الوقت - متعاقب مصوبه پارلمان عراق برای اخراج نیروهای خارجی که کانون اصلی آن را می‌توان اخراج نظامیان آمریکایی ارزیابی کرد، این روزها بحث پیرامون آینده سیاسی این کشور بعد از خروج آمریکایی‌ها بیش از هر زمان دیگری مطرح شده است. در این میان، تحرک در میان بازیگران داخلی عراق در قالب هویت‌ها مختلف اعم از شیعیان، سنی‌ها و کردها بسیار قابل توجه است. از یک سو، اکثریت قاطع عراقی‌ها براین باور هستند که باید نیروهای اشغال‌گر آمریکایی هر چه زودتر این کشور را ترک کنند و در مقابل برخی رهبران سیاسی سنی و کرد نسبت به این امر نگران هستند و به نوعی بر خلاف اراده عمومی شهروندان عراقی، خواستار باقی ماندن آمریکایی‌ها در عراق می‌باشند.
در این میان یکی از مهم‌ترین مباحثی که البته به شکل غیرآشکار پیرامون خروج نطامیان آمریکایی از عراق مطرح شده در ارتباط با تلاش برخی از شخصیت‌های سیاسی اهل سنت نزدیک به ائتلاف «البناء» (سازندگی) به رهبری هادی العامری برای ایجاد ایالات سنی در نواحی همجوار با اقلیم کردستان است. با این وجود، نکته قابل توجه در این میان این است که هیاتی سیاسی از اهل سنت عراق در کشور امارات اخیرا با نمایندگان آمریکایی دیدار کرده‌اند. همین امر نشان می‌دهد که طرح از اساس طرحی آمریکایی برای تجزیه و برهم زدن روند اخراج نظامیان آمریکایی از کشور است و واشنگتن در شرایط جدید که اوضاع را به شدت بر خلاف منافع وخواسته‌های خود می‌بیند، به نظر می‌رسد در پی ایجاد طرح ایالت جدید سنی است.
با این اوصاف، اکنون این مساله مطرح می‌شود که طرح ایالت جدید در عراق با حمایت و دستور کار پنهان ایالات متحده آمریکا تا چه اندازه قابلیت اجرایی شدن داشته و در سطح دیگر احتمالا چه موانعی پیشروی آن قرار خواهد گرفت؟ اما قبل از اینکه به موانع پیش روی آمریکا برای ایجاد ایالت سنی با هدف تجزیه عراق اشاره شود، ضروری است در بُعد قانونی نیز مساله مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
سازوکار قانونی ایجاد ایالت جدید در عراق
در ارتباط با مسأله ایجاد ایالات فدرال عراق، قانون اساسی دائمی این کشور به صراحت از ایالتی شدن کشور حمایت می‌کند: بر اساس مادۀ 116 قانون اساسی، رژیم فدرال عراق متشکل از پایتخت، ایالت‌ها، استان‌های خارج از مرکز و ادارات محلی است. همچنین بند دوم مادۀ 117 قانون اساسی عراق ـ علاوه بر اقلیم کردستان به‌عنوان ایالتی قانونی و پذیرفته شده ـ بر پذیرش ایالات جدیدی که بر اساس قانون اساسی یا با رعایت مواد قانونی ایجاد می‌شوند تأکید می‌کند. اما در راهکاری مشخص‌تر مادۀ 119 قانون اساسی عراق سازوکار ایجاد یک ایالت جدید را مورد بحث و تفسیر قرار می‌دهد. بر اساس این مادۀ قانونی یک یا بیشتر (چند) استان با دارا بودن شرایط لازم درخواست برای انجام همه‌پرسی حق ایجاد یک ایالت جدید را دارند. در خواست یا تقاضایی که به صورت یکی از دوطریق ذیل باشد:
الف) درخواست یک سوم از اعضای انجمن سیاسی آن استان ـ یا استان‌هایی ـ که خواهان ایجاد ایالت هستند.
