پایگاه تحلیلی الوقت - سازمان شانگهای به عنوان یک سازمان امنیتی و سیاسی در آسیای مرکزی و اوراسیا همواره در جریان تحولات منطقه ای مورد توجه بوده است.

در حال حاضر نیز که افغانستان درگیر برخی تحولات داخلی متاثر از پیشروی طالبان است و اوضاع امنیتی و ثبات در این کشور دستخوش ناامنی و تنش داخلی شده، سازمان شانگهای در اجلاس اخیر خود موضوع افغانستان را مورد توجه قرار داد.

در همین ارتباط نیز شورای وزیران امور خارجه سازمان همکاری شانگهای در بیانیه مشترک از همه طرف‌های درگیر در افغانستان خواسته است که از استفاده از زور و اقداماتی که منجر به بی ثبات سازی و عواقب غیرقابل پیش بینی در مناطق مرزهای افغانستان با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای شود، خودداری کنند. وزرای خارجه سازمان همکاری شانگهای همچنین از شکل‌گیری افغانستان به عنوان "یک کشور مستقل، بی طرف، متحد، صلح طلب، دموکراتیک و سعادتمند" حمایت کردند و "صلح و ثبات" در این کشور را یکی از عوامل اصلی در تأمین امنیت در منطقه سازمان همکاری شانگهای دانستند.

در واقع  با نگاهی به اهداف تشکیل سازمان همکاری‏ شانگهای در طول سال‏های گذشته، برخی اهداف شامل مبارزه با تروریسم و مواد مخدر، حرکت به سوی ایجاد توازن قدرت در جهان چندقطبی به خصوص در مناطق تحت نفوذ و حضور ایالات متحده‏ امریکا و همکاری‏های اقتصادی وجود دارد. بنابر این با خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، این کشور بیش از پیش برای سازمان شانگهای اهمیت پیدا می کند.

بیم و امید شانگهای از خروج آمریکا

اگرچه خروج آمریکا از افغانستان از منظر سیاسی و موازنه منطقه ای می تواند تا حدود زیادی برآورده کننده اهداف اعضای سازمان شانگهای باشد، اما همزمان نمی توان برخی نگرانی اعضای شانگهای از آینده وضعیت افغانستان را نادیده گرفت.

درباره سازمان شانگهای دیگر مطالب را بخوانید:

رونمایی از برنامه‌های امنیتی و دفاعی جدید در هجدهمین نشست شانگهای

آسیای مرکزی در سیاست خارجی هند؛ اهداف و برنامه‌ها

عربستان و امارات خواستار عضویت در سازمان شانگهای شدند

به عبارت دیگر با خارج شدن نظامیان ناتو و آمریکایی از افغانستان، منطقه آسیای مرکزی می تواند به نوعی توازن سیاسی نسبی در مقایسه با گذشته دست یابد، مشروط به آن که آمریکا پس از خروج از افغانستان بدنبال ایجاد پایگاه نظامی در دیگر کشورهای آسیای مرکزی نباشد. اما همزمان برخی گزارش ها از تصمیم وزارت دفاع آمریکا برای در اختیار گرفتن چند پایگاه نظامی در برخی کشورهای آسیای مرکزی حکایت دارد که این موضوع نه تنها توازن امنیتی در منطقه را با چالش جدیدی روبرو خواهد کرد، بلکه همزمان نتایج و آثار سیاسی جدیدی را متوجه کشورهای عضو سازمان شانگهای خواهد کرد. از همین روست که خروج آمریکا از افغانستان با بیم و امید روسیه و چین همراه است و روسیه به صراحت اعلام کرده که حضور پایگاه نظامی آمریکا در کشورهای آسیای مرکزی پس از خروج از افغانستان را تحمل نخواهد کرد.

نگرانی های امنیتی اعضای شانگهای

دولت افغانستان از اعضای اصلی سازمان همکاری‌های شانگهای نیست و عضویت این کشور به عنوان عضو ناظر در این سازمان پذیرفته شده است، اما برای اعضای سازمان شانگهای تحولات افغانستان دارای اهمیت و قابل توجه است.

افغانستان حداقل با چهار عضو سازمان شانگهای شامل پاکستان، چین، تاجیکستان و ازبکستان دارای مرز مشترک زمینی است و از این نظر، بخش قابل توجهی از مرزهای سازمان شانگهای با افغانستان مشترک است. از این رو هرگونه ناامنی و بی ثباتی در مرزهای داخلی افغانستان بدون تردید بر همسایگان این کشور از جمله اعضای سازمان شانگهای تاثیر مستقیم خواهد داشت و بی دلیل نیست که بی ثباتی در افغانستان با نگرانی اعضای شانگهای نیز روبرو شده است.

