الوقت- با وجود آن که سال‌هاست ایران بدلیل رویکردهای خصمانه واشنگتن علیه تهران مناسبات دیپلماتیک و رسمی خود را با این کشور به طور کامل قطع کرده است، اما طی چهار دهه اخیر، کشمکش‌های حقوقی در روابط تهران و واشنگتن تا به امروز همچنان ادامه داشته است.
یکی از آخرین پرونده‌های حقوقی در روابط پرتنش ایران و آمریکا مرتبط با شکایت تهران از واشنگتن به دلیل اعمال تحریم‌های اقتصادی نامشروع و یکجانبه پس از خروج تراپ از توافق هسته‌ای با استناد به پیمان مودت میان دو کشور می‌باشد که در ۲۳ مرداد سال ۱۳۳۴ و در زمان نخست وزیری حسین اعلا در ایران و ریاست جمهوری آیزنهاور در آمریکا بین دو دولت امضا شد. این سند در همان سال به تصویب مجالس شورای ملی و سنای هر دو کشور رسید و جنبه قانونی یافت و در این عهدنامه، دیوان لاهه به عنوان داور در اختلافات احتمالی بین دو طرف پیش‌بینی شد.
با این حال پس از اعلام شکایت ایران از آمریکا در دیوان لاهه، قضات این دیوان، نمایندگان دو کشور را برای ارائه ادعاها و دفاعیات دو طرف به این دیوان فراخواندند و دو طرف نیز استدلال‌های حقوقی خود را عنوان نموده و در نهایت اواخر هفته گذشته دیوان رای موقت خود را در ارتباط با این پرونده صادر و با محکوم کردن اقدام آمریکا خواستار رفع تحریم بر اقلام ضروری و کالاهای اساسی ایران شد.
آمریکا بر مدار منطق استیصال، پیروزی بزرگ ایران
در واکنش به اعلام رای دادگاه لاهه علیه آمریکا که به گفته «ریچارد نفیو» عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته ای آمریکا و کارشناس امور تحریم ها و امنیت بین الملل به منزله یک پیروزی برای ایران بود، مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد که این کشور از پیمان مودت ایران و ایالات متحده که بیش از ۶۰ سال پیش امضا شده بود، خارج می‌شود.
این اقدام دولت ترامپ حتی با واکنش منفی در داخل آمریکا نیز روبرو شد و وندی شرمن، معاون وزیر خارجه پیشین آمریکا و عضو تیم مذاکره کننده در برجام با انتقاد از خروج دولت ترامپ از پیمان مودت ۱۹۵۵ با ایران، گفت که این اقدام از دولتی که هیچ تعهد بین المللی را دوست ندارد، عجیب نیست.
البته این واکنش کاخ سفید چندان هم غیرمنتظره و عجیب نیست، چون پیش از این نیز ترامپ نشان داده بود واشنگتن به شدت رویکری یکجانبه گرایانه را در سیاست خارجی خود دنبال می‌کند که حتی با روح رویکردهای نظری مورد قبول غرب که در آن شعار همکاری بین‌المللی عنوان می‌شود نیز ناسازگار است.
هرچند این گونه واکنش شتاب زده کاخ سفید نشان داد که در واقع اتاق فکر کارآمدی این روزها در دولت آمریکا وجود ندارد و در حقیقت اعلام خروج از یک پیمان تاریخی ناشی از استیصال برای پاسخ منطقی به دعوای حقوقی در دادگاه لاهه است.
