الوقت- استان خودمختار سین‌کیانگ چین (یا از نگاه مخالفان اویغورستان و یا ترکستان شرقی) در غرب این کشور با جمعیتی بیش از 20 میلیون نفر (نیمی مسلمان اویغور هستند) قرار دارد و تقریبا یک ششم کل مساحت چین را به خود اختصاص داده است. سین کیانگ در سده هیجدهم وارد امپراتوری چین و به پاره‌ای از خاک آن بدل شد، اما در 120 سال گذشته بیش از صد قیام بر ضد چین در این منطقه رخ داده است. در سال‌های 1933 تا 1934 و 1944 تا 1946 پان‌ترکیست‌ها و مسلمانان کوشیدند در بخشی از منطقه جمهوری مستقل اویغورستان را ایجاد کنند، اما محقق نشد و با به رسمیت شناختن خودمختاری سین کیانگ، پکن خودگردانی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی اویغورها را در چارچوب جمهوری خلق به رسمیت شناخت. با این وجود مخالفت‌ها با حضور چین در این منطقه کاهش نیافت و در شدیدترین این درگیری‌ها در سال 2009 حدود 200 نفر کشته شدند.
پیشینه نگاه ترکیه به سین کیانگ
سغدیای باستان یا سین کیانگ در گذشته در حوزه فرهنگی ایران قرار داشتند و پیش از سکونت مهاجرین مغول و اقوام ترک، سرزمینی ایرانی بود. با مهاجرت اقوام ترک و آمیخته شدن با ساکنان بومی، اویغورها پدیدار شدند. اویغورها دارای زبان ترکی اویغوری و خطی فارسی (با 35 درصد کلمات فارسی) هستند. با این در شرایط کنونی اکثریت ساکنان غیرچینی سین کیانگ را اویغورها و سپس مسلمانان اهل سنت چون تاجیک‌ها، ازبک‌ها و قرقیزها تشکیل می‌دهند. اویغورها ترجیح می‌دهند از این ایالت به عنوان اویغورستان یا ترکستان شرقی یاد کنند.
در دهه‌های اخیر در واقع دو گروه عمده و جدایی‌طلب سین کیانگ یا «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» و «کنگره جهانی اویغور» توانسته‌اند با احزاب و گروه‌های بنیادگرا و یا قوم‌گرا در ترکیه و در آسیای مرکزی ارتباط برقرار و همکاری‌هایی داشته باشد. در این بین «کنگره جهانی اویغور» در یک دهه گذشته تلاش کرده است تا با توسل به پیوندهای فرهنگی، دموکراسی‌خواهی و حقوق بشر با ترکیه، ارتباط‌هایی هم با محافل پان‌ترکیستی و قوم‌گرا در ترکیه داشته باشد. در واقع اصولا رهبران کنگره بیشتر تلاش می‌کنند تا با افزایش حمایت اروپا و آمریکا به فشار بر ضد پکن بیفزایند، اما با توسل به موضوعاتی چون نسل‌کشی فرهنگی اویغورها، نادیده گرفتن فرهنگ و هویت اویغورها، نادیده گرفتن حقوق اساسی، سیاست جمعیتی پکن و افزایش چینی‌ها و... عملا می‌کوشند حمایت گسترده‌ای را نیز از سوی ترکیه دریافت کنند. شش سال پیش «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر وقت ترکیه خشونت‌های قومی میان مسلمانان ایغور و چینی‌ها در ناحیه «سین کیانگ» چین را محکوم کرد و آن را نوعی «نسل‌کشی» نامید. از آن زمان ترکیه شاهد جنبش ضد چینی شد و مردم این کشور با به راه انداختن اعتراضات خیابانی، سیاست‌های دولت چین را به باد انتقاد گرفته‌اند.
