الوقت- هرگاه در مورد جنشهای استقلال‌طلبانه آفریقا سخن گفته می شود جنبش ضداستعماری عمر مختار در لیبی که در اوایل قرن بیستم علیه استعمارگران ایتالیایی به پا خواست، در صدر این جنبش ها قرار می گیرد. اما با گذشت نزدیک به 1 قرن از اعدام عمر مختار کشور لیبی درگیر تاخت و تاز قدرت های مختلف از شرق و غرب عالم است و چشم انداز آینده این کشور به سوی وخیم ت شدن نیز می رود. در همین راستا روز گذشته رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه طی سخنرانی در مراسم گرامیداشت روز جهانی حقوق بشر در دانشگاه بیلکنت آنکارا درباره تحولات مربوط به مدیترانه شرقی گفت: در صورت درخواست لیبی، نیروی نظامی اعزام می‌کنیم. چنین موضع صریح و امنیتی از سوی آنکارا نشان میدهد، جابجایی قدرت و رقابتها در لیبی به مرحله حساسی رسیده است وپا به پای آن رقابتهای خارجی برای نفوذ در لیبی شدیدتر شده است.
مختصات قدرت در لیبی
پس از سرنگونی قذافی در سال 2011 جریانهای جدیدی در شرایط مه آلود سیاسی در لیبی سر درآوردند. درگیرهای بی سرانجام چهارساله در لیبی باعث شد تا گروههای سیاسی این کشور با محوریت گروههای لیبرال ائتلافی تحت عنوان «وفاق ملی» تشکیل دهند. پس از توافقنامه سیاسی در لیبی در تاریخ2015، فائز السراج که سوابقی در وزارت مسکن دولت لیبی داشت به ریاست شورای ریاست جمهوری لیبی انتخاب شد. پس از اینکه سراج در سال 2016 وارد طرابلس شد کابینه ای معرفی کرد که نتوانست از مجلس رای اعتماد بگیرد. دودستگی و رقابت مجدد از این زمان در لیبی دوباره شروع شد. دولت وفاق ملی مورد حمایت شورای امنیت و نهادهای بین المللی است. جریانهای سیاسی نزدیک به اخوان المسلمین پس از تشکیل وفاق ملی، دولت محلی خود را منحل نموده و به وفاق ملی پیوستند.
در همین حال در شرق لیبی در شهر البیضا دولت موقت با کمک ژنرال حفترو«عبدالله الثنی» رئیس پارلمان موسوم به «طبرق» شکل گرفت. حفتر نیروهای تحت امر خود را تحت عنوان «ارتش ملی لیبی» سازماندهی کرد.این گروه که مورد حمایت مصر،عربستان، امارات، روسیه، فرانسه و برخی کشورهای اروپایی قراردارد، خواستار تشکیل دولتی مشابه عبدالفتاح السیسی درمصر است. در مقابل ترکیه، الجزایر و برخی دیگر از کشورها حامی دولت وفاق ملی هستند. این حمایت به دلیل هماهنگی با نهادهای بین المللی نیست بلکه منافع و رقابت کشورهای مختلف در شاخ آفریقا باعث حمایت هرکدام از یکی از قدرتهای سیاسی در لییبی شده به گونه ای که لیبی از سال 2011 تا کنون با وجود موافقت نامه سیاسی نتوانسته به ثبات دست پیدا کند و درحال تبدیل به سوریه ای دیگر است.
الگوی سوریه در لیبی
لیبی باذخایر اثبات شده 47 میلیاردبشکه یکی از ده کشور بزرگ نفت خیز جهان و بزرگترین کشور نفت خیز آفریقاست. بنابراین پیوند مسائل ژئواکونومیک با علائق سیاسی قدرتهای خارجی لیبی را در معرض جنگهای نیابتی قرار داده است به گونه ای که روزنامه سان انگلیس نیز اخیرا نسبت به سوریه شدن لیبی هشدارداد.
