به جرات این گزاره را مطرح نمود که سه دهه بحران و ناآرامی در افغانستان محصول دخالت‌های غربی‌ها بوده است و بانی بحران آوارگان و پناهجویان در این کشور نیز آمریکایی‌ها و اروپایی هستند اما همانند سیاست‌های همیشگی خود که در تعریف مصادیق حقوق بشر و معیارهای اخلاق انسانی بر اساس منافع خود عمل می‌کنند، اکنون به هیچ عنوان حاضر به پذیرش حتی مردمانی نیستند که 20 سال با آنها همکاری نزدیک داشته‌اند.
به گزارش «الوقت» با گذشت قریب به سه هفته از کنترل طالبان بر کابل و با وجود نزدیک شدن این گروه به تشکیل کابینه حکومت جدید ، نگرانی از افزایش پناهجویان افغان به دغدغه‌ای بزرگ در سطح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل شده است. از یک سو، بسیاری از کشورهای منطقه، علی‌الخصوص ایران و پاکستان با این نگرانی مواجه هستند که موج گسترده‌ای از پناهجویان افغانستانی به این کشورها سرازیر شوند. از سوی دیگر، در سطح فرامنطقه‌ای، کشورهای اروپایی از موج جدید آوارگان افغانی برای ورود به مرزهای خود با نگرانی ویژه رویرو شده‌اند.
وضعیت نامشخص سیاسی حاکم شده بر کشور افغانستان موجب شده که اخیرا کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهجویان، از کشورهای همسایه افغانستان درخواست کند تا مرزهای خود را بر روی پناهجویان افغان بگشایند. همچنین، این سازمان بنابر بر ادعای خود از هم اکنون 12 میلیون دلار را برای رساندن مواد غذایی به مردم افغانستان که اجتمالا طی روزها و ماههای آینده آواره خواهند شد، اختصاص داده است.
احتمال بحران پناهجویان 500 هزار نفری افغان
طبق آخرین گزارش سازمان ملل بیش از ۶ میلیون نفر از جمعیت افغانستان به صورت پناهنده در بیرون از مرزهای افغانستان سکونت دارند. پناهندگان افغانستان بیش از ۱۵ درصد کل جمعیت پناهجویان جهان را تشکیل می دهند. در وضعیت جدید نیز با وجود تمامی تلاش‌های طالبان برای جلب اعتماد عمومی و نشان دادن با ثبات بودن وضعیت کشور، نگرانی‌های موجود پیرامون آینده سیاسی افغانستان، چشمانداز بحران 500 هزار نفری پناهجویان را در کشور افغانستان به همراه داشته است. در همین زمینه شاهد هستیم کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهجویان هشدار داد که احتمال می‌رود تا چهار ماه آینده بیش از ۵۰۰ هزار تن از شهروندان افغانستان، به علت اوضاع نامشخص، این کشور را ترک کنند. کلی کلمنتس، معاون کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهجویان، گفت: «در حال حاضر ما شاهد خروج شمار زیادی از افغان‌ها نیستیم، اما اوضاع مبهم در افغانستان سریعتر از آنچه انتظار می‌رفت تغییر کرده است و ما شاهد فرار انبوه از افغان‌ها خواهیم بود.»
در این سهم عمده پذیرش مهاجران (پناهجویان) افغانستانی بر عهده کشورهای همسایه افغانستان خواهد بود. به‌گونه‌ای که با وجود پیشروی برق‌آسا و غیرمنتظره طالبان به سوی کابل، بخشی بزرگ از جمعیت افغانستان به سوی مرزهای پاکستان و ایران رفته و دولت تاجیکستان نیز متعهد شده که ۱۰۰ هزار پناهجو را بپذیرد. در سطحی دیگر، گزارش‌ها حاکی از آن هستند که تا کنون، قریب به 150 هزار نفر از مردم افغانستان وارد مرزهای کشور افغانستان شده‌اند.
تلاش غرب برای پذیرش پناهجویان افغان از سوی همسایگان
کشورهای غربی طی سال‌های بعد از 2011 در نتیجه بر هم خوردن ثبات منطقه‌ای در غرب آسیا و شمال آفریقا، با موجی بزرگ از بحران پناهندگان در مرزهای خود مواجه بوده‌اند و هم اکنون نیز به شدت نسبت به سرازیر شدن شهروندان افغان به سوی مرزهای خود نگران هستند. با این اوصاف، در وضعیت جدید به نظر می‌رسد آنها در تلاش هستند که پناهجویان احتمالی را در کشورهای همسایه و نزدیک به افغانستان مستقر کنند و از راهی شدن آنها به سوی مرزهای اروپا ممانعت به عمل بیاورند.
در همین زمینه کشورهای اروپایی برای راضی کردن کشورهای همسایه افغانستان به پذیرش پناهجویان احتمالی برخی تسهیلات و وعده‌های مالی گسترده را در نظر گرفته‌اند. برای نمونه دولت انگلستان در سوم سپتامبر 2021 (12 شهریور 1400) اعلام کرده که ۳۰ میلیون پوند (۴۱ میلیون دلار) کمک برای حمایت از کشورهای همسایه افغانستان که پناهجویان فراری از طالبان را تحت پوشش بگیرند اختصاص خواهد داد. دولت بریتانیا تاکید کرده که ۱۰ میلیون پوند از این بودجه بلافاصله در اختیار کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد قرار می‌گیرد تا به ساخت پناهگاه و امکانات بهداشتی اولیه در مرزها کمک کنند. ۲۰ میلیون پوند باقیمانده نیز به کشورهایی تعلق می‌گیرد که تعداد قابل توجهی از پناهندگان را با ارائه خدمات و تدارکات ضروری مود حمایت قرار دهند.