دو نگاه ترکیه به تحولات اخیر در سین کیانگ
دور اخیر رویکرد ترکیه در قبال سین کیانگ چین در هفته‌های گذشته نمود یافت. در این بین از یک سو با آغاز ماه رمضان اخبار و گزارش‌های گوناگونی در ترکیه در خصوص اعمال فشار و خشونت علیه مسلمانان چین از قبیل جلوگیری از روزه‌داری و ... منتشر شد. این امر در کنار رویکرد رسانه‌های ترکیه موجب بروز واکنش‌های گسترده نسبت به وضعیت ایغورها گردید. چنانچه در مقابل سفارت چین در آنکارا و کنسولگری این کشور در استانبول تظاهرات صورت گرفت، به رستوران‌های چینی در استانبول و سرکنسولگری تایلند در استانبول (به بهانه احتمال تحویل 200 تن از ترک‌های اویغور پناهنده در تایلند به مقامات چینی) حمله شد، و حمله اشتباهی به یک گروه از گردشگران کره‌ای رخ داد، و چند سایت دولتی چین مورد حمله قرار گرفت. در این بین احزاب، گروهها و محافل مذهبی و قومی بسیاری در ترکیه خواستار آزادی بیشتر قومی، زبانی و مذهبی و کاهش اعمال محدودیت‌های دولت چین بر فرهنگ، زبان و مذهب اویغورها شدند. چنانچه در یک ماه گذشته "دولت باغچلی" رئیس حزب حرکت ملی‌گرا در توییتر اشاره کرد که هیچ‌کس درباره جنایت چین در ترکستان شرقی حرف نمی‌زند و حتی به آن اشاره نمی‌کند. در این بین دولت ترکیه نیز کوشید که با رویکردهایی چون انتشار بیانیه از سوی وزارت خارجه (مبنی بر اینکه اخبار و گزارش‌های منتشر شده در خصوص محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های اعمال شده در این منطقه در رابطه با روزه‌داری و دیگر عبادات اسلامی مربوط به ترک‌های اویغور موجب تاسف شده است)، انتقاد از اقدام دولت تایلند برای استرداد ایغورها به چین، تعهد به باز کردن درهای کشور به روی ایغورهای فراری، دادن شهروندی ترکیه در سفارت‌های ترکیه و فراهم کردن عضویت آنان در داعش، از اویغورهای مخالف با چین حمایتی پنهانی و یا آشکار کند.
هر چند حوزه نفوذ ترکیه در سین کیانگ امری اثبات شده و قابل توجه است، اما واکنش وزارت خارجه چین و واکنش تند رسانه‌های چینی از عملکرد و کوتاهی دولت ترکیه در مورد موج ضدچینی در ترکیه، نگرانی چین از حمایتهای ترکیه از اویغورها و تقویت جنبش‌های استقلال‌طلبانه در شمال غرب چین و... موجب شد تا ترکیه طبق رویکردی واقع‌گرایانه تلاش کند روابط خود را با چین در مداری حفظ کند که به روابط اقتصادی گسترده و روابط نظامی‌اش (چون واردات ابزارهای دفاعی پیشرفته) با این کشور آسیبی نرسد .
به همین منظور از یک‌سو طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه افکار عمومی این کشور را در خصوص آنچه که توطئه برای انحراف افکار عمومی در خصوص مسائل ایغورهای چین دانست به هوشیاری فراخواند و اعلام کرد ادعاهای موجود در زمینه اعمال فشار بر اویغورها در منطقه سین کیانگ چین، سبب ظهور برخی حساسیت‌ها در افکار عمومی ترکیه شده و اعلام کرد انتشار برخی از تصاویر دروغین و اشتباه در رسانه‌های گروهی، خواه‌ناخواه زمینه‌ساز سوءاستفاده از این حساسیت‌ها گردیده است. در بعد دیگری دولت ترکیه تلاش کرده است حمایت از اویغورها و مطالبات سیاسی و فرهنگی آنان را به گونه‌ای هدایت کند که به قراردادهای نظامی و اقتصادی با چین آسیبی وارد نگردد. این امر در حالی است که رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه با سفر به چین کوشید تا فضای التهاب‌آلود و تنش‌آمیز موجود در روابط با دولت چین را بهبود بخشد تا در تعاملات طرفین در حوزه اقتصاد تاثیر منفی نگذارد. در واقع ترک‌ها همچنان که به گونه‌ای جدی و پنهان به حمایت فرهنگی و سیاسی خود از اپوزسیون‌ها و نهادهای اویغوری می‌پردازند به تداوم رابطه با چین و خطوط قرمز امنیتی و سیاسی چین نیز توجه می‌کنند.
فرزاد رمضانی بونش
