الوقت- تنش در روابط پاکستان و هند به عنوان دو کشور هسته ای آسیایی پس از حمله روز سه شنبه جنگنده های هندی به مواضعی در مناطق کوهستانی پاکستان به اوج خود رسیده است. مقامات پاکستانی در واکنش به این اقدام هندیها، آن را تجاوز به حریم پاکستان خوانده تهدید کردند که اسلام آباد این حمله را بی پاسخ نخواهد گذاشت.
پس از آن نیروهای مرزی دو کشور از صبح روز چهارشنبه آتشباری سنگین علیه یکدیگر را آغاز کردند و در تقابل جنگنده‌ها دو هواپیمای نظامی هند و یک هواپیمای پاکستانی سقوط کرد. در این شرایط الوقت برای بررسی بیشتر ابعاد و ریشه های بحران اخیر در روابط پاکستان و هند به گفتگو با نوذر شفیعی کارشناس مسائل شبه قاره پرداخته است.
تنش‌های سیاسی و درگیری‌های مرزی میان پاکستان و هند هر از چندگاهی به وقوع می‌پیوندد که در مورد اخیر تا مرز رویارویی نظامی دو کشور نیز پیش رفته است. از دیدگاه شما ریشه های اختلاف میان دو کشور چیست؟
هند و پاکستان از سال 1947 یعنی زمانی که شبه قاره هند تجزیه شد و کشورهای پاکستان و هند بوجود آمدند از آن زمان تا کنون بر سر مساله کشمیر اختلاف دارند. تا الان سه جنگ هم میان دو کشور صورت گرفته که دو مورد آن مربوط به کشمیر بود و یکی هم مربوط به جدایی بنگلادش از پاکستان بود که باز هم بحران کشمیر در آن دخیل بود.
هندیها معتقدند که کشمیر جز لاینفک هند است استدلال آنها هم این است که کشمیر در اساس یک سرزمین مستقل و شاهزاده‌نشین بوده و این شاهزاده تصمیم گرفته است که بخشی از هند باشد. پاکستان هم مدعی است که در سند تجزیه هند درج شده است که این تجزیه باید بر اساس سه مؤلفه صورت بگیرد که عبارتند از : دین، نزدیکی جغرافیایی و اراده مردم مناطق. از دید پاکستان هر سه ویژگی اقتضا میکند که کشمیر بخشی از پاکستان باشد. اما هند با این استدلال مخالفت میکند چراکه بیم آن دارد که در صورت جدایی کشمیر این روند تجزیه‌طلبی به سایر مناطق هند هم سرایت کند. لذا بحث تمامیت ارضی هند تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
اسلام اباد هم معتقد است که تا زمانی که کشمیر به خاک این کشور زمیمه نشود وحدت ارضی پاکستان کامل نخواهد شد و همینطور تجزیه شبه قاره هند هم تکمیل نشده است. بنابراین پاکستان سعی میکند با بین المللی کردن مسأله کشمیر منافع خود را به پیش ببرد و حال آنکه هند به شدت مخالف بین‌المللی شده مسأله کشمیر است. تا کنون هم مذاکراتی بین دو طرف صورت گرفته اما به دلیل آنکه اختلافات ارضی و مرزی سخت ترین نوع اختلافات میان دولت‌ها می‌باشد نتیجه ای در بر نداشته است.
تا کنون سناریوهای مختلفی درباره حل بحران کشمیر ارائه و مطرح شده است. نخستین سناریو تشکیل کشمیر بزرگ می باشد به این صورت که کشمیر تحت کنترل پاکستان و کشمیر تحت کنترل هند متحد و به یک کشور مستقل تبدیل شود. سناریو دوم تحت عنوان کشمیر کوچک‌تر عبارت است از پیوستن کشمیر تحت کنترل هند به علاوه جامو و لاداخ به دهلی اما دره کشمیر به سرزمین مستقلی تبدیل شود که در این صورت بخشی از کشمیر پاکستان هم جزئی از آن خواهد بود.
