الوقت- سفر محمدجواد ظریف به چین و دیدار همتای خود وانگ‌یی و مذاکره با لی‌که جیانگ نخست‌وزیر چین نشان از راهبردی بودن روابط دو کشور چین و ایران دارد. توافق هسته‌ای و لغو شدن تحریم های شورای امنیت علیه ایران، این فرصت را برای دو کشور فراهم نمود که بتوانند روابط مستحکم‌تری پس از توافق هسته‌ای با یکدیگر برقرار نمایند و به دلیل منافع مشترک درهم‌تنیده، روابط خود را راهبردی و هدفمند نمایند. نقش سازنده و محوری که چین در مذاکرات هسته‌ای برای ایران ایفا کرد و عبارتی که محمدجواد ظریف تحت عنوان «دوست دوران سخت تحریم‌ها» از چین نام برد، نشان از امتیاز ویژه‌ای است که ایران به این کشور دارای حق وتو می‌دهد.
پس از توافق هسته‌ای، عزم جمهوری اسلامی ایران برای آغاز روابط پرتحرک و فعالانه با جامعه بین‌الملل افزایش یافته است. یکی از این کشورها جمهوری خلق چین است که به دلیل منافع موازی و مشترک که بین دو کشور برقرار است از جایگاه مهمی در سیاست خارجی ایران برخوردار است. در این قسمت قصد داریم زمینه‌های مشترک همکاری دو کشور را که اتفاقاً محور اصلی مذاکرات ظریف با وزیر خارجه و نخست‌وزیر چین بود، بررسی نماییم.
همکاری‌های هسته‌ای:
اولین تلاش‌های همکاری‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و چین به سال 1372 برمی‌گردد. در این سال قرارداد ساخت دو نیروگاه تحقیقاتی 300 مگاواتی با چین بسته شد همچنین چینی‌ها متعهد شدند برای تأمین مواد اولیه سوخت این نیروگاه‌ها، پروژه UCF اصفهان را ایجاد و راه‌اندازی کنند. سه سال بعد در سال 1375 چینی‌ها تحت فشارهای آمریکا مجبور به فسخ قرارداد شدند و ایران مبالغی را به عنوان خسارت دریافت نمود. در زمینه پرونده هسته‌ای ایران، چین به اجرا و تعهد به معاهده NPT گرایش دارد. چین مایل نیست که اشاعه تسلیحات در خاورمیانه روی دهد لذا در وهله اول عمل به NPT را اولویت اول می‌داند و هسته‌ای شدن ایران را مادامی‌که به این معاهده پایبند بماند خلاف منافع ملی خود ارزیابی نمی‌کند.
بر اساس الگوی برق هسته‌ای در ایران، 8 تا 12 درصد از برق تولیدی ایران باید از منابع هسته‌ای تأمین شود. ایران در بیست سال آینده به 120 هزار مگاوات برق نیاز دارد که اگر میانگین برق اتمی را 10 درصد حساب کنیم، ایران به 12 هزار مگاوات برق نیاز دارد. هزینه ساخت هر نیروگاه اتمی بسیار بالا است و هر نیروگاه هزار مگاواتی هسته‌ای بین 4 تا 5 میلیارد هزینه دارد. در این راستا آقای صالحی در چهارم شهریور سال جاری به پکن سفر کرد تا مقدمات انعقاد قرارداد نیروگاه‌های صد مگاواتی که چین مایل به سرمایه‌گذاری در ایران است را مهیا نماید. طرفین مایل به همکاری‌های هسته‌ای هستند و چین قصد دارد برای تأمین برق هسته‌ای ایران و صدور به کشورهای همسایه در ایران سرمایه‌گذاری نماید.
بازطراحی راکتور آب‌سنگین اراک موضوع دیگر همکاری‌های مشترک هسته‌ای بین دو کشور است. در توافقنامه برجام، قرار شد راکتور آب‌سنگین اراک کماکان ماهیت آب‌سنگین خود را حفظ نماید و قلب راکتور طی فرآیندی بازتولید شود و همراه با این بازتولید، قابلیت‌های جدید مانند تست سوخت، تست مواد ساختاری، تولید انواع رادیو داروها و رادیو ایزوتوپ‌ها به قابلیت‌های این راکتور اضافه شود. مسئول اجرای بازتولید راکتور آب‌سنگین اراک که در برجام نیز لحاظ شده است، چین است. ایران در بازتولید راکتور اتمی اراک کارفرما و چین طراح اصلی آن و نماینده 5 کشور طرف قرارداد در این پروژه است. ظریف در سفر به پکن بار دیگر از آمادگی ایران برای اجرای بازتولید طراحی راکتور اتمی اراک توسط چین تأکید کرد.
