نشست بغداد در ابتدای راه خود قرار داشته و اینکه بتواند نتایجی عمیق را بر معادلات منطقه‌ای بر جای بگذارد به هیچ عنوان معقولانه به نظر نمی‌رسد. اما در حالت حداقلی این نشست در مسیر گفتگوهای منطقه‌ای میان بازیگران متعارض و معارض، نقشی بسیار مثبت بر جای بگذارد. گرد هم آمدن نمایندگان کشورهایی که سطحی عمیق از اختلافات سیاسی را با یکدیگر دارند، می‌تواند بسیار مثمرثمر باشد.
به گزارش «الوقت»، نشست بغداد امروز (28 آگوست / 6 شهریور) در کشور عراق با حضور بازیگران مختلف برگزار شد. نشست یک روزه بغداد با عنوان «بغداد برای همکاری و مشارکت» در پایتخت عراق برگزار می‌شود و علاوه بر کشورهای منطقه، ۵ عضو دائم شورای امنیت نیز برای حضور در این نشست دعوت شده‌اند. امانوئل ماکرون تنها رئیس دولتی است که از خارج از منطقه خاورمیانه در این کنفرانس سران حضور دارد. همچنین عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهوری مصر و همچنین ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن دو تن از رهبرانی هستند که در این نشست حضور دارند. گفته می‌شود فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی به نمایندگی از این کشور قرار است با مقام‌های دیگر کشورهای منطقه‌ای در بغداد دیدار و گفتگو کند.
نشست بغداد در شرایطی برگزار می‌شود که طی سال‌های بعد از 2011 که موجی از انقلاب‌های مردمی کشورهای عربی را در بر گرفت، سطح تنش‌ها میان بازیگران و قدرت‌های مختلف منطقه، در سطحی گسترده افزایش پیدا کرده و هم اکنون با فروکش کردن نسبی بحران‌ها شاهد هستیم که موضوع تنش‌زدایی میان بازیگران مختلف، علی‌الخصوص، ایران و عربستان در سطحی جدی مطرح شده است. همچنین، خروج ناتو از آمریکا و انفجارهای فرودگاه کابل، پیرامون تقویت و گسترش مجدد رادیکالیسم در منطقه در میان بازیگران مختلف نگرانی جدی‌ای را ایجاد کرده است. با این اوصاف، نشست بغداد که با حضور نمایندگان کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برگزار می‌شود به نظر می‌رسد دریچه‌ای برای پرداختن به مسائل پیش روی نظم و امنیت منطقه‌ای است.
نکات قابل تامل در چینش دعوت شدگان
در سطح ابتدایی بیش از هر موضوع دیگری چینش و سطح نمایندگان حاضر در نشست بغداد از اهمیتی قابل توجه برخوردار است. در ارتباط با این موضوع می‌توان به چند نکته مهم اشاره کرد:
عدم حضور سوریه: یکی از مهم‌ترین مسائل در ارتباط با چینش بازیگران حاضر در نشست بغداد، غدم حضور نمایندگان و هیات سوریه است. این مساله در شرایطی اتفاق افتاده که فالح الفیاض» رئیس سازمان حشد شعبی در سفر اخیر خود به دمشق با بشار اسد دیدار و از وی برای شرکت در اجلاس بغداد، دعوت بعمل آورده بود اما اکنون شواهد امر حاکی از آن هستند که «امانوئل ماکرون» رئیس جمهور فرانسه مانع دعوت از «بشار اسد» رئیس جمهور سوریه برای حضور در اجلاس بغداد شده است. واقعیت امر این است که عدم حضور هیات سیاسی دمشق بیش از ان‌که محصول اراده و خواست دولت عراق باشد، به نظر می‌رسد در نتیجه فشارهای خارجی بوده است. بغداد و دمشق طی چند سال اخیر به سمت توسعه و بهبود فزآینده همکاری‌های امنیتی، نظامی، سیاسی و اقتصادی گام برداشته‌اند. در وضعیت کنونی، دمشق از بحران سیاسی ابتدایی گذار کرده و بر تمامی توطئه‌های خارجی و داخلی غلبه کرده است؛ در چنین شرایطی فشار فرانسه و غربی‌ها برای عدم حضور هیات سیاسی دولت قانونی سوریه، بیشتر در قالب تلاشی شکست خورده برای ممانعت از احیای جایگاه سیاسی دولت بشار اسد در منطقه قابل بازخوانی خواهد بود.
