الوقت- سفر اخیر خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس به ریاض و دیدار با پادشاه سعودی، از زوایای مختلفی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. داود احمدزاده، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل خاورمیانه در گفتگو با پایگاه خبری «الوقت» درباره این اقدام مشعل به اختلاف نظرها میان رهبران حماس اشاره کرده و گفت که خالد مشعل با این اقدام یک اشتباه استراتژیک انجام داده است. این کارشناس معتقد است که حماس نمی‌تواند در بلند مدت بر دوستی عربستان حساب کند زیرا در جنگ پیشین در نوار غزه، تنها حامی اصلی مردم فلسطین، ایران بود و عربستان و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس نه تنها از مقاومت مردم فلسطین دفاع نکردند بلکه مقاومت مردم فلسطین و شاخه‌های نظامی آن را یک ماجراجویی سیاسی دانستند. احمدزاده همچنین بر رسالت تاریخی ایران در حمایت از جریان مقاومت و مردم فلسطین بدون در نظر داشتن مواضع تند یا نرم رهبران حماس نیز تاکید می‌کند.
الوقت- خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی حماس، چند‌‌ی پیش به عربستان‌سعود‌‌ی سفر کرده بود و چند روز پیش نیز یک منبع در جنبش حماس اعلام کرد که به زودی هیاتی از این جنبش به ریاست خالد مشعل برای دومین بار به عربستان سعودی سفر خواهد کرد. حال سوال اینجاست که چه تحولی رخ داده است که مشعل به سمت عربستان متمایل شده و از نزدیکی به عربستان چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
احمدزاده: بحث حضور رهبران حماس در عربستان را از چند زاویه می‌توان تجزیه و تحلیل کرد؛ نخست به بحث اختلافات درونی میان برخی رهبران ارشد حماس نظیر موسی ابومرزوق و شخص خالد مشعل که رهبر سیاسی حماس محسوب می‌شود، باید اشاره کرد. به طوریکه نظیر ابومرزوق از رهبران ارشد این جنبش، همچنان به حفظ روابط دیرینه و حسنه با ایران و دریافت کمک‌های مالی و نظامی از این کشور تاکید دارد ولی شخص خالد مشعل به دلایل مختلف خواهان نزدیکی روابط با عربستان است. مشعل سال‌هاست که خارج از نوار غزه و در قطر مستقر شده است. همچنین دیگر عامل تاثیر گذار در روند تصمیم گیری‌های متضاد جنبش حماس را می‌توان به عوامل منطقه‌ای و چگونگی روابط قدرت‌های تاثیرگذار در آن ارتباط داد.
به نظر می‌رسد نوع نگاه حماس به بحران سوریه و یمن، متغیر منفی در روابط استراتژیک بین ایران و این جنبش بوده است. رهبران حماس از جمله مشعل بدون در نظر داشتن واقعیت‌های منطقه ارتباط بیشتر با شورشیان ضدنظام سوریه را در پیش گرفته‌اند و در این مسیر حتی اخباری از حضور برخی از نیروهای حماس در کنار ارتش آزاد سوریه و جبهه النصره مخابره شد.
بحث دیگری که روابط ایران با این جنبش را به نوعی با مشکل مواجه کرده، بحث یمن است. همراهی و همگامی برخی از رهبران جنبش حماس در ائتلاف علیه حوثی‌ها و در تهاجم به یمن موضوعی بود که به عنوان یک نقطه تیره در روابط تهران و حماس یاد می‌شود.
الوقت- آیا می‌توان گفت که حصول توافق هسته‌ای نیز در این رویکرد حماس وعربستان تاثیرگذار بوده است؟
احمدزاده: بعد از اینکه توافق میان ایران و گروه 1+5 انجام گرفت، عربستان به نوعی خود را در انزوای سیاسی و منطقه‌ای دید. در هر صورت افزایش قدرت ایران در منطقه از نظر رهبران سعودی به منزله کاهش نفوذ آنها در حوزه‌های استراتژیک به ویژه در یمن و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس محسوب می‌شود. لذا ریاض تلاش دارد برای جلوگیری از بسط نفوذ طبیعی ایران دست به ائتلاف جدید منطقه‌ای بزند. از این منظر پیشنهادهای اغواگرانه‌ای را به برخی از رهبران حماس برای همراهی با سیاست‌های منطقه‌ای‌شان ارائه کرده‌اند.
