استان ادلب به عنوان تنها پایگاه گروه های تروریستی معارض در شمال سوریه تلقی می شود و بعد از اشغال آن از سوی این گروه ها، همواره صحنه کشمکش و درگیری و همچنین عملیات تسویه حساب در بین آنها بوده است.
الوقت - در پی پیروزی ارتش و نیروهای همپیمان آن در محور جنوب، نگاه‌ها به سمت شمال سوریه دوخته شده است. به گزارش رای الیوم، اطلاعات وارده از مناطق شمالی حاکی از اقدام ارتش به بسیج کردن نیروهایش جهت پایان دادن به سیطره گروه‌های مسلح در ریف شمال شرقی شهر لاذقیه و بلندی‌های مشرف به «جسر الشغور» در ریف شمالی ادلب، است. در همین راستا، یک منبع میدانی اعلام کرد، ارتش سوریه آمادگی‌های نظامی و لجستیکی خود را برای آغاز حمله زمینی گسترده از چند محور جهت تامین امنیت کامل ریف شمال شرقی لاذقیه، که همجوار با ریف جسر الشغور در غرب ادلب است، تکمیل کرده است. خروج ساکنان دو منطقه شیعی نشین فوعه و کفریا که در مرکز این استان واقع شده است و انتقال آنها به ریف حلب، گمانه زنی ها در خصوص وقوع این حمله در آینده ای نزدیک را قوت می بخشد.
گروه های تروریستی ادلب از حیث گفتمان، هویت، اهداف و وابستگی خارجی از تنوع و تکثر زیادی برخوردار هستند و طی دوره اشغال این استان و با توجه به روند تحولات نظامی و سیاسی سوریه، شاهد دگردیسی های متعددی بوده اند. بر همین اساس شناسایی این گروهها و نوع گفتمان حاکم در بین آنها و روند تحول و دگردیسی این گروه ها در مسیر آزادسازی استان ادلب، تا حدودی چشم انداز این این عملیات و آینده این گروه ها را ترسیم خواهد کرد.
در حال حاضر، استان ادلب به عنوان تنها پایگاه گروه های تروریستی معارض در شمال سوریه تلقی می شود و بعد از اشغال آن از سوی این گروه ها، همواره صحنه کشمکش و درگیری و همچنین عملیات تسویه حساب در بین آنها بوده است. پیش از بیان روندِ دگردیسی و تحول گروه های تروریستی استان ادلب، ابتدا به سنخ شناسی این گروه ها و ظرفیت نظامی آنها پرداخته می‌شود.
جنبش احرار الشام: این جنبش به دنبال تشکیل یک حکومت اسلامی بر پایه شریعت اسلامی می باشد و وابستگی هویتی و فکری آن به اخوان المسلمین سوریه بازمی گردد و ارتباط محکمی با کشور ترکیه و قطر دارد. جنبش مذکور، در پی ادغام چهار گروه نظامی شامل "تیپ التوحید"، "گردان های احرار الشام"، "جنبش اسلامی فجر"، "جماعت اسلامی الطلیعه" و "گردان های رزمی ایمان" شکل گرفته است. تعداد عناصر آن به 20 هزار نفر می رسد که بخش عمده آنها تابعیت سوری دارند؛ در سال 2016 و همزمان با آغاز عملیات درع الفرات ترکیه، نشانه های انشقاق و جدایی در بین صفوف این جنبش به علت اعلام موضع در قبال این عملیات ظاهر شد. علاوه بر این، بعد از شکل گیری تحریر الشام در سال 2017، فرمانده وقت این جنبش هاشم الشیخ از جنبش جدا شد و به تحریر الشام پیوست و فرماندهی نظامی این گروه را به عهده گرفت.
این گروه تا سال 2017 کنترل گذرگاه مرزی باب الهوی واقع در مرز میان دو کشور سوریه و ترکیه را در اختیار داشت که در پی حمله تحریر الشام کنترل این گذرگاه از دست احرار الشام خارج شد. این گذرگاه بین دو شهر اسکندرون و حلب واقع شده و دو شهر دانا و اتارب در نزدیکی این دو گذرگاه قرار دارند. این گذرگاه طی هفت سال گذشته محل عبور شهروندان سوری به اردوگاه پناهندگان موسوم به ریحانلی در ترکیه بوده است.
ارتش ادلب آزاد: این گروه در سال 2016 و در پی ادغام سه شاخه نظامی ارتش آزاد یعنی فرقه 13، فرقه شمالی و تیپ صقور الجبل شکل گرفت و هدف از شکل گیری آن، ایجاد اتحاد میان سه شاخه نظامی ارتش آزاد در شمال غرب سوریه عنوان شده است.
