الوقت - معمای تهدیدات ترکیه علیه کردهای سوریه، با گذشت بیش از 8 سال از آغاز بحران داخلی سوریه، همچنان در مقام مساله‌ای مهم در معادلات منطقه غرب آسیا ادامه دارد. طی هفته‌های جاری تحرکات ارتش ترکیه در مرزهای جنوبی خود با شمال سوریه به شکلی بی‌سابقه افزایش پیدا کرده و بر اساس اعلام فرندهان نظامی ترک، آنها در انتظار اعلام ساعت صفر برای حمله به شمال سوریه یعنی مناظق تحت کنترل کردهای سوریه هستند. اکنون این مساله مطرح می‌شود که ترکیه از انجام عملیات در شرق فرات چه اهدافی را پی‌گیری می‌کند؟ همچنین، آنکارا تا چه اندازه در تحقق اهداف خود در ایجاد منطقه حایل در شمال سوریه موفق خواهد بود؟ از سوی دیگر، آمریکا در مقام متحد کردهای سوریه احتمالا چه واکنشی خواهد داشت؟ در نوشتار حاضر مجموع این سه پرسش کلیدی در قالب سه محور مورد واکاوی قرار می‌گیرد.
اردوغان در اندیشه اشغال شمال سوریه
در مقطع کنونی، انگیزه ترکیه از حمله به شرق فرات و کنترل مناطق تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه که بخش اعظم آنها را کردها تشکیل می‌دهند، بیش از آنکه در ارتباط با مسائل امنیتی و تامین امنیت مرزهای جنوبی محدوه حاکمیتی سوریه باشد، نوعی طمع رجب طیب اردوغان برای کنترل بر مناطق شمال سوریه و اجرایی کردن آرمان احیای امپراتوری عثمانی است.
برای اثبات این امر کافی است که به خواسته‌های دولت ترکیه در سال‌هایبعد از 2011 توجه داشت. بعد از آغاز بحران در سوریه، دولت ترکیه واردوغان بارها بر خواست خود برای ایجاد منطقه امن در شمال سوریه، آن‌هم در حد فاصل میان اعزاز تا جرابلوس به طول 90 کیلومتر و عمق 40 کیلومتر تاکید کردند که با مخالفت صریح آمریکا و کشورهای اروپایی همراه شد. با این وجود در سال 2016 آنکارا در قالب عملیات «سپر فرات» با حمله به جرابلوس، طرح خود را در ارتباط با ایجاد منطقه امن حتی بیش از آنچه که در ابتدا درخواست می‌کرد، به مرحله اجرا گذاشت.
در حقیقت، اساس استدلال ترک‌ها کنترل بر منطقه غرب فرات به عنوان کانون اصلی تهدیدات بود. با این وجود پس از کنترل ارتش ترکیه و متحدان تحت حمایت‌اش بر مناطقی همچون اعزاز، جرابلوس و الباب در شمال استان حلب، عملیات شاخه زیتون برای اشغال عفرین در سال 2018 کلید خورد. اکنون با گذشت بیش از یک سال، اروغان و نظامیان ترک در اندیشه تصرف بخش شرق فرات و دو کانتون باقی مانده تحت کنترل کردها، یعنی جزیره و کوبانی هستند. سابقه تاریخی و نوع کنش ترکیه در مناطق کنترل شده در غرب فرات، نشانگر آن است که اردوغان انگیزه پنهانی‌ای برای اشغال شمال سوریه دارد و بر خلاف ادعاهای امنیتی خود، به نظر می‌رسد در آینده حاضر به خروج و بازپس دادن مناطق اشغال شده به حکومت قانونی و مشروع سوریه یعنی حکومت بشار اسد نخواهد بود.
رودرویی ناخواسته ترکیه با کشورهای غرب
طی سال‌های بعد از 2014 تا کنون سطحی از همکاری تنگاتنگ میان آمریکا و کشورهای اروپایی حاضر در معادلات میدانی سوریه با کردها آغاز شده است. در واقع، یگان‌های مدافع خلق (YPG) و نیروهای مدافع زنان (YPJ) در نقش پیاده نظام آمریکا در عرصه سوریه، بخشی بزرگ از مناطق شمال و شرق سوریه، عالی‌الخصوص استان رقه، پایتخت داعش را تحت کنترل خود گرفتند. بعد از روی کار آمدن ترامپ نیز آنکارا تلاش زیادی انجام داد تا واشنگتن را نسبت به پابان دادن حمایت خود از کردهای سوریه قانع کند اما طی چندین دوره مذاکره، نتوانستند به توافق دست پیدا کنند.
در اواسط سال 2018 تهدیدات اردوغان علیه کردهای سوریه بُعد جدی‌تری به خود گرفت و حتی او از احتمال آغاز عملیات حمله به شمال سوریه به شکل قریب الوقوع خبر داد. بر خلاف انتظارات آنکارا، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا با وجود اعلام قصد خود برای خارج کردن نیروهای نظامی کشوراش از سوریه، تهدید کرد در ضورت حمله ترکیه به مواضع کردها، اقتصاد ترکیه را نابود خواهد کرد. در نتیجه شاهد عقب‌نشینی ترکیه بودیم؛ زیرا در آن مقطع اردوغان انتخابات شورای استانی و شهرداری‌ها را در پیش داشت و می‌دانشت که در صورت وقوع بحران اقتصادی در این کشور می‌بایست شاهد شکست حزب مطبوع خود در انتخابات باشد.
تحریم‌های فراگیر آمریکا؛ گزینه غیر قابل اجتناب برای تنبیه اردوغان
در شرایطی که ترکیه از عزم جدی و غیرقابل برگشت خود برای حمله به شرق فرات و ممانعت از ایجاد کریدور ترور به رهبری پکک سخن به میان می‌آورد، به نظر می‌رسد واشنگتن و کشورهای اروپایی نیز حاضر به هیچ‌گونه نرمشی در قبال مواضع در برابر انکار نیستند. به ویژه توجه به این مساله ضروری است که بحران کنونی در شرایطی اتفاق می‌افتد که طی یک ماه گذشته مساله تحویل سامانه دفاع دفاع موشکی اس 400 روسی به ترکیه، به شدت ترامپ و آمریکا را نگران و خشمگین کرده است.
بنابر همین ملاحظه نیز این است که اکنون کاخ سفید و نمایندگان کنگره آمریکا در پی اعمال گستره‌ای از تحریم‌ها بر آنکارا هستند تا از یک سو، آنکارا را به دلیل خرید تسلیحات نظامی از مسکو تنبیه کنند و از سوی دیگر، اردوغان را از حمله به مواضع متحدان واشنگتن در شمال سوریه منصرف کنند. در هر صورت، این موضوع امری بدیهی است که در صورت حمله فراگیر ترکیه به شرق فرات، آمریکا به هیچ عنوان قصد تقابل مستقیم با این عضو ناتو را ندارد اما در سوی مقابل بهره‌گیری از تحریم‌های سنگین اقتصادی، ابزاری است که آنکارا به طور حتم ناچار به پذیرش آن خواهد شد.