همکاری‌ها در بخش انرژی:
با شروع اصلاحات و آزادسازی گسترده در اقتصاد چین، نیاز به انرژی به خوبی در صنایع چین به چشم دیده می‌شود. چین از سال 1993 به بعد و در پی ناکافی بودن منابع و ذخایر نفتی در استان سین کیانگ و دریای شرق و جنوب چین به واردکننده نفت تبدیل شد. در بین سال‌های 1985 تا 1995 تقاضای چین از 4/1 میلیون بشکه به 4/3 میلیون بشکه رسید و از 98/6 میلیون بشکه در روز در سال 2000 به 59/7 میلیون بشکه در روز در سال 2007 رسید. چین به شدت به انرژی نیاز دارد و جستجوی منابع انرژی را در اولویت خود می‌داند. در حال حاضر چین دومین مصرف‌کننده بزرگ انرژی پس از آمریکا است و بنا به پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی در سال 2030 چین 20% تقاضای انرژی جهان را به خود اختصاص می‌دهد. در پرتو همین نیاز، چین در بسیاری از پروژه‌های انرژی در ایران یا سرمایه‌گذاری کرده و یا به عنوان یک پیمانکار بین‌المللی در ساخت این پروژه‌ها وارد شده است. بازسازی میادین نفتی ایران ویران شده از زمان جنگ تحمیلی در سال 1999، حفر چاه و استحصال گاز در 25 اوت 2000، ورود به میدان نفتی یادآوران در اکتبر 2004، توسعه بلوک نفتی در غرب ایران در ژوئن 2005، خرید 110 میلیون تن گاز مایع طبیعی به مدت 25 سال در مارس 2004، ساخت خط لوله‌ی نکا-ساری در سال 2003، احداث خط لوله نفت از نکا به پالایشگاه در شهرری تعدادی از این پروژه‌ها است که چین در ایران انجام داده است. بزرگ‌ترین موافقت‌نامه نفتی ایران در اواسط فوریه 2006 با چین بود که ارزشی در حدود 100 میلیارد داشت.
تروریسم و افراط‌گرایی:
ایران و چین هر دو دیدگاه مشترکی در مورد افراط‌گرایی و گروه‌های تروریستی در خاورمیانه از جمله داعش و گروه‌های مسلح ضد دولتی در عراق و سوریه دارند. این دو کشور خواستار نابودی و خلع سلاح این گروهها هستند و راه‌حل بحران سوریه را در فعالیت‌های نظامی نمی‌دانند. خصوصاً چین که دارای جمعیت قابل ملاحظه‌ای از مسلمانان مستعد به پیوستن به داعش در خود جای داده که اخیراً نگرانی‌هایی برای چین ایجاد کرده است. استان خودمختار سین کیانگ چین (یا از نگاه مخالفان اویغورستان و یا ترکستان شرقی) در غرب چین قرار دارد که دارای 20 میلیون نفر جمعیت می‌باشد. از این مقدار تقریباً نیمی مسلمان سنی مذهب اویغورند که دارای زبان ترکی هستند. این منطقه با دولت چین سر ناسازگاری داشته است و در صدوبیست سال گذشته بیش از صد قیام بر ضد چین در این منطقه اتفاق افتاده است. اخبار پراکنده‌ای مبنی بر پیوستن عده‌ای از اویغورهای چین به گروه‌های تروریستی داعش شنیده شده است. حضور شهروندان چینی در بین تروریست‌های داعش موجب نگرانی مقامات چینی شده است زیرا چین در سال‌های اخیر از گزند حملات افراط‌گرایان در امان نبوده و فعالیت‌های گروه‌های افراطی در چند سال اخیر بیش از 400 کشته و صدها زخمی در کشور بر جای گذاشته است. با توجه به گسترش فعالیت‌های داعش در افغانستان و نزدیکی جغرافیایی به سین‌کیانگ، مقامات چینی نسبت به فعالیت‌های داعش و پیوستن اویغورها به آنها حساس شده‌اند.
محمد سلامی استاد
