الوقت- روز دوشنبه انفجار بمبی در شهر سوروچ از استان شانلی اورفا ترکیه ، در نزدیکی مرز با سوریه، به مرگ دست‌کم ٣٢ تن از دانشجویانی انجامید که قصد عبور از مرز و یاری رساندن به بازسازی شهر کوبانی در شمال سوریه را داشتند. فدراسیون انجمن‌های جوانان سوسیالیست انقلابی برگزارکننده این گردهمایی بوده که خونین شده است. ٢٠٠ جوانی که به سوروچ آمده بودند داوطلبان گروه‌های چپ مختلف در ترکیه بودند که «طی کمپینی با جمع‌آوری کمک مالی از سراسر ترکیه، قصد همیاری برای بازسازی کوبانی را داشتند». دولت ترکیه از بین ٢٠٠ نفر تنها به ٥٠ نفر اجازه عبور از مرز را داده بود و این گروه در اعتراض به این سیاست دولت ترکیه در باغ مرکز فرهنگی مشغول برگزاری کنفرانس خبری و تجمع اعتراضی بودند که انفجار رخ داد. از آنجا که در لحظه انفجار چندین دوربین در حال ضبط کردن کنفرانس خبری فعالان از این مرکز فرهنگی بودند، تصاویر لحظه انفجار به شکل گسترده در فضای مجازی منتشرشده است. در لحظه انفجار این گروه از جوانان شعار «زنده‌باد کوبانی» می‌دادند.
اگر چه مقامات دولت ترکیه بارها ادعا کرده اند که هیچ نوع همکاری با داعش ندارند و این گروه تروریستی برای ترکیه خطری بالقوه محسوب نمی‌گردد، اما انفجار به وقوع پیوسته اخیر، انگشت ابهام در بررسی موضوع همکاری داعش با دولت ترکیه را بار دیگر به سوی ترکیه نشانه رفته است. به نحوی که خشم معترضان به این رویداد، روز دوشنبه به تظاهرات در شهرهای استانبول و مرسین انجامید که در استانبول پلیس اقدام به گاز اشک‌آور کرد و در مرسین، در جنوب ترکیه، شلیک در میان اعتراضات دو زخمی بر جای گذاشت. همچنین درگیری‌های متفرقه شبه‌نظامیان کُرد با نیروهای مسلح ترکیه طی روزهای دوشنبه و سه‌شنبه افزایش پیدا کرد. همچنین ساعاتی بعد از تشییع جنازه قربانیان این انفجار، در استانبول، پلیس از گاز اشک آور و تانکرهای آب‌پاش برای متفرق کردن تجمع صدها فعال کرد این شهر استفاده کرد.
ترکیه و داعش؛ تیرگی روابط
انفجار بمب در شهر سوروچ دومین اقدام تروریستی است که نشان می دهد جنگ داخلی سوریه به داخل مرزهای ترکیه کشیده شده است. پیش از این در سال ٢٠١٣، بمبی که در داخل خودرویی در شهر ریحانلی ترکیه کار گذاشته شده بود، موجب کشته شدن ٤٣ نفر شد. پس از آن ، وقوع درگیری در کوبانی به عنوان یکی از کانتون های کردنشین سوریه، باعث شد که میان کردهای ترکیه و سوریه، همبستگی بیشتری بوجود آید. بر این اساس هنگامی که کوبانی هدف حملات گروه داعش قرار گرفت، همین امر کردهای ترکیه را واداشت تا دولت رجب طیب اردوغان را به کوتاهی در نجات منطقه کردنشین کوبانی متهم کنند.
به این ترتیب کردها خواهان حضور در کوبانی و مبارزه علیه داعش شدند که این امر با مخالفت دولت ترکیه مواجه شد. این مخالفت در حالی صورت گرفت که طی ماه های گذشته، اخبار متعددی منتشر شد که نشان می داد هزاران نفر از ستیزه‌جویان خارجی طی سال‌های گذشته موفق شده‌اند با عبور از مرز ترکیه به نیروهای داعش در سوریه بپیوندند. این امر به شدت مورد اعتراض مخالفان دولت اردوغان قرار گرفت و آنها، دولت ترکیه را به بی‌توجهی به این مسئله متهم کردند.
از سوی دیگر ایالات متحده و سایر متحدان غربی ترکیه نیز از این کشور خواستند تا برای تقویت امنیت مرز ترکیه و سوریه اقدامات بیشتری انجام دهد. این فشارهای داخلی و خارجی باعث شد که طی هفته‌های اخیر رویکرد دولت ترکیه نسبت به داعش تغییر کند. به نحوی که دولت ترکیه دست به چند اقدام عملی در این خصوص زد:
١. دولت ترکیه طی هفته‌های اخیر با ترتیب دادن حملات مختلف به دستگیری افراد مظنون به عضویت در داعش اقدام کرده است. به عنوان مثال روز شنبه ١٨ ژوئیه نیروهای امنیتی ترکیه نزدیک به ٥٠٠ نفر را که برای پیوستن به نیروهای شبه‌نظامی داعش در حال عبور از مرز ترکیه به شمال سوریه بودند دستگیر کرد .
