گروه تروریستی داعش این روزها در ضعیف‌ترین موقعیت خود قرار دارد. در حالی که نیروهای کردی حملات خود را علیه مواضع این گروه تروریستی در بخش کوچکی از منطقه باغوز در سوریه، به عنوان آخرین منطقه تحت اشغال این گروه تشدید کرده‌اند، این سوال برای بسیاری مطرح شده که آیا خطر داعش برطرف شده است.
به عبارت دیگر در شرایطی که قلمرو داعش به روستای کوچکی بنام باغوز در سوریه محدود شده و پیش بینی می‌شود این منطقه نیز بزودی بدست نیروهای دموکراتیک کرد سوری آزاد شود، آیا همچنان لازم است نگران بازگشت داعش بود؟
ظهور و افول داعش
گروه تروریستی داعش در ابتدا به عنوان انشعابی از گروه تروریستی القاعده در عراق اعلام موجودیت کرد و نام خود را گروه «دولت اسلامی در عراق» گذاشت. این گروه در ۱۵ اکتبر ۲۰۰۶ و پس از نشست شماری از گروه‌های مسلح در عراق شکل گرفت. در این نشست «ابوعمر البغدادی» به عنوان سرکرده آن تعیین شد. این گروه از زمان تشکیل در سال ۲۰۰۶ عملیات و حملات تروریستی بسیاری را در عراق برعهده گرفت. پس از هلاکت «ابوعمر البغدادی» در سال ۲۰۱۰، «ابوبکر البغدادی» به‌عنوان جایگزین وی معرفی شد. با روی کار آمدن ابوبکر البغدادی، دامنه عملیات و حملات این گروه تروریستی وسعت گرفت و همزمان با آغاز بحران در سوریه، عناصر این گروه در سوریه نیز فعال شدند.
پس از وارد شدن سوریه به دوره‌ای از درگیری‌ها در اواخر سال 2011، گروه تروریستی «جبهه النصره لاهل الشام» با آغاز بحران و جنگ به عنوان شاخه گروه «دولت اسلامی در عراق» تشکیل و به سرعت به یکی از گروه‌های مطرح در این عرصه تبدیل شد. سرانجام در سال 2013 ابوبکر البغدادی سرکرده «دولت اسلامی در عراق» در پیامی صوتی ادغام «جبهه النصره» و «دولت اسلامی در عراق» را اعلام کرد تا به این ترتیب گروه «دولت اسلامی عراق و شام به اختصار داعش» شکل بگیرد.
با این حال در ادامه کار جبهه النصره که به عنوان شاخه سوری القاعده در سوریه فعالیت می‌کرد، با داعش بر سر مناطق تحت قلمرو دچار اختلاف شد و این دو گروه در مقابل هم قرار گرفتند. در این زمان ایمن الظواهری، رهبر القاعده خواستار فعالیت داعش در عراق بود، اما ابوبکر بغدادی با رد این درخواست، در تلاش برای بسط نفوذ در سوریه شد و همین موضوع به جدایی این دو گروه تروریستی و حتی درگیری نظامی میان دو طرف انجامید.
داعش سپس از اواخر دسامبر ۲۰۱۳ و اوایل سال ۲۰۱۴ وارد شهر فلوجه در استان الانبار، شدند و کمتر از یک ماه بعد شهر موصل به عنوان مهمترین شهر شمال عراق را اشغال کرد.
از این زمان به بعد داعش با تمسک به دو استراتژی جنگ روانی و غارت منابع توانست قدرت و نفوذ قابل توجهی بدست آورد. جنگ روانی داعش از طریق تولید فیلم ها و تصاویر قتل و جنایت به ایجاد رعب و وحشت و فرار بسیاری از شهروندان حتی پیش از ورود داعش به مناطق تحت اشغال منجر شد و پس از آن غارت منابع شهرها از جمله بانک‌های بسیار مهم شهر موصل و پس از آن قاچاق آثار باستانی و فروش نفت به داعش قدرت قابل توجهی داد، هرچند روند افول داعش از سال 2016 و با ورود ارتش عراق به جنگ با تروریست روند نزولی گرفت و در نهایت تا پایان سال 2017 همه مناطق عراق از اشغال داعش آزاد شد و این گروه تروریستی به مناطقی در شرق سوریه محدود ماند و در حال حاضر نیز حضور داعش در سوریه تنها محدود به روستای باغوز در شرق این کشور است و انتظار می‌رود بزودی پرونده داعش در سوریه نیز بسته شود.
داعش پس از عراق و سوریه
برای بسیاری سرنوشت داعش پس از عراق و سوریه بسیار مهم و قابل توجه است.
تردیدی نیست که وضعیت امروز خاورمیانه بویژه عراق و سوریه بسیار متفاوت از زمان روی کارآمدن داعش در این منطقه است. دولت‌های عراق و سوریه با حمایت ایران طی چند سال اخیر در جریان جنگ علیه گروه‌های تروریستی به تجربه‌های بسیار زیاد و موفقی در این زمینه دست یافته‌اند و مهمتر آن که جنگ علیه گروه‌های تروریستی بویژه داعش به سازماندهی و توسعه گروه‌های مقاومت در منطقه منجر شد و در حال حاضر شاهد حضور قابل توجه گروه‌های مقاومت در عراق و سوریه می‌باشیم، در حالی که در سال 2011 و 2014 توسعه گروه‌های مقاومت به گستردگی امروز نبود. لذا تقویت و توسعه گروه‌های مقاومت در کنار تجارب دولت‌های عراق و سوریه دو دلیل مهمی است که هرگونه بازگشت داعش به مانند گذشته در این دو کشور را در عمل غیرمحتمل می‌سازد.
با این حال برخی معتقدند که داعش پس از عراق و سوریه، به افغانستان و حتی فیلیپین در شرق آسیا کوچ خواهد کرد و در واقع تقویت داعش از این مناطق از سر گرفته خواهد شد. در این ارتباط نیز اگرچه با توجه به ضعف دولت در افغانستان، داعش فرصتی را برای احیا خواهد داشت، اما از سوی دیگر محیط داخلی افغانستان چندان پذیرای داعش نیست و دیگر گروهها از جمله طالبان با هرگونه تقویت داعش در این کشور مخالف و از مدت‌ها پیش جنگ خود با داعش را آغاز کرده‌اند.
از سوی دیگر در میان کشورهای شرق آسیا نیز فیلیپین بدلیل عضوگیری پیشین داعش طی چند سال گذشته محیط مستعدی برای رشد این گروه تروریستی بوده است، اما به نظر می‌رسد دولت مانیل به شدت با هرگونه نفوذ داعش مقابله کند و به مانند آسیای مرکزی در شرق آسیا نیز داعش با واکنش شدید دولت‌های مرکزی روبرو خواهد شد و در عمل شانسی برای ادامه حیات خود نداشته باشد.
با این حال داعش به عنوان یک تفکر تروریستی هیچگاه از میان نخواهد نرفت و با توجه به برخی شعارها و ادعاهای ضدغربی همچنان تفکرات این گروه مستعد پذیرش شهروندانی از کشورهای غربی است که از دولت‌های خود ناامید شده‌اند. لذا در این شرایط به نظر می‌رسد یکی از جدی‌ترین چالش‌های آتی در کشورهای غربی چگونگی مقابله با تفکرات گروه تروریستی داعش باشد، هرچند این گروه تروریستی برخلاف گذشته، فاقد سازماندهی و قلمرو سرزمینی می‌باشد.
