الوقت- با گذشت یک سال ازائتلاف بی نتیجه آمریکا و متحدانش در مقابله با داعش، ایران و کشورهای همپیمانش که هیچگاه مردم سوریه را در بحران سخت این کشور؛ تنها نگذاشتند تصمیم گرفته‌اند ائتلافی واقعی برای مقابله با گروه‌های تروریستی مخالف دولت در سوریه تشکیل دهند و اولین قدم آن هم اقدام عملی و کمک نظامی روسیه به دولت بشار اسد برای از بین بردن پایگاه‌های گروهک‌های تروریستی و داعش در مرز سوریه است. علی رغم این مساله، همچنان ابهاماتی درباره نیات واقعی روسیه از آغاز حملات هوایی به سوریه و همچنین نگاه ایران و غرب به این وضعیت جدید وجود دارد.
در واقع روس‌ها در سوریه منافع اقتصادی، سیاسی و نظامی زیادی داشته و به این کشور به عنوان آخرین متحد سنتی خود در خاورمیانه عربی نگاه می‌کنند و علاوه بر این روس‌ها در حاشیه دریای مدیترانه یعنی در خاک سوریه پایگاه نظامی دارند. حفظ این پایگاه نظامی برای مسکو از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است زیرا باعث می‌شود ناوهای نظامی روسیه در دریای مدیترانه حضور داشته باشند. با توجه به اینکه دریای مدیترانه اهمیت استراتژیک بسیار بالایی دارد و میان سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا واقع است به همین دلیل حضور نظامی روس‌ها در سوریه و حفظ بشار اسد حائز اهمیت است.
در چنین شرایطی، روس‌ها به همه وقایع موجود در خاورمیانه به عنوان یک تئوری ادعا شده از سوی غربی‌ها می‌نگرند، چرا که از نظر آنها دیدگاه غرب یک تئوری مبتنی بر هرج و مرج کنترل شده است بدین مفهوم که روس‌ها اعتقاد دارند آمریکایی‌ها و غرب با اختلاف افکنی در میان کشورهایی که به نوعی متحد روسیه محسوب می‌شوند و در تعارض با منافع و اهداف آمریکا در منطقه قرار دارند، می‌خواهند کشورها را به آشوب بکشند و سپس با عبور از دوره‌ای از آشوب، سکان و نظام غربی را بر سر کار بیاورند. روس‌ها معتقدند که این تئوری و هرج و مرج کنترل شده تنها به سوریه محدود نخواهد شد و اگر نظام اسد در سوریه سقوط کند تروریست‌ها مانند دومینویی به سایر کشورهای منطقه و بویژه کشورهای آسیای مرکزی قفقاز سرایت خواهند کرد و در آنجا منافع روسیه و امنیت ملی این کشور با خطر مواجه خواهد شد. ضمن اینکه در مرحله بعد تهدید و آشوب ممکن است به داخل مرزهای روسیه هم انتقال پیدا کند. به همین دلیل روس‌ها در شرایط فعلی، سوریه را به عنوان یک فرصت استراتژیک می‌بینند و معتقد است که به هرترتیبی که شده نظام فعلی در سوریه باید بر سرکار بماند.
اما از سوی دیگر، در حالیکه ایران و روسیه نسبت به بحران سوریه منافع مشترکی ندارند اما مواضع آنها همسو و هماهنگ است. در حالیکه هدف اصلی ایران در حمایت از نظام سوریه حفظ و حمایت از محور مقاومت در مقابل رژیم صهیونیستی است، روس‌ها به سوریه به عنوان عرصه‌ای جهت رقابت ژئوپلتیکی می‌نگرند و آن را زمینه‌ای جهت بازی با آمریکایی‌ها می‌دانند در نتیجه منافع روسیه در خصوص سوریه منافع کاملا متضادی است اما آنچه باعث شده که در شرایط امروز مواضع دو کشور یکسان باشد؛ این است که هر دو خواهان حفظ حکومت بشار و نظام کنونی سوریه هستند. همین عامل هم موجب شده است تا در طول پنج سال گذشته که شرایط در سوریه تغییر پیدا کرد، تهران و مسکو به صورت هماهنگ به همکاری‌های اطلاعاتی و امنیتی با یکدیگر بپردازند.
در شرایط فعلی نیز به نظر می‌رسد ائتلاف اطلاعاتی میان ایران، روسیه، سوریه و عراق نقش تعیین‌کننده و تاثیرگذاری در آینده معادلات سوریه خواهد داشت اما در عین حال باید به این نکته نیز توجه شود که اگر نقش روسیه به عنوان یک بازیگر موثر و تاثیرگذار در عرصه نظامی سوریه افزایش پیدا کند در آن صورت روس‌ها با وزنه سنگین‌تری پای میز مذاکره خواهند نشست و احتمال اینکه بخواهند راه خود را در پیش گیرند وجود دارد.
در چنین شرایطی اگر در آینده نشست و کنفرانسی میان کشورهای مختلف برگزار شود روس‌ها با توجه به اینکه یک حضور نظامی علنی و مستقیمی در سوریه دارند بالطبع از قدرت چانه‌زنی بیشتری هم برخوردار خواهند بود اما در نهایت این مساله به این مفهوم نیست که نقش‌آفرینی ایران در منطقه کمرنگ‌تر شود. با توجه به اینکه هدف نهایی ایران تنها حفظ نظام فعلی سوریه و همچنین مبارزه با تروریست‌ها و بازگرداندن آرامش و ثبات به این کشور است. حتی در پای میز مذاکره نیز می‌توان گفت روس‌ها اگر دست برتر داشته باشند در نهایت تا حد زیادی منافع ایران نیز تامین خواهد شد. اما نباید فراموش کرد ایران باید به عنوان یک بازیگر مستقل در سطح منطقه عمل کند و نباید همه منافع آینده ایران در خاورمیانه در گرو مشارکت با روسیه باشد. همچنانکه فعالیت و بازیگری ایران نباید تحت‌الشعاع سایر بازیگران قرار گیرد چرا که ایران بازیگری تاثیرگذار در سوریه و خاورمیانه است؛ از این رو غرب همواره اعتراف می‌کند که یکی از دلایل شکست نشست‌های ژنو1 و2 عدم حضور ایران در آن بوده و به همین دلیل نیز آمریکایی‌ها طی ماه‌های اخیر پیشنهاد کرده‌اند که باید با ایران در مورد بحران سوریه پای میز مذاکره بنشینند.
شعیب بهمن