٢. دولت ترکیه دسترسی به چندین وب‌سایت خبری اسلام گرای افراطی را مسدود کرد که در پی آن هواداران داعش در ترکیه، دولت را تهدید به تلافی کرده بودند .
به نظر می رسد دلیل اصلی تغییر رویکرد دولت ترکیه از چند عامل ناشی می شود :
نخست آنکه اردوغان و حزب عدالت و توسعه متوجه شده اند که یکی از دلایل کاهش آرای این حزب در انتخابات پارلمانی، سیاست خارجی این کشور به ویژه در مورد سوریه است .
دوم آنکه احزاب مخالف ترکیه دایما بر این نکته تاکید می کنند که دولت به حمایت از نیروهای تروریستی نظیر داعش می پردازد. به عنوان نمونه، همین امر موجب شده که طی روزهای اخیر، تظاهرات های مختلفی علیه سیتس های دولت در حمایت از داعش برپا شود .
سوم آنکه کردها با توجه به کسب ١٣ درصد آراء و حضور در پارلمان از قدرت بیشتری نسبت به گذشته برخوردار شده اند و می توانند در تصمیم گیری های آتی نظام سیاسی ترکیه مشارکت داشته باشند. بنابراین دولت دیگر نمی تواند همچون گذشته از گروه های تروریستی نظیر داعش علیه تحرکات کردها استفاده کند .
چهارم آنکه مردم ترکیه نسبت به گذشته، آگاهی بیشتری درباره داعش و اهداف آن یافته اند. این آگاهی باعث شده که تنفر عمومی نسبت به داعش در میان مردم ترکیه و افکار عمومی این کشور به شدت افزایش پیدا کند .
چشم انداز ناامنی در ترکیه
احمد داووداغلو، نخست‌وزیر ترکیه، این اتهام که کشورش تاکنون به طور ضمنی به ستیزه‌جویان گروه داعش یاری رسانده و حمله انتحاری روز دوشنبه در خاک ترکیه از نتایج ناخواسته همین کمک‌ها بوده را رد کرد. داووداغلو در این ارتباط گفته است: «دولت ترکیه و حزب عدالت و توسعه هیچ گاه هیچ تماسی، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، با هیچ گروه تروریستی نداشته و هیچ وقت هم مدارایی نسبت به هیچ یک از گروه‌های تروریستی از خود نشان نداده‌اند .»
علیرغم ابراز تأسف و همدردی با بازماندگان قربانیان این حادثه و محکوم کردن عملیات انجام شده از سوی رئیس جمهوری و نخست وزیری ترکیه، هنوز افکار عمومی جامعه با سوالی که پیشتر از این اذهان عمومی را به خود مشغول داشته بود، درگیر است. از یک سو مقامات ترکیه به قطع و یقین وقوع حادثه را نمی‌توانند به داعش نسبت دهند و چنین موضوعی را در میان احتمالات موجود بر می‌شمارند؛ از سوی دیگر آن را دسیسه‌ای در ایجاد ناامنی و از بین بردن اتحاد ملی کشور قلمداد کرده و داعش را با کردهای ترکیه یکسان قلمداد نموده و در لفافه به پ‌ک ک نسبت می‌دهند .
با این حال تقریبا اکثر فعالان سیاسی و احزاب مخالف در ترکیه اعتقاد دارند که این انفجارها در نتیجه حمایت دولت ترکیه از داعش روی داده اند. به عنوان مثال، انفجار سوروچ خشم شماری از گروه‌های سیاسی کُرد ترکیه و هواداران آنها را در پی داشته که از آن جمله حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک)، دولت ترکیه را مسئول این انفجار دانسته و آن را نتیجه کمک‌های قبلی دولت اردوغان به داعش در نبرد علیه کردهای سوریه عنوان کرده است. در این راستا بعد از وقوع حادثه، صلاح‌الدین دمیر تاش و فیگن یوکسک داغ طی صدور بیانه‌ای از سوی حزب دموکراتیک خلق‌ها اعلام داشتند که دولت در برابر این حادثه مسئولیت دارد. زیرا تشکیلات اطلاعاتی و امنیتی ترکیه موسوم به «میت» و سایر نهادهای امنیتی- اطلاعاتی ترکیه از هر حرکت و آمد و شد افراد در منطقه سوروچ اطلاع دارد. از این رو در وقوع چنین حادثه‌ای مستقیماً دولت را متهم می‌کنند .