پس از دیدار ژنرال حفتر با مقامات عربستان در ریاض در27 مارس نیروهای تحت حمایت او حملات گسترده ای برای تصرف طرابلس انجام دادند. روزنامه «وال استریت ژورنال» در گزارشی در این زمینه نوشت: «عربستان به حفتر وعده ارائه ده‌ها میلیون دلار برای آغاز عملیات و تصرف شهر طرابلس داده است». عربستان برای ادامه حمایت از شورشیان لیبی به رهبری حفتر، 1750روادید برای حمایت از خانواده شورشیان صادر کرد. سرهنگ «احمد المسماری» سخنگوی نیروهای وابسته به ژنرال حفتر در مصاحبه باروزنامه العربی الجدید گفت: «بر اساس هماهنگی هایی که با مقامات ریاض در ماه رمضان گذشته به عمل آمد، یک هزار و 750 روادید برای شرکت نیروهای ما در حج امسال صادر شد که تمام آن به خانواده های کشته شدگان عملیات کرامت ( طرابلس ) اختصاص یافت.»
ازسوی دیگر پیشروی های جدید حفتر به سوی طرابلس بیش از پیش ترکیه را نگران کرده است.رجب طیب اردوغان روز گذشته در انعکاس این نگرانی ترکیه گفت :«همچنان که می‌بینیم٬ روسیه٬ مصر و امارات٬ به هر طریقی از حفتر و نیروهای تحت امر او حمایت می‌کنند. در چنین شرایطی اگر دولت وفاق ملی لیبی٬ برای اعزام نیرو از ما درخواست کند٬ این اقدام را بر اساس تصمیم مستقل خود انجام خواهیم داد و از کسی اجازه نخواهیم گرفت.» ترکیه که قبلا روابط نزدیکی با قذافی داشت، پس از روی کار آمدن دولت وفاق ملی سرمایه گذاری های ویژه ای در لیبی انجام داده است. این رویکرد ترکیه ملهم از نوعثمانی گری اخیر در سیاست خارجی ترکیه است. براساس گزارش بلومبرگ، شرکت‌های ترکیه با دولت مستقر در طرابلس بر سر پروژه‌هایی زیرساختی بالغ بر ۱۸ میلیارد دلار به توافق رسیده‌اند.
علاوه بر این، ترکیه سیاست جدید خود در منطقه حساس مدیترانه شرقی را بر محوریت لیبی ترسیم نموده است. ترکیه و لیبی در دریای مدیترانه 600 کیلومتر فاصله دارند. روز27 نوامبر اردوغان و فایز السراج، دو یادداشت‌تفاهم درباره همکاری‌های امنیتی و نظامی و نیز تعیین حوزه‌های دریایی مدیترانه و تقسیمات دریایی انجام دادند که به تیرگی روابط یونان به دولت وفاق ملی و اخراج سفیر لیبی از آتن منجر شد. اما اردوغان قویا از این توافق حمایت میکند. او در اظهار نظر اخیر خود گفت: «توافق ترکیه با دولت قانونی لیبی که در سطح بین المللی به رسمیت شناخته شده است، حقوق دو کشور را تأمین میکند و ما نسخه‌ای از این توافقنامه را برای سازمان ملل ارسال کرده ایم. توافق ترکیه و لیبی، قویترین واکنش و پاسخ به تلاش‌های یونان و قبرس برای محاصره ترکیه در شرق مدیترانه بود. ترکیه و لیبی می‌توانند به صورت مشترک در شرق دریای مدیترانه دست به اکتشاف منابع انرژی بزنند.»
علاوه بر این اردوغان به دلیل شکست برخی از سیاستهای داخلی در ترکیه نظیر از دست دادن استانبول در انتخابات شهرداری ها، ماجراجویی های بین المللی خود را افزایش داده است. همانگونه که نوعثمانی گری یکی ازانگیزه های ترکیه در ابتدای جنگ داخلی سوریه بود اکنون با چنین انگیزه ای در لیبی حاضر به انجام مخاطرات جدید است.پس از اعلام آمادگی ترکیه برای اعزام نیرو به لیبی گروههای نزدیک به عربستان در لیبی نظیر «مجموعه فرزندان لیبی» و « جنبش برای لیبی» علیه اردوغان شعارهایی سردادند. جاهد ارمغان دیلک از تحلیل‌گران روزنامه ینی چاغ در مورد سیاست خارجی ترکیه نسبت تحولات لیبی نسبت به لیبی میگوید:« ترکیه در حال تکرار خطای سوریه در لیبی است.» رقابتهای قدرتهایی نظیر آمریکا و سوریه نیزدرلیبی رو به افزایش است.