فیلق الشام: این گروه در پی ادغام 19 مجموعه نظامی مختلف که به اسلامگرایان معتدل معروف هستند، تشکیل شد. بخش عمده جریان های عضو این گروه منسوب به جنبش اخوان المسلمین شاخه سوریه هستند.
جیش المجاهدین: تعداد تقریبی این گروه 1000 عنصر است و منتسب به ارتش آزاد می باشد و با هدف مقابله با داعش تشکیل شده است.
فرسان الحق: این سازمان در سال 2012 تشکیل شده و تعداد عناصر آن بالغ بر دو هزار نفر است و به عنوان شاخه ای از ارتش آزاد در استان ادلب حضور دارد. نقطه تمرکز این گروه در منطقه کفرنبل می باشد.
گروه "فاستقم کما امرت": این گروه نیز منتسب به ارتش آزاد سوریه بوده و از دو هزار عنصر تشکیل می شود.
جنبش نورالدین زنکی: این جنبش در اواخر سال 2011 در ریف حلب به دست فردی به نام توفیق شهاب تاسیس شد و تعداد عناصر آن بالغ بر 7 هزار نفر می باشد. این جنبش در ابتدای شکل گیری، خود را وابسته به ارتش آزاد معرفی می کرد و در بسیاری از عملیات ارتش آزاد علیه نظام حاکم شرکت کرد. این جنبش طی دوران تاسیس خود شاهد تحولات و دگردیسی های بسیار زیادی در مواضع و ائتلاف با دیگر گروه ها بوده است؛ به عنوان نمونه این جنبش طی مدتی به جیش الفتح پیوست و در عملیات علیه نیروهای ارتش سوریه در استان ادلب شرکت کرد. پس از شروع مذاکرات آستانه در اوایل سال 2017، وارد ائتلاف با فتح الشام شد و با یکدیگر جبهه تحریر الشام را تشکیل دادند و به بزرگترین و قوی ترین گروه نظامی در ادلب تبدیل شدند؛ اما به سرعت در اواسط سال 2017 بعد از آغاز درگیری میان تحریر الشام و جنبش احرار الشام، جنبش نور الدین زنکی از داخل ائتلاف تحریر الشام جدا شد و به احرار الشام پیوست.
صقور الشام: این گروه دارای هویت اخوانی بوده و با هدف تشکیل یک حکومت اسلامی با رعایت حقوق اقلیت ها شکل گرفته است. احمد عیسی احمد شیخ با نام مستعار ابوعیسی رهبری آن را بر عهده دارد. تعداد عناصر نظامی این گروه بالغ بر 6 هزار عنصر می باشد. گروه مذکور، در سال 2015 به احرار الشام پیوست اما در سال 2016 از این گروه جدا شد و به جیش الفتح پیوست. بار دیگر در سال 2017 به احرار الشام پیوست اما این بار سعی کرد تا حدودی استقلال خود را در تصمیم گیری ها بیشتر کند.
جیش العزة: این گروه نیز وابسته به ارتش آزاد سوریه است و زیر نظر این ارتش در شمال غرب سوریه در منطقه سهل الغاب فعالیت می کند.
هیات تحریر الشام (جبهه النصره سابق): این گروه تا پیش از تغییر نام خود به تحریر الشام و اعلام جدایی از سازمان القاعده، به عنوان شاخه القاعده در سوریه شناخته می شد و با اسم جبهه النصره فعالیت می کرد و پس از آن به فتح الشام تغییر نام داد اما پس از آغاز مذاکرات آستانه و مشارکت نمایندگان برخی از گروه های معارض در این مذاکرات و مخالفت النصره با این مساله و پیوستن جنبش نورالدین زنکی به فتح الشام، این گروه نام خود را به جبهه تحریر الشام تغییر داد. در حال حاضر، تحریر الشام به عنوان قدرتمند ترین گروه نظامی در استان ادلب تلقی می گردد و بیشترین جغرافیا در این استان تحت اشغال این گروه قرار دارد.
لواء الحق: این گروه به جبهه النصره نزدیک است و از دو هزار عنصر نظامی تشکیل می شود.
جند الأقصی: این گروه پس از منشق شدن از داعش به جبهه النصره (تحریر الشام) پیوست و از هزار عنصر تندرو و افراطی تشکیل می شود.
حزب اسلامی ترکستان: این گروه جزو نخستین حامیان سازمان القاعده است که در شمال غرب چین شکل گرفته و بعد از ورود به سوریه، به سرعت از جایگاه ویژه ای در بین گروه های تروریستی برخوردار گشت.