حضور قابل تامل ماکرون در نشست بغداد؛ اهداف و دلایل: رئیس‌جمهوری فرانسه، تنها رئیس دولت یا مقام بلندپایه سیاسی در میان قدرت‌های فرامنطقه‌ای حاضر در اجلاس بغداد محسوب می‌شود. در ارتباط با کنش فرانسه می‌توان اظهار داشت که پاریس در سودای احیای نقش و جایگاه سنتی خود در غرب آسیا و شمال آفریقا است. در واقع، فرانسه در سال های اخیر، به سرعت درگیر جنگ های نظامی در آفریقا - مانند لیبی، مالی و جمهوری آفریقای مرکزی بوده است - اما اخیرا به یک نیروی دیپلماتیک در خاورمیانه تبدیل شده است. اگرچه فرانسه در تامین منافع اقتصادی خود در غرب آسیا موفقیتهایی داشته است، اما در بعد سیاسی با برخی سیاستهای شتابزده به عنوان مثال در برابر سوریه و ایران، نتوانسته است کاملا اهداف خود را تامین کند. بنابراین پاریس در اواخر دوران فرانسوا اولاند و اوایل دوران امانوئل ماکرون سعی نمود در بخش‌های مختلف آسیا به اقتضا موضوع، سیاستهای جدیدتری را در دستور کار خود قرار دهد. محور اصلی سیاستهای ماکرون احیای شکوه و عظمتی است که قبلا شارل دوگل آن‌را مدنظر داشت اما قطعا تفاوتهایی در تاکتی‌کها و بعضی راهبردهای ماکرون دیده می‌شود.
ماکرون با بررسی برخی از سیاستهای ناکام دهه اخیر فرانسه نلاش می‌کند برای جبران آنها از یک سو چند جانبه گرایی را به عنوان سیاستی عام و موفقیت آمیز در قالب همسویی با آمریکا و اتحادیه اروپا در مورد مناطق مختلف جهان و بخصوص غرب آسیا در پیش گیرد. در حقیقت، ماکرون با توجه به سیاست نگاه به شرق آمریکا که از زمان اوباما صریحا اعلام شد و تا کنون نیز ادامه یافته، درصدد پر کردن خلا احتمالی حضور آمریکا در برخی نقاط آسیاست. با این راهبرد عظمت گذشته فرانسه به شکلی نو احیا می‌شود چه در چارچوب اتحاد دولت‌های غربی و چه با سیاستهای منفرد. حضور اخیر مکرون در بغداد نیز تداومی بر همین رویکرد پاریس می‌تواند باشد که بر اساس آن عراق و سوریه دو گذرگاه اصلی فرانسه در مسیر تلاش برای احیای جایگاه خود خواهند بود.
تاکید ایران بر پیگیری پرونده ترور شهید سلیمانی و انتقاد از عدم دعوت سوریه: دیگر نکته قابل تامل در اجلاس بغداد را می‌توان حضور حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جدید ایران دانست. جانشین ظریف در بطن ورود به بغداد، از عدم دعوت سوریه برای حضور در این کنفرانس انتقاد کرد و همچنین وعده داد، پیگیری حقوقی و بین‌المللی ترور قاسم سلیمانی یکی از اولویت‌های وزارت خارجه ایران در دوران او خواهد بود. علاوه براین به نظر می‌رسد موضوع تنش‌زدایی مناسبات میان ایران و عربستان دیگر مساله مهم و قابل توجه در نشست بغداد باشد. کشور عراق طی ماههای گذشته از برگزاری نشست میان هیات سیاسی تهران و ریاض در شهر بغداد گزارش داده‌اند لذا اکنون حضور وزاری خارجه ایران و عربستان می‌تواند فرصتی جدید برای مقامات دو کشور باشد.
اهداف الکاظمی و چشم‌انداز نشست بغداد
علاوه بر ابعاد اهمیت آرایش بازیگران حاضر در نشست بغداد، دیگر موضوع مهم اهداف خاص دولت عراق از برگزاری این نشست و تاثیرات احتمالی معادلات و چالش‌های منطقه‌ای است.