نفوذ روسیه و آمریکا در لیبی
از سوی دیگر با توجه به اینکه پوتین قدرت و موقعیت خود را از سال 2002 مدیون افزایش قیمت نفت و درآمدهای نفتی روسیه است، به شکل پنهان و آشکار ازهرگونه تنشی که باعث نیازمندی بازارهای جهانی به نفت روسیه شود حمایت میکند. روسیه علائق مدیترانه ای خود و سیاستهای خود در آفریقا را به نفع خود و به ضرر اروپا بر اساس دو اهرم انرژی و مهاجرت قرار میدهد. از سال گذشته روسیه نفوذ خود در لیبی را افزایش داده است ؛روزنامه «سان» انگلیس به نقل از یک منبع عالیرتبه در دولت انگلیس نوشت:«مسکو از خلیفه حفتر که رهبری ارتش ملی لیبی را بر عهده دارد، پشتیبانی کرده و «سربازان و تجهیزات سنگین آن را تامین می کند.» این روزنامه ازقول مقامات امنیتی انگلیس می افزاید:« «حقیقت این است که ما در برابر هجوم مهاجران و شوک نفتی لیبی بسیار آسیب پذیر هستیم و پیامدهای آن برای دموکراسی غرب فاجعه بار خواهند بود.
«غسان سلامه»فرستاده ویژه سازمان ملل در امور لیبی دو روز پیش در مصاحبه با روزنامه ایتالیایی «کوریرره دلاسرا» گفت:« از زمانی که نیروهای روسی به یاری نظامیان تحت فرمان حفتر آمده اند، حمله به طرابلس بسیار شدیدتر شده است.» در طرف مقابل ،حفتر تلاش میکند با ایجاد روابط نزدیک با روسیه پوتین را قانع کند که به لغو تحریم ارتش ملی لیبی بر اساس قطعنامه‌های شورای امنیت کمک کند.
از سوی دیگر ترامپ در مورد لیبی سیاستهای متناقضی را دنبال میکند. رونامه گاردین خردادماه در گزارشی نوشت:«دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا بعد گذشت دو ماه از اعلام حمایت خود از ژنرال حفتر تصمیم گرفته است که از این موضع خود عقب‌نشینی کند.» بااین حال آمریکا به دقت حرکات روسیه در لیبی را رصد میکند. بسیاری بیشتر شدن اهتمام آمریکایی‌ها به لیبی را به دلیل حضور روس‌ها در این کشور می دانند. اخیرا یک هیأت آمریکایی در سفری به لیبی با حفتر دیدار و از «سوء استفاده روسیه از نزاع در لیبی» بشدت ابراز نگرانی کرد. دو روز پیش نیز یک پهپاد آمریکایی توسط نیروهای روسیه در لیبی مورد هدف قرار گرفت.آمریکا و روسیه تاپیش از این حضور نامحسوسی در لیبی داشند اما با گذشت زمان و حساس شدن رقابتها باعث آَشکار شدن تحرکات روسیه و آمریکا درلیبی شده است.
در مجموع باید با نزدیک شدن به پایان بحران در سوریه و اعلام گزارش هایی از تلاش گروه های تروریستی همچون داعش برای انتقال بازماندگان خود به دیگر مناطق از جمله لیبی به نظر می رسد رقابتها در لیبی در حال شدت یافتن است و این امر موجب شده تا نگرانی جهانی از ایجاد فاجعه دیگری توسط نواستعمارگران بین المللی همانند سوریه افزایش یابد.