اما این موضوع به همان اندازه که برای سران کاخ سفید شکستی مفتضحانه را رقم زد پیروزی و دستاورد بزرگی برای ایران بود تا بار دیگر حقانیت مواضع خود و غیرمشروع بودن سیاست‌های آمریکا را در مهمترین نهادهای بین المللی به اثبات برساند. این موضوع وقتی اهمیت خود را نشان می‌دهد که به ادعاهای پرتکرار غربی‌ها طی سال‌های گذشته و اکنون دقت کنیم که همواره سیاست های مداخله گرایانه خود را با عنوان خواسته های جامعه جهانی از ایران عنوان کرده و می‌کنند. بنابراین از این حیث محکوم شدن مواضع آمریکا موجب بی اعتباری چنین سخنانی در آینده خواهد شد. از سوی دیگر این واقعیت وجود دارد که کشورهای مختلفی عدم پایبندی به تحریم‌های اعمالی آمریکا علیه تجارت با ایران را اعلام کرده اند که این رای دست این دولت‌ها برای تداوم تجارت با ایران را بازتر خواهد کرد و شرکای تجاری تهران می‌توانند حکم دادگاه بین‌المللی لاهه را مبنایی برای غیراصولی بودن ترک بازار پرسود ایران عنوان کنند. این موضوع بویژه در مورد کشورهایی که خود مورد تحریم آمریکا طی سالیان اخیر قرار گرفته‌اند بسیار موثر است.
گاف دولت ترامپ در دعوای حقوقی
اما آن چه در رفتار و واکنش کاخ سفید به حکم دادگاه لاهه قابل توجه بود، گاف آمریکا در این پرونده است.
به احتمال زیادی اعلام خروج آمریکا از پیمان مودت با احتساب رفع مسئولیت از کاخ سفید در رای دادگاه لاهه اعلام شد، غافل از آن که این پیمان از زمان خروج یکی از طرفین از آن به مدت یک سال اعتبار دارد و این موضوع در ماده ۲۳ پیمان مورد تاکید قرار گرفته است و گفته شده که هرکدام از طرفین با دادن اخطار کتبی می‌توانند خروج خود را اعلام کند، اما این خروج یک سال بعد از اعلام اعمال خواهد شد، مگر آن که از یک سال قبل از آن دولت مدعی این تصمیم خروج خود را اعلام کرده باشد.
در واقع خروج آمریکا ازپیمان مودت دو کشور به معنای آن نیست که دادگاه لاهه کار خود را تمام شده تلقی کند، زیرا شکایت ایران از اعمال و رفتار آمریکا در زمانی بوده است که آمریکا این پیمان را ملغی نکرده بود. بنابراین خروج آمریکا صرفاً برای اقدام‌های بعدی آن هم از یک‌سال به بعد توسط ایران قابل پیگیری نخواهد بود نه در حال حاضر.
از سوی دیگر زمان خروج آمریکا خود ثابت کننده استفاده ابزاری آمریکا از این پیمان و پذیرش آن در زمان طرح شکایت است، چون ایران شکایت خود را در تیرماه اعلام کرد، اما واشنگتن در آن زمان خروج خود را اعلام نکرد و در واقع با ماندن در این پیمان آن را به رسمیت شناخت، اما بعد از دو ماه و پس از اعلام رای دادگاه به ضرر واشنگتن، کاخ سفید خروج خود را از این پیمان اعلام کرد که در این صورت تصمیم دولت ترامپ غیرموجه و بطور کامل نشان دهنده نگاه ابزاری به یک پیمان حقوقی است.
نمونه مشابه این تصمیم ترامپ در اعلام خروج واشنگتن از پروتکل الحاقی کنوانسیون دیپلماتیک وین نیز دیده می‌شود و در حالی که آمریکا از 58 سال پیش تا کنون عضو کنوانسیون دیپلماتیک وین در خصوص مسائل حقوق دیپلماتیک بوده است، اما بعد از طرح شکایت فلسطین از آمریکا در ماجرای انتقال سفارت آمریکا به شهر اسلامی بیت المقدس، جان بولتون، مشاور ترامپ خروج آمریکا را از پروتکل الحاقی وین که مربوط به حل و فصل منازعات دیپلماتیک است اعلام کرد و باردیگر عدم پای بندی کشورش را به تعهدات بین‌المللی و جهانی ثابت کرد.
