الوقت-مناسبات اقتصادی همواره یک معیار مهم در سنجش میزان روابط نزدیک میان دولتها بوده است اگرچه مولفه‌های بسیار دیگری نیز در بررسی سطح روابط دولتها وجود دارد اما روابط اقتصادی در جهان امروز که سیاست و اقتصاد را به طور فزاینده ای در هم تنیده کرده اقتصاد سیاسی یکی از اصلی ترین شاخص‌ها می باشد.
رژیم صهیونیستی که در منطقه از انزوای سیاسی و اقتصادی رنج میبرد همواره نسبت به آسیب پذیری روابط اقتصادی خود با اندک دولتهای مسلمان منطقه که با این رژیم مناسبات اقتصادی دارند متاثر از اختلافات سیاسی نگران می باشد. ترکیه یکی از مهمترین کشورهای منطقه است که دارای روابط اقتصادی گسترده ای با تل آویو می باشد با این حال از 2010 موج تنشهای سیاسی میان این دولتها رو به فزونی گرفته است. اکنون این پرسش مطرح است که روند فزاینده تنش های سیاسی میان این دو بازیگر چه تاثیراتی بر مبادلات تجاری و اقتصادی بر جای گذاشته است؟
دوره تقویت روابط
ترکیه اولین کشور مسلمان بود که رژیم صهونیستی را درسال 1949 به رسمیت شناخت.در سال 1958 توافقات محرمانه اطلاعاتی بین دو کشور شکل گرفت که زمینه ای قوی برای مشارکتهای راهبردی در آینده فراهم کرد به گونه ای که موساد در سال 1999 طی عملیاتی مشترک با سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه(میت ) به دستگیری عبدالله اوجالان رهبر جزب کارگران کردستان کمک کرد.در این سال نیویورک تایمر در مقاله ای نوشت:«مشارکت راهبردی ترکیه و اسرائیل امکان تغییر سیاست خاورمیانه را دارد.» پس از محاصره اقتصادی غزه چندین کشتی از کمکهای انسان دوستانه موسوم به کاروان آزادی در سال 2010 از طریق آبهای آزاد راهی باریکه غزه شد. این کاروان در 50 مایلی غزه مورد هجوم کماندوهای رژیم صهونیستی قرارگرفت که منجر به 16کشته و 50تن زخمی در کشتی مرمره شد. از این زمان به بعد روابط دو کشور رو به تیرگی رفت. اگر چه در سال 2015 تا حدودی روابط دو کشور ترمیم شد اما پس از انتقال سفارت آمریکا به اورشلیم، اردوغان سفیر اسرائیل را اخراج و سفیر خود را نیز فراخواند.اکنون پس از گذشت ده سال از شروع تیرگی روابط به در ارزیابی سالانه 2020دستگاه اطلاعات ارتش رژیم صهیونیستی ترکیه به عنوان یک تهدید ارزیابی شده است.علاوه بر مسائل مربوط به غزه، استخراج انرژی از شرق دریای مدیترانه ،حضورترکیه در لیبی به این اختلافات دامن زده است.
روابط اقتصادی
سالهای پایانی دهه نود میلادی اوج روابط دیپلماتیک و اقتصادی ترکیه و رژیم صهونیستی بود. درسال 1996 ترکیه و رژیم صهونیستی ترکیه و اسرائیل توافقنامه تجارت آزاد را امضا کردند. برای تسهیل وتشویق تجارت بین طرفین یک سال پس از این توافق، پیمانی برای حذف مالیات مضاعف امضا کردند. این دو همچنین در سال 1998 در مورد سرمایه گذاری دوجانبه به توافق دست یافتند. این توافقات اقتصادی مبنایی برای افزایش مروادت مالی و تجاری طی ده سال آینده شد به گونه ای که میزان تجارت دو کشور در سال 2010 به 1/59 (یک و پنجاه و نه )میلیارد دلار رسید و سال بعد نیز با افزایش 26 درصدی به 2میلیارد دلار رسید در اوج روابط اقتصادی ترکیه ششمین مقصد صادراتی رژیم صهونیستی بود.
در سالهای 2010 و و 2011 صادرات رژیم صهونیستی به ترکیه با 39 درصد افزایش به 950 میلیون دلار رسید و واردات این رژیم از ترکیه با 16 درصد افزایش به 1/05(یک و پنج دهم )میلیارد دلار افزایش یافت. در دریای مدیترانه نیز در سال 2008 یک پروژه زیربنایی مشترک را آغاز کردند. هدف این پروژه مشترک، ایجاد یک شبکه پیشرفته مشترک برای انتقال بلند مدت گاز، نفت ، برق و آب بود .در این سالها گردشگری بین ترکیه و رژیم صهونیستی نیز از رونق زیادی برخوردار بود. با توجه به پرواز 90 دقیقه ای بین پایتخت ترکیه و سرزمینهای اشغالی و موافقت نامه های حذف ویزا تعداد گردشگران اسرائیلی در ترکیه در سال 2009 به 300هزار نفر افزایش یافت. تا سپتامبر 2011 تعداد گردشگران اسرائیلی به آنتالیا20 و استانبول 13 درصد افزایش یافت.
