الوقت- دیپلماسی ایران پس از رسیدن به توافق هسته ای در 23 تیرماه 94 در وین اتریش و فراغت از مذاکرات فشرده و نفسگیر با گروه 1+5، فرصت را برای پرداختن به عرصه دیگری از فعالیت دیپلماتیک خود یعنی عرصه منطقه ای و عربی غنیمت شمرده و بدین منظور وزیرخارجه ایران در سفری دو روزه به کویت، قطر و عراق سفر کرد. اگرچه تعامل سازنده و گفت وگو پیرو مسائل دوجانبه و چندجانبه همواره از ضرورتی انکارناپذیر در روابط ایران با همسایگان برخوردار بوده، اما در ماه های اخیر مدیریت برخی نگرانی های مقامات دولت های عربی درخصوص توافق هسته ای و همچنین مبارزه با تروریسم از اصلی ترین سرفصل های دستگاه دیپلماسی ایران در افق پیش رو بوده که در فضای کنونی در دستور کار وزیر خارجه ایران قرار گرفته است.
به نظر می‌رسد با دستیابی ایران و گروه1+5 به برنامه جامع اقدام مشترک و آغاز یک دوره جدید از اعتمادسازی در سطح بین المللی، همکاری برای رفع بحران در سطح منطقه ای فراهم تر از قبل شده است و نیاز است تا همکاری‌های جدیدی در افق تازه با دولت های منطقه در دستور کار قرار گیرد. در این میان حل و فصل مسائل با عربستان سعودی اصلی ترین تاثیر را در روابط با دولت های عربی و همچنین رفع بحران های منطقه ای دارد. در سفرهای پیشین وزیر امور خارجه ایران به منطقه، سفر به ریاض در دستور کار قرار نگرفت و همچنان طرفین برای پرداختن به گفت وگوهای موثر دارای ملاحظات دوجانبه و منطقه ای هستند.
در حال حاضر تهران و ریاض در خصوص بحران یمن و تظاهرات مردمی در بحرین دارای اختلاف نظرهای جدی هستند، اما با وجود چنین شرایطی، نیاز است تا دستگاه دیپلماسی ایران با توجه به فضای بوجود آمده پس از توافق هسته ای، زمینه های گفت وگو با دولت عربستان سعودی را فراهم آورده و خطرات و مضرات فقدان همکاری را نیز برای مقامات سعودی گوشزد کند.
در شورای همکاری خلیج فارس، روابط با کویت و عمان در سطح بسیار خوبی است. روابط با قطر و امارات نیز در سطح بعدی قرار دارد و فارغ از پاره ای از مسائل، روابط دو کشور با جمهوری اسلامی رضایت بخش است. در این میان روابط با بحرین و بویژه عربستان به دلیل تأسی منامه از سیاست های ریاض در سطح رضایت بخشی قرار ندارد و شاهد گسترش تنش در ماه های اخیر بوده ایم. با توجه به گستره ژئوپلیتیکی بازی عربستان در خاورمیانه و نقشی که در عرصه عربی ایفا می کند، مدیریت روابط با سعودی نقش تأثیرگذاری در کاهش اثرات بحران های منطقه دارد. در سوی دیگر، بهبود روابط با عربستان، بطور کلی بهبود روابط با منظومه شورای همکاری خلیج فارس را به دنبال خواهد داشت.
در یکسال اخیر عربستان همواره نگرانی های خود را از توافق هسته ای اعلام داشته و مدعی بوده که این توافق منجر به آزادی عمل تهران در پایتخت های عربی می شود. در این میان، سفرهای متعدد مقامات ارشد آمریکا به ریاض برای تضمین دادن به سعودی ها و تخفیف آثار توافق بر سیاست های عربستان در منطقه، رو به فزونی بوده است. سفر هفته گذشته اشتون کارتر وزیر دفاع ایالات متحده آمریکا و دادن تضمین های امنیتی از جمله فروش سامانه دفاع موشکی «تاد» به عربستان، قطر و امارات بخشی از پروژه مدیریت نگرانی اعراب است.
باید گفت که دستگاه دیپلماسی ایران باید با تبیین دستاوردهای مثبت توافق هسته ای بر امنیت و بحران های منطقه، اعراب به رهبری عربستان را وارد کانال های گفت وگو نماید و خطرات و مضرات فقدان همکاری در دوره پسا توافق را نیز گوشزد کند. بنظر می رسد که با توجه به رویه عملگرایانه تیم جدید امنیتی و سیاسی ریاض، تمایل برای گفت وگو نزد مقامات این کشور نیز وجود دارد. بخصوص که در این میان مقامات آمریکا هم موافق تن دادن دو قدرت منطقه ای خاورمیانه به گفت وگو پیرامون موضوع دوجانبه هستند.
غیر منطقی است، اگر انتظار داشته باشیم که سیاست‌های ایران و عربستان بریکدیگر منطبق گردد، بلکه با توجه به ماهیت رقابتی روابط دو دولت، بهتر است که طرفین در وهله اول بر نقاط مشترک و همچنین موضوعاتی که از حساسیت کمتری برخوردار هستند، متمرکز گردند و مبنای مذاکره و گفتگو قرار دهند.