از سوی دیگر برخی تحولات داخلی افغانستان در نتیجه تضعیف دولت مرکزی در صورتی که به رشد بنیادگرایی، تروریسم و تولید موادمخدر در این کشور جنگ زده منجر شود، به صورت مستقیم آسیای مرکزی را به عنوان یک منطقه کانونی متاثر خواهد ساخت. بافت جمعیتی و قومیتی در برخی کشورهای آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان و ازبکستان از نظر دارا بودن برخی گرایشات سلفی زمینه مناسبی را برای رشد بنیادگرایی و به دنبال آن بی ثباتی امنیتی فراهم خواهد کرد. براین اساس در صورتی که تحولات فعلی در افغانستان منجر به تقویت و رشد برخی گروه های بنیادگرا در این کشور شوند، طبیعی است که با واکنش و نگرانی دوچندان اعضای سازمان شانگهای به عنوان سازمانی امنیتی در آسیای مرکزی روبرو شود.

پیوندهای اقتصادی اعضای شانگهای با افغانستان

اگرچه نگرانی های امنیتی بخش مهمی از دلایل واکنش اعضای سازمان شانگهای به تحولات افغانستان است، اما همزمان نمی توان این مسئله را نیز نادیده گرفت که برخی از مهمترین اعضای سازمان شانگهای از جمله هند و چین دارای روابط اقتصادی قابل توجه و در حال توسعه با افغانستان طی سال های گذشته بوده اند.

در واقع در میان سه عضو مهم سازمان شانگهای شامل روسیه، هند و چین، نگرانی روس ها از تحولات افغانستان بیشتر شامل حوزه های امنیتی و نگرانی هند و چین علاوه بر مسائل امنیتی، ابهام درباره حضور اقتصادی در آینده افغانستان است.

هند طی سال‌های گذشته سرمایه گذاری هایی در بخش راه آهن و همچنین تاسیسات زیرساخت در افغانستان کرده و دولت کابل همواره به هند به عنوان یک شریک اقتصادی مهم نگاه می کند. ساختمان پارلمانی افغانستان با کمک های مالی هندوستان بنا نهاده شده است و پس از غروب قدرت طالبان در افغانستان در سال 1380، هندی ها فعالیت های سرمایه گذاری خود در افغانستان را شروع کردند. نام هندوستان در ابتدای فهرست اسامی قدرت هایی که در نوسازی افغانستان سرمایه گذاری کرده اند، قرار دارد. همچنین هندوستان در قحطی سال 1390 افغانستان، 250 هزار تن گندم به افغانستان اهدا کرده بود و گفته می شود که سد آبی سلمه نیز با مشارکت دهلی نو در استان هرات و با کمک 1500 تن از مهندسان دو کشور با مبلغ 300 میلیون دلار ساخته شد.

هندی ها در قندهار نیز دانشگاه علم و فناوری را تاسیس کردند و دو سال پیش سفیر هند در کابل متعهد شد تا برای تسهیل سفر مردم افغانستان، صدها دستگاه اتوبوس را به کابل هدیه دهد. براساس گزارش سفارت هند در کابل تا سال 1397، هندوستان 2 بیلیون دلار یعنی 139 میلیارد روپیه هندی در افغانستان هزینه کرده است و بطور مشخصی این سرمایه گذاری ها در دو سال اخیر افزایش یافته است. همه این اقدامات از سوی دهلی نو با چشم انداز بهبود اوضاع امنیتی و ثبات سیاسی در افغانستان صورت گرفته و لذا سقوط امنیت و تضعیف دولت فعلی در کابل به معنای از بین رفتن سال ها سرمایه گذاری دهلی نو در افغانستان است.

چینی ها نیز طی سال های گذشته در برخی معادن مس افغانستان تحرکاتی را دنبال کرده بودند، اگرچه حضور آمریکا بزرگترین مانع حضور چین در افغانستان بود، اما دولت کابل همواره برای حضور اقتصادی چینی ها چراغ سبز نشان داده است. لذا تردیدی نیست  سقوط دولت در کابل و یا تقویت بنیادگرایان در افغانستان در عمل عرصه را برای حضور سرمایه گذاران چینی بویژه در بخش معادن تنگ تر خواهد کرد و از همین رو پکن نیز به عنوان یکی از اعضای محوری سازمان شانگهای تحولات جاری در افغانستان را با نگرانی دوچندان دنبال می کند.