فیگن یوکسک داغ، رئیس گروه پارلمانی حزب دموکرات خلق‌ها در شب حادثه طی مصاحبه‌ای اعلام کرد که: «جوانان در حمایت از کوبانی در شهرهای مختلف دست به تظاهرات و همبستگی می‌زنند. تمامی حرکت‌ها و اقدامات این گروهها در همه شهرها با اطلاع و یا مجوز دولتی انجام می‌شود. لذا سیستم اطلاعات- امنیتی دولت ترکیه دقیقاً می‌داند که در چه ساعتی و در چه محلی و تخمیناً چه تعدادی از افراد تجمع خواهند کرد. داعش با توجه به ضربات سنگینی که از کردهای سوری در کوبانی و تل ابیض متحمل شده است، در روزهای اخیر در دیاربکر و امروز در سوروچ دست به این جنایت می‌زند. مسببان این حادثه را نباید در جای دورتری جستجو کرد. هیچ حرکتی در مسیر شانلی اورفا- سوروچ بدون اطلاع سیستم امنیتی دولت ترکیه نمی‌تواند فعلیت داشته باشد. یقین است که داعش و وابسته‌های آن مسببان اصلی حادثه هستند. اما نباید فراموش کرد که این گروه از آب و خاک ترکیه و از فضایی که دولت حاکم برایشان فراهم آورده استفاده می‌کنند .»
اکثر مخالفان دولت به اظهارات احمد داوود اغلو در ماه اوت سال ٢٠١٤ اشاره می کنند. هنگامی که وی وزیر خارجه محسوب می‌شد، در رابطه با داعش اظهار داشته بود که: «شاید داعش به عنوان گروهی رادیکال و به شکل تروریزه شده دیده شود، ولی در میان همین گروه توده‌هایی هستند که برای ما اهمیت دارند. در میان آنها اعراب سنی وجود دارد، ترکمن‌های بسیاری در میان آنهاست.» به دنبال همین اظهار نظر بود که سایت خبری تقوا وابسته به داعش اعلام کرد که: «اظهارات مقام وزارت خارجه ترکیه نشان از واقعیت دولت اسلامی است و این نشان می‌دهد که پشتوانه اصلی این دولت همانا نیروهای مردمی است !».
علاوه بر این، ایجاد امکانات درمانی برای نیروهای مصدوم داعشی در ماه‌های اخیر در بیمارستان دولتی شهر غازی آنتپ و فرار آنان به ترکیه و همچنین عدم ایجاد سد ممانعتی از تردد هواداران داعش از مرزهای ترکیه به سوریه موجب شده که دولت ترکیه در معرض انتقاد و اتهام به همکاری با نیروهای تروریستی داعش قرار گیرد. به نحوی که اکثر مردم ترکیه اعتقاد دارند که حمایت آنکارا از گروه های تروریستی که در سوریه می جنگند، موجب دوام و بقای آنها شده است. در این رابطه به رغم آنکه دولت ترکیه هدف از آموزش دادن و تجهیز نیروهای مخالف سوریه را حمایت از گروه‌های میلیتاریستی معتدل می‌شمارد، اما از نظر مردم ترکیه، تمام نیروهای نظامی مخالف که به هر عنوان با دولت سوریه می جنگند، گروه‌هایی تروریست محسوب شده و نمی‌توان تمایزی در رادیکال و یا معتدل بودن آنها در نظر گرفت. به همین دلیل نیز همزمان با وقوع حادثه انفجار بمب در سوروچ، گردهمایی دیگری در شهر ریحانلی ترکیه از سوی مخالفان جنگ سوریه در حال شکل‌گیری بود .
به هر روی به نظر می رسد ترکیه در بحبوحه عدم ثبات سیاسی و نبود دولت جدید و علیرغم رد ادعاهای موجود در عدم همکاری با داعش و تلاش برای رفع این ابهام، در مخمصه اتهام همکاری نزدیک با داعش گرفتار شده است. به همین دلیل علیرغم آنکه دولت ترکیه داعش را مسئول این حمله انتحاری معرفی کرده است، اما در تجمع اعتراضی مردم، دولت اردوغان به همدستی با این گروه متهم شد .
با این حال به نظر می رسد درباره نسبت دادن این انفجار به داعش تردیدهایی وجود دارد. زیرا اگر این حمله، واکنشی تلافی جویانه به سرکوب حامیان داعش در ترکیه باشد، به جای هدف قرار دادن نیروهای نزدیک به حزب عدالت و توسعه و شخص رئیس جمهور، کردها را مورد هدف قرار داده است. در واقع اگر داعش قصد انتقام از دولت ترکیه را داشت، باید حملات انتحاری و تروریستی خود را معطوف به نیروها و اماکن دولتی می کرد. با این حال نه تنها نیروها و اماکن دولتی هدف چنین حمله ای قرار نگرفتند، بلکه نیروهایی که مخالف دولت محسوب می شوند و خواهان واکنش دولت در برابر داعش هستند، مورد حمله واقع شدند. این مسئله تردیدهایی را درباره نقش داعش و دولت ترکیه در این انفجار ایجاد می کند و می تواند این انفجار تروریستی به انفجاری سیاسی در ترکیه مبدل نماید .
شعیب بهمن
