صلاحیت جدید OPCW شاید باعث بازدارندگی هایی در آینده شود اما اگر تصمیم گیری های این سازمان با درایت و استقلال اتخاذ نشود و تحت تاثیر منافع اعضا قرار بگیرد، می‌تواند باعث طولانی شدن بحران سوریه سوریه شود
الوقت- اولین نشست سران عضو "سازمان منع سلاحهای شیمیایی"(OPCW) پس از افزایش اختیارات آن، روز سه شنبه 29 آبان در مقر این سازمان در شهر لاهه هلند برگزار شد که بر اساس مصوبه این اجلاس بودجه ویژه ای برای نقش جدید این سازمان در مقصر یابی حمله شیمیایی اختصاص داده شد که منجر به تصویب نهایی اختیارات جدید برای این سازمان گردید. اعضای این سازمان با ۹۹ رای موافق در مقابل ۲۷ رای مخالف، بودجه ۲۰۱۹ را تصویب کردند.
قبلا این سازمان فقط اختیار تشخیص وقوع یا عدم وقوع حمله شیمیایی و برخی جزئیات آنرا داشت اما در جلسه ۶ تیرماه (ژوئن 2018)، با پیشنهاد دولت بریتانیا مجوز تشخیص و اعلام مقصر حمله شیمیایی نیز به اختیارات این سازمان اضافه شد و با رای مثبت ۸۲ عضو به تصویب رسید. کشورهای مخالف تصویب که روسیه مهترین مخالف آن بود درج چنین تصمیمی برای این سازمان را سیاسی و دارای اشکال می‌دانند.
در واکنش به تخصیص بودجه به این مصوبه سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه اعلام کرد: اکنون کشورش «در حال تجزیه و تحلیل» روابط خود با این سازمان است. مسکو معتقد است انگیزه های سیاسی پشت این تصمیم برای پیش برد منافع داخلی کشورهای غربی در سوریه است. با توجه به واکنش برخی کشورها به مصوبه جدید ،این مساله پیش می آید که تعریف کردن چنین اختیاری آیا به این سازمان قدرت می‌دهد یا محل بحث و چالش خواهد شد؟ آیا این مصوبه می‌تواند عطف به ماسبق شود و موارد گذشته را نیز شامل گردد؟
سازمان OPCW و بحرانهای بین المللی
پس از آنکه کنوانسیون بین المللی منع جنگ افزارهای شیمیایی(CWC) در سال ۱۹۹۷ لازم الاجرا شد نیاز به یک سازمان اجرایی برای این کنواسیون بود که در همان سال سازمان منع سلاح های شیمیایی در هلند به این منظور موجودیت یافت. اما چالش جدیدی که این سازمان با آن مواجه گردید درخواست آمریکا و انگلیس برای افزایش اختیارات آن به خصوص پس از اتهام بریتانیا به روسیه به استفاده ازعامل اعصاب «نویچوک» برای ترور سرگئی اسکریپال جاسوس دوجانبه در خاک انگلستان بود. حادثه بعدی که دقیقا یکماه پس از این اتهام مطرح شد، حادثه شیمیایی در شهر دومای سوریه و موج جدید اتهام زنی ها علیه دمشق بود که نهایتاً منجر به حمله موشکی برخی کشورهای غربی به سوریه شد. پس از این اتفافات بود که مرحله اول تصمیم افزایش اختیارات این سازمان با حمایت انگلیس در ۶ تیر تصویب شد. انتخاب چنین زمانی باعث اختلاف بین قدرتهای بزرگ شد تا اکنون نیز ادامه دارد.
پس از جلسه ۲۹ آبان گئورگی کالامانوف، معاون وزیر صنایع و بازرگانی روسیه هشدار داد که اکنون «اختلافی جدی» بین غرب و هم‌پیمانان روسیه در OPCW به وجود آمده است. پس از تصویب اختیار جدید OPWC روسیه و چین خواستار تشکیل گروه ویژه‌ای برای بررسی قانونی بودن این افزایش اختیارات شدند که این درخواست نیز در نشست روز سه شنبه گذشته در لاهه هلند پذیرفته نشد.
واقعیت آن است که حیات سازمانهای بین المللی تحت تاثیر موسسین آن سازمان است. مخالفت دو قدرت بزرگ مثل چین و روسیه در آخرین نشست OPCW باعث تضعیف عملکرد این سازمان می شود و اگر این سازمان بخواهد قدرت اثرگذاری و اعتبار خود را حفظ کند ناچار است به نحو موثری این چالش جدیدی که با آن مواجه شده را مدیریت کند. نمودهای این چالش همچنان خود را نشان می‌دهد، نمونه آن سخنان روز چهارشنبه سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه بود که دراین مورد گفت : «اکنون لازم است که بدانیم چگونه می توان کنوانسیون منع تسلیحات شیمیایی را نجات داد و آیا اصلا این کار امکان پذیر است یا خیر».
اختلافات بین اعضای سازمان منع سلاح های شیمیایی
پیشنهاد انگلیس برای مصوبه جدید زمانی در این سازمان مطرح شد که با توجه به اختلافات خارج از سازمان و قطب‌بندی های بین اعضا ،باعث تسری اختلافات سیاسی به درون یک سازمان بین المللی شد به طوری که پس از شش ماه هنوز اعضای مهم OPCWنتوانسته اند در سطح غیر رسمی و سیاسی به وحدت نظر برسند و اگر اراده سیاسی برای این اختیار جدید نباشد، حتی با وجود تصویب آن ،کارشناسان این سازمان در تحقیقات خود با کندی و اختلال مواجه میشوند.