ب) درخواست یک دهم از مشارکت‌کنندگان در انتخابات آن استان ـ یا استان‌هایی ـ که خواهان ایجاد ایالت هستند. در کل می‌توان عنوان نمود که طرح ایجاد ایالت سنی در قانون اساسی عراق با ضمانت اجرایی و حمایت نیز همراه می‌باشد اما مساله این است که آیا رد تمامی سال‌های بعد از 2003 مسائل مرزی و سرزمینی مطابق با قانون اساسی بوده یا اینکه واقعیات میدانی بوده‌اند که نقش تعیین کننده را داشته‌اند. بدون تردید، همانند تمامی سال‌های گذشته قانون اساسی به ویژه رد زمینه ایجاد ایالت سنی یا هر ایالت فدرال دیگریف متاثر از اوضاع و احوال سیاسی کشور است و رد شرایط کنونی بعید به نظر می‌رسد چنین مساله‌ای امکان اجرایی شدن داشته باشد؛ زیرا در شرایط حساس کنونی این مساله تنها می‌توان به تشدید وضعیت بغرنج سیاسی و حتی اقتصادی این کشور منتج شود و برآینده دیگری به همراه ندارد.
آمریکا از ایجاد ایالت سنی به دنبال چیست؟
تحریک اعراب سنی عراق به ایجاد ایالت جدید توسط آمریکا در شرایط کنونی با پنج هدف اساسی انجام می‌شود.
1- ایجاد اختلال در روند اجرایی شدن مصوبه قانونی پارلمان برای اخراج نیروهای نظامی آمریکایی.
2- ایجاد فشار فزآینده بر سیاست‌مداران و دولت عراق برای ممانعت از تلاش برای اجرایی کردن طرح اخراج نظامیان آمریکایی از کشور.
3- سوق دادن کشور عراق در مسیر واگرایی و تجزیه: آمریکایی‌ها به خوبی می‌دانند عراق متحد هیچگاه منافع آنها تامین نخواهد کرد و تنها در وضعیت بحران و انشقاق است که آنها می‌توانند امور را در مسیر ایفای نقش فعال خود مدیریت کنند.
4- ایجاد ایالت سنی به نوعی می‌تواند منجر به باقی ماندن پایگاههای نظامی آمریکا در مناطق اهل سنت، به ویژه پایگاه عین الاسد در مقام مهم‌ترین مقر نظامیان آمریکایی باشد.
5- دیگر هدف آمریکایی تداوم بحران و افزایش سطح منازعات در کشور عراق است. این کشور قصد دارد با طرح ایجاد ایالت سنی، به تحریک احساسات عمومی شهروندان عرب سنی نیز اقدام کند و آنها را در حمایت از طرح خود به خیابان ها بکشاند.
اما علی رغم این برنامه‌ریزی، می‌توان پیشبینی کرد که امریکا در مسیر رسیدن به اهداف خود با موانعی جدی همراه خواهد بود و نمی‌تواند طرح ایجاد ایالت سنی را اجرایی کند. در راستای توضیح این امر می‌توان دلایل سه گانه ذیل را مطرح کرد:
1- بر خلاف تصورات آمریکایی‌ها سطح کلان افکار عمومی عراقی‌ها مخالف تجزیه کشور و واگرایی است. حتی بخشی بزرگ از کردها و غالب سنی‌ها به هیچ عنوان خواهان از دست رفتن استقلال عراق نیستند و در این مسیر حاضر به گام بر داشتن رد مسیر تجزیه کشور نیشتند.
2- سیاست‌مداران عراقی اعم از شیعه، کرد و سنی اراده‌ای برای ایجاد ایالت سنی نداشته و ندارند. شاید اقلیتی چند نفره خواستار این طرح باشند اما واقعیت این است که خواست سیاسی تجزیه عراق، از ظرفیت اجرایی شدن بسیار پایینی در بغداد برخوردار است.
3- در سطحی دیگر اراده جدید نیروهای مبارز شیعی برای مقابله با آمریکا به منظور نهایی شدن اخراج این کشور از اهمیتی قابل توجه برخوردار است. از همان ابتدای ترور سردار شهید قاسم سلیمانی، مقتدی صدر و رهبران حشد الشعبی با صراحت اعلام کردند که نیروهای جیش المهدی و حشد اجازه تداوم حضور اشغال نظامی آمریکا را نخواهند داد و در آینده نیز به نظر می‌رسد امکان هدف قرار گرفتن مقرهای نظامی آمریکایی رد صورت اصرار بر عدم خروج از کشور حتمی به نظر می‌رسد. بنابراین، با اطمینان زیاد می‌توان طرح آمریکا برای ایجاد ایالت سنی با هدف اصلی تجزیه عراق را از هم اکنون شکست خورده ارزیابی کرد.