روابط اقتصادی در دوره تنشهای سیاسی
پس از حادثه کشتی مرمره تا توافق آشتی دو کشور در سال 2016 روابط اقتصادی نوسان زیادی نشان داد صادرات تجهیزات نظامی اسرائیل به ترکیه پس حادثه کشتی مرمره مدتی به تعویق افتاد. سهم گردشگران اسرائیلی از ترکیه از 3درصد به 5 دهم درصد کاهش یافت. اما این نوسان زیگزاگی برخلاف انتظار به شکل صعودی، رشد غیر منتظره روابط اقتصادی را نشان میدهد. حجم روابط تجاری طرفین در سال 2014 که نقطه اوج تنشها بود به رقم بی سابقه 5 میلیارد دلار رسیده بود. پس ازتجاوز رژیم صهونیستی به غزه در سال 2014 سرمایه گذاری بین المللی در سرزمنیهای اشغالی به 50درصد کاهش یافت اما همچنان روابط اقتصادی ترکیه و رژیم صهیونیستی رو به گسترش بود. درسال ۲۰۱۶ این رقم تا حد بسیارکمی کاهش یافت و به ۴ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار رسید.
به دلیل پیوندهای تجاری که از قبل وجود داشت، بازرگانان و فعالین اقتصادی دو کشور همچنان به فکر افزایش تجارت بودند. پس از توافق آشتی میان اسرائیل و ترکیه در سال 2016م (1395ش)، هیئات تجاری بزرگی که شامل حدود 100 نماینده از شرکت های ترکیه از بخش های مختلف راهی سرزمینهای اشغالی شدند.این هیئات تجاری شامل بخشهای متنوع کشاورزی ،صنعت، امورمالی ، غذایی رژیم صهونیستی برای جلوگیری از آسیب به روابط سیاسی ، رونق تجارت بین دو کشور را پیش می کشید.
دو سال پیش وزیر انرژی هسته‌ای و اطلاعات اسرائیل بر عادی بودن روابط اقتصادی ترکیه و رژیم صهونیستی تاکید کرد و گفت: «سخنان رجب طیب اردوغان تاثیری بر روابط ترکیه و اسرائیل نداشته است.»اوهمچنین اضافه نمود :«۲۵ درصد از صادرات ترکیه به کشورهای خلیج (فارس) از طریق بندر حیفای اسرائیل صورت می‌گیرد.» این نوع تهدید تلاشهای این رژیم برای جلوگیری از قطع کامل روابط سیاسی بود. حتی جنگ روانی برخی نخبگان رژیم صهونیستی و تهدید اقتصادی ترکیه نتوانسته است سرپوشی بر روابط اقتصادی طرفین بگذارد؛ سال گذشته «ادی کوهن»، عضو هیئت علمی دانشگاه برایلان و کارشناس مرکز تحقیقاتی بگین-سادات در راستای یک جنگ روانی اقتصادی در حساب توئیتری خود با هشتک "از لیر ترکیه حمایت کنید" ضمن تهدید اقتصاد ترکیه از طریق لابی ثروتمند یهودی در جهان، خطاب به رئیس جمهور کشور نوشت :«ای اردوغان سرخورده لیر ترکیه به کمترین میزان خود در تاریخ کاهش یافته است.»
سخنان وزیر خارجه اسرائیل تصویر روشنتری از تناقض تنش سیاسی و روابط اقتصادی دو بازیگر نشان میدهد.«یسرائیل کاتس»، وزیر خارجه رژیم صهیونیستی مرداد ماه امسال در حاشیه نشست کمیسیون امور خارجی و دفاعی در کنست (پارلمان رژیم صهیونیستی)، درمورد رجب طیب اردوغان، گفت: ما او را دوست نداریم و او نیز ما را دوست ندارد،دشمنی آشکاری میان ترکیه و اسرائیل وجود دارد، اما تجارت رو به رشد است، حتی برخی از اعضای خانواده وی (اردوغان) در انتقال کامیون‌ها به بندر حیفاء و از آنجا به بازارهای عربی مشارکت دارند.»
پس از انتقال سفارت آمریکا به بیت المقدس، لحن اردوغان علیه اسرائیل شدیدتر شد. او از الفاظ«تروریست» و «اشغالگر» علیه مقامات رژیم صهونیستی استفاده میکند با این حال آمار تجارت دو کشور در سال 2019 گویای رشد روابط اقتصادی حتی پس از انتقال سفارت است. صادرات اسرائیل به ترکیه در ماه دسامبر 2019 بیش از 416میلیون دلار افزایش یافته است. حجم تجارت دو طرف 133میلیون دلار افزایش یافته است درسه ماهه نخست سال 2019، میزان تجارت دو کشور 1.59 میلیارد دلار بوده که 1.08میلیارد دلار شامل صادرات ترکیه به اسرائیل و506 میلیون دلار صادرات اسرائیل به ترکیه بوده است.حجم تجارت در سال 2019 بیش از 4.41 میلیارد دلار بوده است.کریستن براکل مسئول شعبه بنیاد هاینریش بول آلمان درمورد این تناقض در رفتار ترکیه میگوید: «اردوغان یکم سیاستمدار مطلقا واقع‌نگر و عملگراست.» و بیان میکند: «در ترکیه به صورت پیوسته مبارزات انتخاباتی جریان دارد و تنش با اسرائیل می‌تواند به عنوان ابزار بسیج عمومی ،خوب عمل کند.»