سخن الکساندر شولیگین، سفیر روسیه در هلند قابل تامل است که در اظهار نظر چند روز قبل خود درباره تصمیم جدید این سازمان گفت: غرب با سیاسی کردن این سازمان آسیب بزرگی به بار می‌آورد. تلاش انگلیس برای تصویب این اختیاردرOPCW برای روسیه این معنی را داشت که لندن به دنبال پیروزی سیاسی بر روسیه پس ازاتهام ترور به روسیه در خاک انگلستان است. یکی از دلایل استقبال کشورها از این سازمان بی طرفی آن بوده است اما رفتار غیرحرفه‌ای غرب در انتخاب زمان تصویب و بدون حل کردن اختلافات اعضا قبل از پیش نویس مصوبه تردیدهایی را برای عملکرد مثبت این سازمان بوجود آورده است. زمانی بوریس جانسون وزیر خارجه سابق بریتانیا از این مصوبه به عنوان"خبری عالی" یاد کرد که هنوز اختلافات سیاسی این کشور با روسیه در زمینه اتهام استفاده از سم نویچکوف حل نشده بود و این زمینه ای برای تردید در نیت کشور پیشنهاد دهنده اختیارات جدید بود که تا کنون نیز ادامه دارد.
اختیارات جدید OPCW و بحران سوریه
بدون تردید مساله اعلام مقصر در استفاده از گازهای شمیایی با بحران سوریه گره خورده است. تا قبل از جنگ سوریه تلاشی برای اضافه کردن این تصمیم نبود. مساله حقوقی ای که اکنون وجود دارد عطف به ماسبق شدن یا نشدن این اختیار جدید است. با توجه به اینکه اختیارات سازمانهای بین المللی توسط اعضا ایجاد می شود و اصل بر رضایت است، ماده ۴ کنوانسیون سال ۱۹۶۹ وین در مورد حقوق معاهدات بر عطف به ماسبق نشدن معاهدات اشاره می‌کند. در مورد این اختیار جدید مسائل حقوقی تازه ای نیز پیش می آید: چون از یک طرف قبل از تصویب این اختیار جدید درOPCW ، کشورها به موجب ماده یک کنوانسیون منع گسترش سلاحهای شیمیایی که در سال 1993 امضا شده بود، متعهد به عدم به کار گیری سلاح های شیمیایی شدند و پس از امضا نیزسال ۱۹۹۷ لازم الاجرا شد.در مصوبه اخیرجرم جدیدی شناسایی نشده که از این پس کشورها آنرا آنجام ندهند بنابراین ممکن است صلاحیت جدید باعث شود این سازمان از این زمان به بعد،گزارشاتی از مقصرین سابق بین سال 1997تا 2018را منتشر کند.
حتی اگر چنین استفاده ای از این اختیار نشود، با توجه به اینکه هنوز درگیری ها بویژه در ادلب سوریه وجود دارد این سازمان پس از وصول شکایت یکی از اعضا و طرح یک اتهام می‌تواند از این اختیار استفاده کند و پیوندی بین مدارک جدید با سابقه ای در گذشته پدیدار شود؛ چون پس از لازم الاجرا شدن این اختیار، هنوز برخی شواهد در محل درگیری ها وجود دارند. این مساله باعث می شود تا کشاکشهای سیاسی در بحران سوریه وارد مراحل دیگری شود و به صورت موازی نیز باعث ایجاد تنش درون این سازمان شود.
در شهریور ماه گذشته ارتش سوریه با پشتیبانی هوایی روسیه توانست محاصره دیرالزور را بشکنند که منجر به شروع مرحله جدیدی از ثبات در سوریه و تقویت حکومت مرکزی شد. اما پس از آن مانع تراشی‌ها نیز شکل دیگری گرفت نمونه آن حادثه حمله شیمیایی فروردین ماه شهر دومای سوریه و اتهام زنی های طرفین و حملات موشکی آمریکا و انگلیس و فرانسه پس از آن به سوریه بود. « ویکتور پوزنیخیر» معاون عملیات ستادکل نیروهای مسلح روسیه در مورد حمله شیمیایی فروردین ماه گفت: اعضای سازمان کلاه سفیدها که با تروریست های ضدسوری ارتباط دارند، حمله شیمیایی به شهر دوما را با استفاده از شماری از مردم صحنه سازی کردند. روسیه شهریور ماه نیز به چنین صحنه سازی‌هایی اشاره کرد. آخرین گزارش وزارت دفاع روسیه در این مورد آبان ماه بود که اعلام کرد :ده‌ها نفر از اعضای کلاه‌سفیدها برای صحنه‌سازی حمله شیمیایی وارد استان حلب در سوریه شده‌اند. این دست گزارشها باعث شده که روسیه از صحنه سازی حملات شیمیایی پس از صلاحیت جدید سازمان منع سلاحهای شمیایی و سواستفاده طرفهای غربی مانند انگلیس و آمریکا ابراز نگرانی کند.
بنابراین به طور کلی باید گفت صلاحیت جدید OPCW شاید باعث بازدارندگی هایی در آینده شود اما اگر تصمیم گیری های این سازمان با درایت و استقلال اتخاذ نشود و تحت تاثیر منافع اعضا قرار بگیرد، می‌تواند باعث طولانی شدن بحران سوریه سوریه شود. بحرانی که تا کنون منافع عینی و ملموسی برای اسرائیل به عنوان مهمترین متحد غرب و عامل اصلی بی‌ثباتی در منطقه داشته است.