علاوه بر لندن، هایکو ماس وزیر خارجه آلمان درجریان سفرش به کشورهای ترکیه، ازبکستان، تاجیکستان، پاکستان و قطر برای رایزنی درباره وضعیت افغانستان از پذیرش ۴۰ هزار پناهجوی افغان به شرط پیشینه همکاری نظامیان آلمانی خبر می دهد و برخی دیگر از کشورها از جمله دانمارک و اتریش صراحتا اعلام کرده اند که کشورشان ظرفیت پذیرش پناهجوی بیشتری ندارد و به این جهت پناهجویان افغان را نخواهند پذیرفت. سوئیس نیز گفته است گروه‌های کثیر آوارگان افغان را نخواهد پذیرفت. یلوا یوهانسون، کمیسیر امور داخلی اتحادیه اروپا نیز گفته است که اروپا نباید منتظر بماند تا مردم به مرزهای اتحادیه برسند. چندین سیاستمدار آلمانی از جمله آرمین لاشت، نامزد راست میانه برای جانشینی آنگلا مرکل، هشدار دادند که نباید بحران مهاجرتی سال ۲۰۱۵ تکرار شود.
مجموع این اظهارات در شرایطی مطرح می‌شود که بریتانیا تنها حدود ۲۰هزار مهاجر افغان را پذیرفته است. در مجموع، می‌توان اظهار داشت که اروپایی‌ها به شدت نگران از تکرار تجربیات سال‌های ۲۰۱۵ الی ۲۰۱۶ بیش از ۳۰۰ هزار افغانستانی به قاره اروپا رسیدند. طبق گزارش نهادهای بین المللی، مهاجران افغانستانی دومین جمعیت بزرگ مهاجران در اروپا بعد از پناهندگان سوری هستند.
غرب بانی بحران در افغانستان و نافی پذیرش مسئولیت در قبال پناهجویان
راهبرد مواجه کشورهای غربی با مساله پناهجویان در کشور افغانستان را همانند بسیاری از استراتژی‌های آنها در موضوعات سیاسی و حقوق بشری می‌توان دارای استاندارد دوگانه و فاقد مسئولیت‌پذیری ارزیابی کرد. در ارتباط با موضوع پناهجویان افغانستان که طی چهار دهه گذشته ایران و پاکستان پذیرای 90 درصد آنها بوده‌اند، این پرسش قابل مطرح می‌شود که غرب به عنوان بانی ایجاد بحران در این کشور چرا پذیرای مهاجران افغانستانی نیست؟
با مروری بر تحولات سیاسی چند دهه گذشته افغنستان به وضوح متوجه خواهیم شد که بعد از کنترل افغانستان از سوی اتحاد جماهیر شوروی در 27 آوریل 1979 کشورهای غربی به رهبری ایالات متحده آمریکا برای مقابله با نفوذ بلوک شرق مداخله مستقیم در امور این کشور را در پیش گرفتند. تیم سیاست خارجی و شورای امنیت ملی آمریکا به رهبری زبیگنیف برژینسکی مشاور مشاور امنیت ملیِ دولت جیمی کارتر، استراتژی ایجاد «کمربند سبز» در مقابل ارتش سرخ را در پیش گرفتند که تعریف ساده آن بهره‌گیری از نیروهای اسلام‌گرا برای مقابله با کمونیسم بود.
متعاقب در پیش گرفتن این رویکرد آمریکایی‌ها آموزش، تسلیح و حمایت لجستیکی از نیروهای اسلام‌گرا را در دستور کار قرار داده و از آنها برای شکست نیروهای ارتش شوروی بهره گرفتند. در ادامه بعد از خروج شوروی از افغانستان در 15 فوریه 1989، نیروهای اسلام‌گرا که سابقه مبارزه طولانی با شوروی را در کارنامه داشتند در سال 1996 تا 2001 امارت اسلامی را برپا کرده و کنترل 90 درصد کشور را در اختیار داشتند. در ادامه نیز شاهد بودیم بعد از حملات 11 سپتامبر 2001 آمریکایی‌ها با حمله به افغانستان این کشور را اشغال کردند و 20 سال حکومت دست‌نشانده سکولارها را تحت حمایت خود قرار دادند اما برآیند این وضعیت فارغ از بحران و بی‌ثباتی برای شهروندان افغان هیچ حاضلی به همراه نداشته است.
در مجموع می‌توان به جرات این گزاره را مطرح نمود که سه دهه بحران و ناآرامی در افغانستان محصول دخالت‌های غربی‌ها بوده است و بانی بحران آوارگان و پناهجویان در این کشور نیز آمریکایی‌ها و اروپایی هستند اما همانند سیاست‌های همیشگی خود که در تعریف مصادیق حقوق بشر و معیارهای اخلاق انسانی بر اساس منافع خود عمل می‌کنند، اکنون به هیچ عنوان حاضر به پذیرش حتی مردمانی نیستند که 20 سال با آنها همکاری نزدیک داشته‌اند.
