الوقت- خبرگزاری رسمی قطر شب گذشته اعلام کرد، امیر این کشور تماس تلفنی را از سوی شاهزاده خلیفه بن سلمان آل خلیفه نخست وزیر بحرین دریافت کرده است که در آن این مقام بحرینی حلول ماه مبارک رمضان را به شیخ تمیم بن حمد آل ثانی تبریک گفته است. از ژوئن 2017 به این سو که کشورهای عربستان، امارات، بحرین و مصر تمامی روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی خود را با قطر قطع کردند و به نوعی دوحه را در محاصره قرار دادند و البته پس از آخرین تماس امیر قطر با محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی در شهریور 1396 (سپتامبر 2017)، انجام چنین تماسی در نوع خود بی سابقه بوده است.
این تماس که در عرف دیپلماتیک اقدامی معمول و رایج در روابط دولت‌ها محسوب می‌شود اما در فضای تخاصم آمیز میان دوحه و کشورهای محاصره کننده دارای پیام‌های سیاسی مختلفی بوده و در نتیجه بررسی دلایل آن از اهمیت بسزایی برخوردار است.
نشانه‌گذاری عقب‌نشینی
از یک بعد اهمیت تماس تلفنی نخست وزیر بحرین با امیر قطر میتواند نشانه تغییراتی جدی در رویکرد کشورهای محاصره کننده علیه دوحه باشد. طبیعتاً بحرین به تنهایی موقعیت مستقلی برای تخطی از مقررات تحریم علیه دوحه را ندارد. در طول سالیان اخیر نیز منامه عمدتاً در سیاست خارجی مجری اوامر سعودی‌ها بوده است و در مواردی وظیفه پیگیری اهدافی را داشته‌اند که سعودی‌ها به دلیل هزینه‌های آن خود به طور مستقیم خواهان پیگیری آن را نبوده‌اند همانند سیاست عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی.
بنابراین این احتمال که کشورهای محاصره کننده به دلیل به ناکامی کامل راهبرد تهدید و تحریم در تسلیم کردن قطر و شکست اراده رهبران آن در عدم تمکین در برابر هژمونی‌خواهی عربستان و حفظ استقلال عمل در سیاست‌های منطقه‌ای و بین المللی خود، اکنون به فکر ایجاد روزنه‌هایی برای حل و فصل اختلافات از طریق مذاکرات بدون پیش‌شرط با دوحه باشند محتمل است.
نشانه های چنین رویکردی هم در برخی تغییر و تحولات در ساختار قدرت عربستان قابل ردگیری است و هم در تحرکات دیپلماتیک اخیر کشورهای شورای همکاری قابل مشاهده است. در اوایل دی ماه سال گذشته «ابراهیم العساف » جایگزین عادل االجبیر در وزارت خارجه عربستان شد و این امر گمانه ها در مورد احتمال تمایل پادشاه سعودی ها به انجام تغییراتی در مواضع سیاست خارجی عربستان را پیش آورد. همچنین محمد بن سلمان در یک چرخشی آشکار16 ماه پس از تحریم قطر، اواخر پاییز امسال به تمجید از اقتصاد قطر پرداخت. ولیعهد سعودی در سخنرانی در کنفرانس «طرح آینده سرمایه گذاری بن سلمان» به ایجاد رابطه با قطر اشاره نمود. او در مورد اقتصاد خاورمیانه گفت: اقتصاد قطر قدرتمند است و پس از پنج سال متفاوت و پیشرفته شده است.
پس از این رویدادها در اسفندماه خبرگزاری تسنیم به نقل از برخی منابع در خلیج فارس از تمایل عربستان برای حل و فصل اختلافات خود با قطر خبر داد که واکنش مقامات اماراتی را نیز در پی داشت. از سوی دیگر در نشست اخیر سران کشورهای عربی در تونس که امیر قطر نیز در آن حضور یافت، ملک سلمان در سخنرانی خود به صورت مستقیم هیچ حمله لفظی علیه دوحه صورت نداد.
در چنین شرایطی آنچه از تحرکات کشورهای محاصره کننده بویژه عربستان حاصل می شود پذیرش ضمنی شکست راهبرد تحریمی علیه قطر و اقدام ریاض برای مواجه شدن با این واقعیت می باشد.
آینده روابط در شرایط جدید
به هر حال دیر یا زود ائتلاف محاصره کننده مجبور به پذیرش شکست سیاست‌های پیشین خود علیه قطر خواهد شد اما به طور حتم فضای جدید حاکم بر معادلات خلیج فارس امکان بازگشت شرایط پیشین موجود در روابط قطر با کشورهای تحریم کننده عضو شورای همکاری را نمی‌دهد. دوحه که در سال‌های اخیر به دنبال سهم خواهی و به تبع آن ایجاد نقشی جدید برای خود در منطقه و در عرصه بین المللی بوده است، با پیروزی در آزمون بزرگ تحریم و در نتیجه ارتقا جایگاه خود در معادلات منطقه‌ای میتواند به تعریف جدیدی از نوع مناسبات با کشورهای شورای همکاری یپردازد. در واقع اگر پیشتر قطر در بسیاری از مسائل با اکراه حاضر به همراهی با سیاست های بی‌ثبات کننده و تنش آفرین عربستان همچون جنگ یمن یا ایرانهراسی می شد، در آینده مناسبات دوحه – ریاض تصور چنین همراهی بسیار ضعیف و دور از انتظار خواهد بود.
