الوقت- روسیه به خوبی درک می کند كه تحولات تونس و مصر، سرآغاز دگرگونی های سیاسی در منطقه شمال آفریقا و خاورمیانه هستند. این دگرگونی می تواند شامل طیف وسیعی از تحولات ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک باشد و به کلی محیط منطقه را برای بازیگران متحول سازد. به همین دلیل نیز روسیه در گذار از «غافلگیری»، «اختلاف‌نظر»، «عدم شفافیت» و «انفعال» که مشخصه های نخست سیاست خارجی این کشور در قبال تحولات خاورمیانه بود، به تدریج خود را با شرایط جدید وفق داد و از نظاره گری، به بازیگری فعال روی آورد. در این راستا روسیه به تدوین سیاست نوینی پرداخته که طی آن سه رویکرد ژئوپلتیکی، امنیتی و اقتصادی بطور همزمان دنبال می شود:
در رویکرد ژئوپلتیکی، روسیه سعی می کند برای خود یک بلوک قدرت در خاورمیانه تشکیل دهد. با توجه به آنکه روس ها در پی نظم جهانی چند قطبی هستند، لذا کشورهای ایران، ترکیه و عربستان سعودی را در منطقه خاورمیانه با اهمیت تلقی می کنند. بر این اساس رویارویی با یکجانبه‌گرایی آمریکا و دستیابی به نقش بین المللی به عنوان قدرتی جهانی از جمله مهمترین اهداف ژئوپلتیکی سیاست خارجی روسیه در منطقه خاورمیانه محسوب می شوند. در این راستا از یک سو سیاست افزایش روابط خارجی با کشورهای معارض امریکا در منطقه (نظیر ایران، سوریه و ...) پیگیری خواهد شد و از سوی دیگر برقراری رابطه‌ی نزدیک با کشورهایی که همیشه جزو شرکای آمریکا بوده‌اند (نظیر مصر، عربستان سعودی، اردن، قطر و ...)، در دستور کار قرار خواهد گرفت .
در رهیافت امنیتی، روسیه نگران گسترش اسلام رادیکال در قفقاز شمالی و جمهوری های مسلمان‌نشین این منطقه است. خطر گسترش تروریسم، افراط‌گرایی مذهبی و حضور گروه هایی نظیر داعش می تواند به جدایی‌طلبی برخی از جمهوری ها و مناطق نظیر چچن دامن بزنند. علاوه براین، روسیه از لحاظ امنیتی، به شدت نگران گسترش تسلیحات اتمی در منطقه خاورمیانه است. به همین دلیل نیز مسکو از طرق مختلف به مقابله با گسترش تندروی های اسلامی به ویژه وهابیت و سلفی گری می پردازد .
در ابعاد اقتصادی، با توجه به اینکه روسیه یکی از صادرکنندگان نفت و گاز محسوب می شود، لذا ملاحظاتی درباره کشورهای منطقه دارد و بعضا آنها را به عنوان رقیب خود نیز می نگرد. علاوه بر این روسیه در بسیاری از موارد به خاطر کنترل بازار و قیمت ها ناچار به همکاری و هماهنگی با بزرگترین تولیدکنندگان انرژی در منطقه نیز می باشد. از سوی دیگر گسترش روابط اقتصادی با کشورهای خاورمیانه به خصوص در حوزه انرژی و صدور تسلیحات و جنگ افزار، نقش مهمی در رهیافت اقتصادی روسیه نسبت به خاورمیانه دارند. در این راستا روسیه قصد دارد از کاهش نفوذ آمریکا در میان کشورهای جهان و افزایش قدرت اقتصادی خود استفاده کند و نقشی کلیدی در بخش های حساس اقتصاد کشورهای خاورمیانه بر عهده گیرد .
با توجه به موارد فوق و همچنین دلایل افزایش حضور نظامی روسیه در سوریه، به احتمال زیاد این امر در آینده پیامدهایی در پی خواهد داشت که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود :
1. تغییر موازنه قوا به نفع دولت سوریه؛
2. تضعیف گروه های تروریستی؛
3. تضعیف احتمال اجرای طرح منطقه حایل و منطقه پرواز ممنوع؛
4. ترغیب غرب به تغییر موضع در خصوص آینده سوریه و شخص بشار اسد؛
5. افزایش روحیه نظامیان و مردم سوریه در مقابله با تروریست ها؛
6 . ترغیب مخالفان غیرمسلح برای مصالحه سیاسی با دولت؛
در مجموع نباید از یاد برد که روسیه هرگز از آرزوی احیای نفوذ خود در خاور میانه دست نخواهد کشید. روسیه در صدد برقراری صلح در منطقه است و با توجه به آنکه از نظر جغرافیایی به کشورهای خاورمیانه و حوزه خلیج فارس نزدیکی زیادی دارد، می تواند با افزایش همکاری ها، از یک سو منافع و امنیت ملی خود را تامین نماید و از سوی دیگر به بازیگری قدرتمند و موثر در منطقه خاورمیانه مبدل گردد. به خصوص که هم‌اینک در مقایسه با دوران جنگ سرد، روسیه می تواند در تقابل با پروژه‌ی خاورمیانه‌ی بزرگ ناتو و ایالات متحده، نقش متعادل كننده و سازنده‌ی بسیار مهمی را ایفاء نماید.
شعیب بهمن