باید توجه داشت که پیش از به قدرت رسیدن ملک سلمان، رهبران پیشین سعودی، تضاد بیشتری با اخوان و جریان‌های منتسب به آن از جمله حماس داشتند اما بعد از توافقنامه لوزان و با تغییر موازنه قدرت در منطقه به نفع ایران، سعودی‌ها تلاش کردند با یارگیری‌هایی که انجام می‌دهند از بسط و نفوذ قدرت ایران به نوعی جلوگیری کنند. در این میان شاهد هستیم که ملک سلمان حتی حاضر شده است با اخوانی‌ها نیز به نوعی همکاری داشته باشد و این همکاری آغازی بر تجدید مناسبات با جنبش حماس نیز محسوب می‌شود. زیرا از نظر عربستان سعودی برای پر کردن خلا قدرت و جلوگیری از نفوذ معنوی ایران در منطقه باید حتی از قدرت معنوی اخوان المسلمین استفاده کرد.
الوقت- با توجه به تنش شدید میان حکومت نظامی السیسی در مصر با جنبش اخوان المسلمین آیا این رویکرد عربستان منجر به تیرگی روابط ریاض-قاهره نخواهد شد؟
احمدزاده: بی تردید این مسئله در چگونگی تنظیم مناسبات قدرت در منطقه اثرگذار است و این اقدامات عربستان از دید رهبران نظامی مصر به دور نمانده است. لذا رویکرد جدید ریاض در نزدیکی بیشتر به جنبش حماس که به ادعای مصری‌ها، شریک استراتژیک اخوانی‌ها در بحث گسترش افراط گری در صحرای سینا و بخش‌های مختلف مصر محسوب می‌شود، احتمال تیرگی مجدد روابط قاهره و ریاض را فراهم خواهد ساخت.
الوقت- با توجه به اینکه ایران همواره در مواقع حساس در کنار جنبش حماس بوده است از این پس و با توجه به رویکرد جدید خالد مشعل، روابط دو طرف چه سمت و سویی خواهد گرفت؟
احمدزاده: در این رابطه باید مدنظر داشت که ایران جدای از بحث رهبران حماس و سیاست‌هایشان یک نوع احساس هم بستگی و حمایت تمام عیار را از موجودیت مسجد الاقصی و نیز مبارزات جنبش مقاومت مردم فلسطین بر عهده دارد و این حمایت مالی و معنوی را منتسب به رهبران و افراد رده بالا و گروه‌های فلسطینی نکرده است. درواقع علی رغم اختلاف نظرهای مختلف فعلی، در صورت بروز هرگونه جنگ میان جریان مقاومت و رژیم صهیونیستی، ایران همچنان حامی مردم مظلوم فلسطین خواهد بود و این یک رسالت تاریخی برای مردم ایران است.
البته به نظر نمی‌رسد که حماس بتواند در بلند مدت بر دوستی عربستان حساب کند زیرا در جنگ پیشین در نوار غزه، تنها حامی اصلی مردم فلسطین، ایران بود و عربستان و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس نه تنها از مقاومت مردم فلسطین دفاع نکردند بلکه مقاومت مردم فلسطین و شاخه‌های نظامی آن را یک ماجراجویی سیاسی دانستند. لذا باز هم در شرایط دشوار سیاسی و نظامی و در صورت بروز بحران مجدد در روابط مردم فلسطین و رژیم اسرائیل، رهبران جریانات مختلف مقاومت فلسطین برای برون رفت از مشکل به سراغ تکیه گاه اصلی و معنوی خویش یعنی ایران خواهند آمد.
در نهایت اینکه اقدامات اخیر خالد مشعل و رفتن او به سمت عربستان در اثر یک برداشت اشتباه استراتژیک انجام گرفته است و این اشتباه بزرگی خواهد بود که او، حمایت‌های مادی و معنوی گذشته ایران را نادیده بگیرد. لذا شاید در میان مدت مشعل نیز دریابد که نمی‌تواند با پشت کردن به محور مقاومت به خصوص ایران، نقش و جایگاه حماس را حفظ کند و دوباره به سوی ایران بازگردد. البته ایران بدون در نظر داشتن مواضع تند یا نرم برخی رهبران حماس یک رسالت تاریخی را در حمایت از جریان مقاومت بر دوش خود می‌بیند و در طول تاریخ این رسالت را حفظ کرده و خواهد کرد.
تهیه و تنظیم: سعیده سادات فهری
