الوقت- روز سه شنبه مذاکره کنندگانی از طرف گروه‌های مختلف اوکراینی در شهر مینسک بلاروس دیدار کردند. طی این مذاکرات اوکراین موافقت خود را با «فرمول اشتاین مایر» برای برگزاری انتخابات در مناطق جدا شده اعلام کرد. این اقدام زلنسکی امیدها را برای از سرگیری مذاکرات بین روسیه و اوکراین برای حل مناقشه ای که 5 سال پیش آغاز شده دوباره زنده کرد.
فرمول اشتاین مایر
این طرح در سال 2016 توسط اشتاینمایر وزیر خارجه وقت آلمان برای رسیدن به توافق صلح در مناطق مورد مناقشه شرق اوکراین پیشنهاد شد. فرمول اشتاینمایر در حقیقت تاکید بر یکی از بندهای مهم پروتکل های« مینسک »است تا مذاکرات میسنک را از بن بست خارج کند. پروتکل اول مینسک توسط نمایندگان روسیه، اوکراین و سازمان همکاری اروپا در سپتامبر 2014 امضا شد. این پروتکل در 12 بند برای ایجاد آتش بس در دونباس، لوهانسک و دونتسک مناطق مورد مناقشه شرق اوکراین متمرکز بود. اما دو هفته به طول نیانجامید که نقض مکرر آتش بس از هر دو طرف شروع شد. تا اینکه در فوریه سال 2015 با ورودفرانسه، آلمان و بلاروس به مذاکرات طرفهای روسی و اوکراینی ، پروتکل« مینسک دو» به امضا رسید. برخی از بندهای «مینسک دو» عقب نشینی بی قید و شرط تحت نظارت سازمان همکاری و امنیت اروپا ، بیرون بردن سلاحهای سنگین از خط مقدم، آزادی زندانیان و اصلاح قانون اساسی اوکراین بود.
ناظران به «میسنک دو» نیز انتقاداتی داشتند از جمله اینکه پیمان شکننده ای است و برخی جزیئات مورد مناقشه را در نظر نگرفته است. بنابراین طرح اشتاین مایر برای اصلاح این انتقادها پیشنهاد شد که بر بند اصلاحات قانون اساسی اوکراین متمرکز است .در این طرح اوکراین اجازه یک انتخابات محلی در مناطق دونتسک و یوهانسک را میدهد و در آنجا وضعیت ویژه ایجاد میشود، در عوض نیروهای تحت حمایت روسیه از این مناطق خارج میشوند و کنترل مرزها به دست اوکراین می‌افتد.
انتخاب زلنسکی و پیش زمینه های مذاکرات
تا قبل از انتخاب ولادیمر زلنسکی سالها بود قدرت در دست دو حزب قدیمی «مناطق» و «سرزمین مادری » که هرکدام به روسیه و اروپا متمایل بودند دست به دست میشد. مردم اوکراین از بن بست ایجاد شده و افزایش فساد در اوکراین به ستوه آمده بودند تا اینکه در یک سنت شکنی انتخاباتی ولادیمر زلنسکی را اواخر ماه مارس2019/فرودین به ریاست جمهوری برگزیدند.
زلنسکی که بازیگر کمدین بود پس از بازی در یک فیلم کمدی- سیاسی در سال 2017 با تاسیس حزب «خادم ملت» تصمیم گرفت به دنیای واقعی سیاسی گام نهد و شعار اصلی خود را مبارزه با فساد قرار داد. او با 73 درصد آرا از پشتوانه مردمی خوبی برخوردار شد.عدم وابستگی او به احزاب سنتی روس گرا و اروپا گرا باعث شده تا دست بازتری در انتخاب جهت گیری های جدید در سیاست خارجی اوکراین داشته باشد پس از انتخاب شدن او پیامهای تلویحی مثبتی از دو کشور روسیه و اوکراین برای مذاکرات ارسال میشد. رهبران اروپایی نظیرماکرون نیز تلاشهایی برای از سر گیری مجدد مذاکرات شروع کردند.
زلنسکی قبلا پیش شرط خود برای مذاکره را عدم تهدید و زورگویی روسیه گذاشت. یک ماه پس از آن در اواسط تیر ماه پیامی به روسیه فرستاد و اعلام کرد «بیاید در مورد تعیین اینکه کریمه متعلق به چه کسی است در بلاروس دیدار کنیم». روسیه نیز چند شرط برای ادامه مذاکرات گذاشت از جمله تبادل زندانیان، خارج سازی نیروها و تجهیزات نظامی از مناطق درگیری‌ها در منطقه دونباس، شکل گیری فرمول ادامه تماسها در چارچوب مذاکرات میسنک، و ادامه مذاکرات نرماندی. پس از گفتگوی تلفنی زلنسکی و پوتین، تعدای از افراد بازداشت شده دو کشور به طور همزمان آزاد شدند که شامل 24 ملوان دستگیر شده اوکراینی نیز بود. پس از تبادل زندانیان روزنامه روسی «ایزوستیا»، نوشت: به احتمال زیاد نشست رهبران کشورهای عضو گروه چهارجانبه "نرماندی" (شامل: روسیه، اوکراین، فرانسه و آلمان) برای حل و فصل مسائل مربوط به مناقشه نظامی در شرق اوکراین تا آخر ماه اکتبر (اواخر مهر ماه-اوایل آبان) برگزار خواهد شد.