چهارمین سناریو حفظ وضع موجود می باشد. یعنی همین خط کنترلی میان هند و پاکستان به عنوان مرز رسمی مورد شناسایی قرار گیرد. پنجمین سناریو فرمول رودخانه چناب است که در این فرمول رودخانه چناب که کشمیر را به دو بخش تقسیم میکند به مرز هند و پاکستان تبدیل شود. و سناریوهای دیگری از این قبیل. اما هیچکدام از این سناریوها به نتیجه نرسیده چرا که از سوی طرفین مورد پذیرش واقع نشده است. لذا با این سطح از اختلاف اگر هم مذاکره ای صورت بگیرد برای کنترل تنش خواهد بود و نه مصالحه بر سر مسأله کشمیر.
عمران خان پیش از انتخابات وعده بهبود روابط با هند و پیش بردن مذاکرات با دهلی را داده بود. چرا این حاصل نشد؟
دلیل این موضوع آن است که هند حاضر نیست در مورد کشمیر مذاکره کند و بعد در پاکستان در قبال مسأله کشمیر عمران خان و یا به عبارتی شخص نخست وزیر محلی از اعراب نداشته و تصمیم‌گیر نهایی ارتش این کشور است،آنهم به صورتی که ارتش کل کشمیر را مطالبه میکند و هند نیز به چنین امری تن نخواهد داد. لذا هر اقدامی که سیاسیون دو کشور و یا ارتش هند در مورد دست یافتن به توافق درباره کشمیر انجام دهند تقریباً ناموفق خواهد بود. ضمن اینکه در خود کشمیر مردم معتقد هستند که آینده این منطقه نباید منجصر به انتخاب میان دو گزینه پیوستن به هند یا پاکستان باشد بلکه گزینه بهتر کسب استقلال است. این موضع مردم کشمیر نیز خود حل مسأله کشمیر را بیش از پیش دشوارتر کرده است.
هند مدعی حمایت و استفاده اسلام آباد از گروههای تنرو مذهبی برای ضربه زدن به منافع این کشور می باشد چنانکه در تنش اخیر هند مدعی حمله به مقر این گروهها در خاک پاکستان شد. تا چه این ادعا با واقعیت انطباق دارد؟
ادعای درستی است. در پاکستان یک سری گروههای تروریستی وجود دارند که پاکستان آنها را تجهیز کرده و به داخل مرزهای هند برای انجام عملیات تروریستی می‌فرستند.
سه گونه بروز جنگ احتمالی میان پاکستان و هند وجود دارد. نخست جنگ هسته‌ای است که احتمالش دشوار می‌باشد. نوع دوم جنگ متعارف می‌باشد که از احتمال بیشتری برخوردار است که البته این نگرانی را نیز در پی دارد که جنگ متعارف در نهایت به جنگی هسته‌ای بدل شود. سوم هم استراتژی منازعه دون متعارف است که شبیه آن چیزی است که اکنون پاکستان در مورد استفاده از گروههای تروریستی انجام می‌دهد و از دورن هند را دچار آسیب میکند چرا که پاکستانی‌ها در جنگ با هند ناتوان هستند.
به عقیده شما تنش اخیر تا کجا ادامه خواهد یافت و آیا شورای امنیت وارد ماجرا خواهد شد؟
با وجود اینکه هند و پاکستان دو قدرت هسته ای هستند امکان بروز یک جنگ تمام عیار میان آنها دشوار است با این حال سایه تنش بر سر مسأله کشمیر بر روابط دو کشور حکم فرماست. همانطور که گفته شد هند تمایلی ندارد که پای سازمان ملل به موضوع کشیده شود. اما اینکه این تنش به بروز یک جنگ تمام عیار تبدیل شود بعید است چرا آسیب‌های فراوانی برای دوطرف خواهد داشت.