در ارتباط با اهداف بغداد می‌توان اظهار داشت که در سطح ابتدایی مصطفی الکاظمی و دیگر مقامات سیاسی عراقی در دروان پساداعش، یعنی در عصر بعد از رهایی این کشور از اهریمن خلافت خودخوانده ابوبکر بغدادی، سیاست تنش‌زدایی و میانجی‌گری میان کشورهای همسایه را همچون اصلی مهم در راس سیاست خارجی خود قرار داده اند. در همین راستا، همین که نشست بغداد قدرت‌های منطقه‌ای در کنار یکدیگر حضور داشته باشند، اساساً گامی مثبت در مسیر حل اختلافات منطقه‌ای خواهد بود.
در سطحی دیگر، مقامات سیاسی این کشور در تلاش هستند جایگاه و پرستیژ سنتی این کشور را از طریق برگزاری نشست‌های همانند نشست بغداد احیا کنند و همچنین، کشور عراق طی سال‌های بعد از ۲۰۰۳ و علی الخصوص بعد از ظهور داعش در این کشور به یکی از کانون‌های اصلی بحران و ناامنی در منطقه غرب آسیا تبدیل شده است. در این میان، اغلب بازیگران منطقه‌ای نه تنها در همیاری و بازگشت ثبات به کشور عراق در عرصه مبارزه با داعش نقش مثبتی نداشتند، بلکه خود یکی از طرف‌های اصلی بحران در این کشور بوده اند یا حتی به عبارت دقیق‌تر حضور بازیگران خارجی در عراق و رقابت منطقه‌ای آنها با یکدیگر، موجب شده بود که این کشور به میدانی برای رقابت منطقه‌ای بازیگران مختلف تبدیل شود. برآیند این امر بدون تردید، ناامنی و افزایش بی‌ثباتی در کشور عراق بود؛ لذا اکنون می‌توان تلاش دولت مصطفی الکاظمی برای برگزاری نشست بغداد را در قالب بازسازی امنیت این کشور از طریق برقراری ثبات در سطح منطقه‌ای مورد ارزیابی قرار داد. بدین معنی که هر اندازه میان بازیگران مختلف در منطقه تنش های کمتری وجود داشته باشد، کشور عراق نیز از نظر امنیت وضعیت بهتری خواهد داشت.
همچنین، به نظر می‌رسد، مصطفی الکاظمی نیز از برگزاری نشست بغداد دورنمای تداوم دوران حضور خود در قدرت پس از انتخابات 10 اکتبر 2021 (18 مهر 1400) را دنبال می کند. در واقع، او تلاش دارد با برگزاری چنین نشست‌هایی هم در سطح داخلی و هم در سطح خارجی برای خود رسید و جایگاهی ویژه دست و پا کرده و از این طریق جناح‌های سیاسی عراقی را نسبت به موافقت با تداوم دوران ریاست خود بر کابینه راضی کند.
تروریسم، مسائل محیط زیست با محوریت بحران آب، تنش‌های مرزی، مساله فلسطین، روابط میان ایران و کشورهای عربی، بازسازی سوریه، جنگ یمن، بحران افغانستان، گفتگوهای منطقه‌ای و... از جمله مسائلی مهمی هستند که در جریان نشست بغداد، می‌توانند مورد گفتگوی بازیگران حاضر قرار یگیرند. حال پرسش این است که اجلاس بغداد تا چه اندازه می‌تواند زمینه‌ساز حل این مسائل باشد؟ بدون تردید در پاسخ به این پرسش ضروری است که به این مساله توجه شود که نشست بغداد در ابتدای راه خود قرار داشته و اینکه بتواند نتایجی عمیق را بر معادلات منطقه‌ای بر جای بگذارد به هیچ عنوان معقولانه به نظر نمی‌رسد. اما در حالت حداقلی این نشست می‌تواند در مسیر گفتگوهای منطقه‌ای میان بازیگران متعارض و معارض، نقشی بسیار مثبت بر جای بگذارد. گرد هم آمدن نمایندگان کشورهایی که سطحی عمیق از اختلافات سیاسی را با یکدیگر دارند، می‌تواند بسیار مثمرثمر باشد.