مذاکرات گروه نرماندی به مجموعه مذاکرات چهار کشور روسیه، اوکراین فرانسه و آلمان است که منجر به توافق «مینسک دو» شد. پس از کشته شدن « الکساندر زاخارچنکو» رهبر جدایی‌طلبان اوکراین در سال گذشته عملا مذاکرات نرماندی متوقف شد.
آینده مذاکرات و چالش‌های پیش‌رو
پس از اعلام موافقت اوکراین با فرمول اشتاین مایر، انتقادات و استقبالهای داخلی و خارجی متفاوتی صورت گرفت. زلنسکی معتقد است که امنیت مناطق شرقی باید کاملا در دست اوکراین باشد. او روز سه شنبه در بیانیه ای اعلام کرد اگر یک نیروی خارجی در شرق اوکراین باقی بماند، انتخابات برگزار نخواهد شد. از طرف دیگر «دونباس » را از شمولیت منطقه ویژه استثنا کرد و گفت برای این منطقه وضعیت ویژه برقرار نخواهد شد.
گفته میشود ریشه فرمول اشتاین مایر در ایده یک مجله اوکراینی بوده که نویسنده آن پیتر دیکنسون است. او با در نظر گرفتن حساسیتهای هویتی روسیه و اوکراین پیشنهاد داد که امنیت مناطق شرقی به دست اوکراین باشد، اما با اعمال وضعیت ویژه در این مناطق ،پس از پیوستن رسمی اوکراین به اتحادیه اروپا این مناطق جزو اوکراین باشند اما جزئی از اتحادیه اروپا نباشند.
براساس نظر سنجی ها 53 درصد اوکراینی ها با برگزاری انتخابات در مناطق شرقی موافق هستند. از طرف دیگر برخی از ملی گراها در داخل اوکراین معتقدند انتخابات در مناطق شرقی باعث راهیابی نمایندگان مورد تایید روسیه میشود. روز گذشته صدها ملی گرا در اعتراض به موافقت زلنسکی در پایتخت کی ف تظاهرات کردند و از رئیس جمهور خواستند این طرح را اجرا نکند. گرووه‌های راست و ناسیونالیستها معتقدند روسیه با حمایت از گروه‌های جدایی طلب نوعی کاپیتولاسیون را در شرق اوکراین برقرار میکند. از طرف دیگر جامعه جهانی و اروپا و بیش از نیمی از مردم اوکراین با این طرح موافقند. «الکسی چسناکوف» یکی از مقامات سابق کرملین و رئیس مرکز فرصتهای سیاسی در این زمینه گفت: اکنون در باز است ،پیشرفتی که در روز سه شنبه حاصل شد قدم ها را برای حل مسالمت آمیز درگیری ها بازمی‌گذارد. اولریک دمر سخنگوی دولت آلمان موافقت اوکراین را یک موفقیت ارزیابی کرد و هایکو ماس وزیر خارجه آلمان نیز آنرا یک پیشرفت نامید. وزرای خارجه آلمان و روسیه در این حین تماسهایی برای آنالیز مذاکرات نورماندی انجام دادند.
آمریکا مرداد ماه اعلام کرده بود تمایلی برای پیوستن به گروه نورماندی ندارد اما اخیراروزنامه «نیزاویسیمایا گازیتا» چاپ مسکو گزارش داد ترامپ نیز برای پیوستن به گروه نورماندی ابراز تمایل کرده است. بسیاری از تحلیلگران این ابراز تمایل آمریکا را به دلیل ارزیابی آمریکا از موفقیت آتی مذاکرات نورماندی میدانند. دراین صورت واشنگتن نمیخواهد در مذاکرات نتیجه بخشی که حضور دیگران به آنها اعتبار میدهد غایب باشد.
با توجه به اینکه زلنسکی با پذیرش فرمول اشتاین مایر قدم مهمی را برداشته اکنون توپ در زمین روسیه است. مقامات کرملین از جمله مدودف نسبت به این مساله واکنش مثبت نشان داده اند. بنابراین شرایط برای ادامه یافتن مذاکرات در آینده مهیاست اما آنچه ممکن است چالشهایی جدیدی ایجاد کند مشخص نبودن سازوکارهای جزئی برای وضعیت خاص درمناطق شرق اوکراین است که نیازمند قوانین پیچیده ترو شفاف تری است و از طرف دیگر پارلمان اوکراین نیز باید با این قوانین موافقت کند. بحرانهای مالی و اقتصادی اوکراین نیز ممکن است باعث شود زلنسکی زلنسکی را مجبوربه انتخابهای دشواری کند که مخالفت ناسیونالیستهای اوکراین را در پی داشته باشد و از سوی دیگر با توجه به اینکه اعضای جدید پارلمان اوکراین به تازگی درماه ژوئیه انتخاب شده اند، لحن کلام زلنسکی بیانگر این است که در صورت نتیجه بخش شدن مذاکرات و حفظ خطوط قرمز اوکراین، پارلمان با طرح او در آینده موافقت خواهد کرد. در سطح بین المللی نیز اروپا و آمریکا مواضع کاملا یکسانی ندارند و اگر مذاکرات به نتایج قطعی برسد شکاف منافع اروپا و آمریکا در مورد اوکراین خود را بیشتر نشان خواهد داد.
