اولین و شاید مهم‌ترین هدف اردوغان از سفر به جمهوری آذربایجان را بیشتر می‌توان کاهش فشارهای سیاسی داخلی بر خود ارزیابی کرد. این سفر بیش از آنکه از نظر خارجی بازخورد و نتیجه به همراه داشته باشد، بیشتر مصرف داخلی دارد.
الوقت - رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در 26 فوریه 2020 (7 اسفند 1398) طی دیداری رسمی برای دیدار با الهام علی‌یف همتای آذربایجانی خود راهی کشور آذربایجان شده است. این دیدار رسمی، هشتمین نشست شورای عالی همکاری‌های راهبردی ترکیه و جمهوری آذربایجان با حضور روسای جمهوری دو کشور بود و در پایان این نشست صورت جلسه هشتمین نشست شورای عالی همکاری‌های راهبردی دو کشور توسط رؤسای جمهوری امضا شد.
این سفر در شرایطی انجام می‌گیرد که طی چند هفته گذشته اردوغان و ترکیه روزهای سختی را در عرصه سیاست خارجی شاهد بوده‌اند لذا اکنون این مساله قابل طرح است که اردوغان در میانه گرداب بحران‌ها به ویژه در حوزه مساله ادلب از سفر به آذربایجان چه اهدافی را دنبال می‌کند. در پرداختن به این پرسش می‌توان به چهار محور اساسی اشاره کرد.
کم کردن فشارهای داخلی ناشی از بحران‌های منطقه‌ای
اولین و شاید مهم‌ترین هدف اردوغان از سفر به جمهوری آذربایجان را بیشتر می‌توان کاهش فشارهای سیاسی داخلی بر خود ارزیابی کرد. این سفر بیش از آنکه از نظر خارجی بازخورد و نتیجه به همراه داشته باشد، بیشتر مصرف داخلی دارد. در حقیقت، رئیس‌جمهور ترکیه به وضوح نسبت به این امر آگاه است که سیاست‌های مداخله‌جویانه او در حوزه بحران سوریه اکنون این کشور را به میانه درگیر شدن در جنگی بزرگ و پرهزینه کشانده که نتیجه حتمی آن فارغ از شکست نخواهد بود. از یک سو، ترکیه در برابر فشارهای دمشق برای اعمال حاکمیت خود بر استان ادلب به عنوان بخشی از محدوده حاکمیت دولت سوریه قرار گرفته و از سوی دیگر، در صورت بروز اشتباهات انسانی در میدان نبرد، امکان درگیر شدن سربازان ترک و روس وجود دارد.
در سطحی دیگر، اردوغان نیروهای دست نشانده آنکارا را که شامل گروههای جهادی و تروریست فعال در سوریه هستند، برای حمایت از فائز السراج رئیس شورای ریاستی دولت وفاق ملی لیبی، عازم طرابلس کرده است. همچنین، تعدادی از نظامیان ترکیه‌ای نیز در میدان نبرد با خلیفه حفتر، اعزام شده اند. اقرار اخیر اردوغان به کشته شدن به دو نظامی ارتش ترکیه در لیبی، این روزها هجمه احزاب اپوزیسیون را به شدت افزایش داده است. در چنین شرایطی اردوغان با سفر به کشور آذربایجان قصد دارد اندکی از فشارهای داخلی رهایی پیدا کند و به نوعی زمینه را برای آرام‌سازی فضای ملتهب داخلی مهبا کند.
تایید ایده یک ملت و دو دولت با حمایت سیاسی از باکو
در سطحی دیگر اردوغان در موقعیت کنونی با سفر به جمهوری آذربایجان در پی تحریک و اقناع نیروهای ناسیونالیسم در داخل ترکیه است. طی دهه‌های گذشته همواره دولت‌مردان ترک نسبت به جمهوری آذربایجان، ایده یک ملت و دو دولت را مطرح کرده‌اند و به نوعی با تلقی کردن باکو به عنوان عمق نفوذ آنکارا، خود را موظف به حمایت از این کشور دانسته‌اند. در واقع، این خواست ملی‌گرایان ترک است که همواره باید توجه ویژه‌ای به سوی باکو معطوف شود.
در همین راستا شاهد بودیم که اردوغان در روزهای بعد از تغییر قانون اساسی و نظام سیاسی که به عنوان رئیس‌جمهور منتخب برگزیده شد، در اولین سفر خارجی خود در 10 جولای 2018 (19 تیر 1397) راهي باكو پايتخت جمهوري آذربايجان شد تا باور خود به ايده «يك ملت، دو دولت» را به شكل عملي نشان دهد. در سفر اخیر او به آذربایجان نیز همین ایده به نوعی دیگر مورد تاکید قرار گرفته و اردوغان در نشست خبری مشترک با الهام علی‌یف، از تمایل خود برای برای حل این مشکل درباره قره باغ علیا بر اساس و مبنای حاکمیت جمهوری آذربایجان و یکپارچگی قلمروی این کشور سخن به میان آورد. این امر به وضوح به معنای تایید حمایت‌های ترکیه از باکو و باور به ایده «یک ملت و دو دولت» است.
افزایش سطح همکاری‌های اقتصادی میان دو طرف
دیگر هدف اردوغان از جرین سفر به جمهوری آذربایجان، را می‌توان در زمینه افزایش و تکمیل برخی پروژ‌های اقتصادی میان دو طرف ارزیابی کرد. در واقع، آنکارا و باکو در بخش‌های سیاسی، اقتصادی، نظامی، صنایع دفاعی، تجاری و فرهنگی به همکاری و همبستگی گسترده‌ای دارند.
در همین راستا، شاهد بودیم که اردوغان در نشست خبری با الهام علی‌یف، از احداث راه آهن بین نخجوان و ترکیه خبر داد. همچنین، بر اساس اعلام رئیس‌جمهور ترکیه خط لوله گاز طبیعی به طول ۱۶۰ کیلیومتر تا نزدیکی مرز‌های نخجوان از منطقه ایغدیر ترکیه نیز اقدامی مهم است. به این ترتیب؛ نخجوان، هم از ایران و هم از ترکیه، گاز طبیعی دریافت خواهد کرد. بر اساس اعلام دو طرف، حجم تجارت ترکیه و باکو در سال ۲۰۱۹ میلادی ۴.۴ میلیارد دلار بود. این رقم در سال ۲۰۲۳ به ۱۵ میلیارد دلار خواهد رسید.
مقابله با نفوذ عمیق شبکه فتح‌الله گولن در جمهوری آذربایجان
افزون بر همکاری‌های اقتصادی، رجب طیب اردوغان در موقعیت کنونی به شدت نگران نفوذ عمیق شبگه گولنیست‌ها در جمهوری آذربایجان است. اردوغان طی چند سال گذشته فعالیت طرفداران فتح‌الله گولن، متحد سابق خود را در مقام بزرگ‌ترین تهدید برای تداوم قدرت سیاسی خود قلمداد کرده و همچون گروهی تروریستی با هواخان گولن رفتار کرده است. اکنون اردوغان از این امر واهمه دارد که نفوذ طرفداران گولن در آذربایجان افزایش پیدا کند و در نهایت آنها بتوانند حکومت را در دست بگیرند. این مساله به هیچ عنوان با اراده و خواست اردوغان مطابقت ندارد لذا به نظر می‌رسد در جربان سفر به باکو، از علی‌یف، همتای آذربایجانی خود درخواست کرده نسبت به این مساله گام‌های جدی‌تری بر دارد.