جیش البادیه و جیش الملاحم: این دو گروه نظامی در پی اعلام جدایی تحریر الشام از سازمان القاعده و قطع ارتباط خود با این سازمان، در سال 2017 از هیات تحریر الشام منشق شدند و محل تمرکز عملیاتی خود را در محور جنوب ادلب اعلام کردند. هر دو جریان رویکرد مثبتی به حزب اسلامی ترکستان دارند و تلاش های این حزب را همسو با اهداف خود عنوان می کنند. جیش الملاحم در ژانویه سال 2018 بیانیه ای را صادر کرد و در آن بیانیه به همکاری و تعامل خود با جیش البادیه اشاره داشت اما در این بیانیه هیچ گونه اشاره ای به داشتن رابطه با هیات تحریر الشام نکرده است.
روند تحولِ و دگردیسی گروه های تروریستی ادلب
در سال 2016 همزمان با آغاز فرایند مذاکرات آستانه و مشارکت نمایندگان برخی از گروه های نظامی در این مذاکرات، فتح الشام (النصره سابق) به مقرهای گروه های شرکت کننده در این مذاکرات که عمدتا هویت اخوانی داشتند، حمله کرد و بخش زیادی از جغرافیای استان و دفاتر این گروه ها را تحت کنترل خود درآورد. در پی وقوع این حمله، تعداد زیادی از گروه های نظامی ادلب از جمله جنبش نورالدین زنکی به فتح الشام پیوستند و گروه تحریر الشام را تاسیس کردند. در سوی مقابل، گروه های نظامی شرکت کننده در مذاکرات آستانه از بیعت مجدد خود با جنبش احرار الشام که به عنوان قوی ترین گروه نظامی منسوب به اخوان تلقی می شود، خبر داده و در در مقابله با تحریر الشام در کنار آن قرار گرفتند.
از این تاریخ به بعد دو اردوگاه در جبهه نظامی ادلب شکل گرفت؛ یک اردوگاه به سرکردگی هیات تحریر الشام و اردوگاه دیگر به سرکردگی جنبش احرار الشام؛ اردگاه نخست دارای گفتمان سلفی– تکفیری بوده و عقبه فکری و پشتیبانی آن به سعودی بازمی گردد و اردوگاه دوم پرچمدار جنبش اخوان المسلمین می باشد که عقبه فکری، ایدئولوژیک و پشتیبانی مالی آن به کشور ترکیه مربوط می شود.
بعد از شکل گیری این دو اردوگاه، هر یک در مسیر سرباز گیری از اردوگاه مقابل و جذب گروه های نظامی عضو در طرف مقابل خود گام برداشت و در این مسیر جنبش نور الدین زنکی از اردوگاه تحریرالشام جدا شد و به احرار الشام پیوست.
همزمان با خروج برخی از گروه ها از این دو اردوگاه، جنبش تحریر الشام با توجه به اینکه از قدرت نظامی و عملیاتی بیشتری در مقایسه با احرار الشام برخوردار بود، سعی داشت با یورش ها و تک های محدود و مقطعی جغرافیای تحت اشغال خود را در استان ادلب گسترش دهد و بر همین اساس اردوگاه احرار الشام به منظور تقویت بنیه نظامی و دفاعی خود در مسیر تشکیل یک ائتلاف جدید موسوم به جبهه تحریر سوریه گام برداشت و بر همین اساس در 18 فوریه سال 2018 دو جنبش نورالدین زنکی و احرار الشام و دیگر گروه های نظامی کوچک یک تشکل نظامی یکپارچه ای تحت عنوان جبهه تحریر سوریه را تشکیل دادند.
به طور کلی باید گفت، استان ادلب، صحنه تقابل و رویارویی دو گفتمان سلفی – تکفیری و اخوانی ِحاکم در بین گروه های تروریستی این استان می باشد و همین مساله شکاف بزرگی را در بین این گروهها ایجاد کرده است و اختلاف عربستان و قطر نیز به این شکاف تا حد زیادی دامن زده است. شکاف موجود در میان گروه ها تا حد زیادی به ارتش و نیروهای همپیمان در مقابله با این گروه های تروریستی و شکست آنها در یک بازه زمانی کوتاه مدت کمک شایانی خواهد کرد و قدرت مانور ارتش را در عملیات ادلب افزایش خواهد داد. در شرایط فعلی، ترکیه به منظور ایجاد وحدت و یکپارچگی در بین گروه های منسوب به اخوان سوریه به سمت تشکیل یک گروه جدید تحت عنوان جبهه ملی تحریر گام برداشته و سعی کرده تمامی این گروه ها از جمله فیلق الشام، صقور الشام، جیش الاحرار، ارتش ادلب آزاد، جبهه تحریر سوریه و گروه های منسوب به ارتش آزاد را در کنار هم قرار دهد اما به نظر می رسد چالش اصلی ارتش در عملیات ادلب گروه تحریر الشام خواهد بود به خصوص با توجه به ظرفیت ها و پتانسیل هایی که این گروه از حیث عِده و عُده از آن برخوردار است.
