برهمین اساس سازمان یونسکو در سال 2009، جشن نوروز را به عنوان میراث ناملموس بشری ثبت کرد و یک سال بعد مجمع عمومی سازمان ملل با پشتیبانی از این اقدام یونسکو نوروز را وجهه ای جهانی بخشید.
در واقع نوروز آئینی است کهن و ماندگار با تاریخی شکوهمند که در گستره جغرافیایی جهان ایرانی از غرب چین تا آناتولی، از شبه قاره هند و افغانستان در شرق تا بین‌النهرین در غرب و از سین کیانگ و آسیای مرکزی در شمال شرق تا دامنه‌های شمالی قفقاز بزرگ در شمال و آسیای صغیر در شمال غربی را شامل می‌شود که دور تا دور ایران زمین را به عنوان خاستگاه تمدن ایرانی در بر می‌گیرد.
با این حال شهروندان تاجیکستان، ازبکستان، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قرقیزستان درحوزه جغرافیای آسیای میانه و قفقاز؛ با آیین متفاوتی جشن ایرانی نوروز را بر گزار می کنند.
تاجکستان
تاجیکان فارسی زبان که سالیان زیادی زیر سلطه نظام شوروی سابق بودند پیش از دو دهه است که دل به آیین‌های نیاکان از جمله نوروز باستانی بسته‌اند و اکنون آنها همراه با ایرانیان و دیگر مناطق فارسی زبان نوروز را به عنوان یک جشن ملی تجلیل می‌کنند. تا قبل از سال 1370 ، رژیم کمونیستی شوروی سابق که 80 سال بر جمهوری‌های آسیای میانه از جمله تاجیکستان تسلط داشت تلاش می‌کرد که خاطرات و فرهنگ نوروزی از مردم تاجیکستان زدوده شود اما تاجیکان با پایبندی به سنت‌های اصیل خود نوروز را زیر عناوین ˈعید بهار ˈ و ˈجشن کشاورزانˈ زنده نگه داشتند.
در این راستا روز نوروز معمولاً امام علی رحمان، رییس‌جمهور در یک اجتماع بزرگ سخنرانی می‌کند و مراسمی متشکل از بخش‌های مختلف مقابل او اجرا می‌شود.
عید نوروز در کشور تاجیکستان به عنوان نماد هویت و فرهنگ شناخته می شود. مردم تاجیک همچون دیگر اقوام ایرانی تبار آداب و آیین خاصی برای مراسم نوروز دارند و روز نوروز در تاجیکستان با سال شمار دهقانی تاجیکی اول ماه حمل و با حساب میلادی ۲۱ یا ۲۲ مارس شروع می شود که به نام 'خیدیر ایام' یعنی جشن بزرگ معروف است. جشن نوروز برای مردم تاجیکستان، به‌ویژه بدخشانیان، جشنی ملی و دیرینه است.
تاجیک‌ها از نوروز به عنوان رمز دوستی و زنده شدن کل موجودات یاد می‌کنند.در این ایام دید و بازدید از اقوام و بزرگان صورت می گیرد. به مزارها می روند و قرآن و دعا می خوانند. هم چنین در بدخشان مدیحه سرائی در وصف پیامبر و امامان معصوم انجام می دهند.در مقابل در شب نوروز در مزار بزرگواران که در بدخشان تاجیکستان آستان گویند، آتش روشن می کنند و مردم به زیارت مزارها می روند و سنگ آتش را سه بار می بوسند و به دیده ها می مالند. این آیین می تواند بازماندۀ رسم زرتشتی فروردینگان باشد که اکنون هم در میان زرتشتیان معمول است.
با وجود این که در دوران حاکمیت شوروی سابق ، روس ها با هدف یکسان سازی فرهنگی در جمهوری ها برگزاری سنت های ملی را ممنوع کرده بودند اما مردم مسلمان و فارس زبان تاجیکستان هیچ گاه از سنت ملی و مذهبی خویش دست نکشیده اند. تاجیكستان؛ یكی از سه كشور فارسی زبان جهان روزهای قبل از فرارسیدن بهار همراه و همدوش با ملت ایران و افغانستان به استقبال عید نوروز می روند تا بار دیگر آن را در دوران استقلال خویش با شكوهی بیشتر برگزار كند.
آیین های جشن عید نوروز و آغاز سال نو از آداب و رسوم مردم تاجیکستان و برجای مانده از فرهنگ ایران زمین در این کشور است . مردم این کشور همانند مردم دیگر کشورهای حوزه تمدنی ایران از شب چهارشنبه سوری با برپایی آیین های جشن سنتی به استقبال عید نوروز می روند. تاجیك ها چهار روز تعطیلات رسمی برای نوروز دارند و در این مدت، سکوهای موقت کنسرت در گوشه و کنار شهرها بر پا می‌شود كه تا روزها پس از این ایام شاهد شادی و پایکوبی مردم است.
خانه تکانی یا جاروب بندان یکی از این آیین‌هاست که معمولا روز 19 مارس برگزار می‌شود. در روز های عید ،مردم تاجیک همه لباس نو می پوشند ، به ویژه کودکان ، زنان و دختران با پوشیدن لباس های رنگارنگ که نقشی از گل های بهاری دارند به شکوه این جشن می افزایند. نوروز را هر اداره، کارخانه و نهادهای دولتی و غیردولتی به طور دسته جمعی جشن می گیرند و مردم روستاها و قصبه ها نیز مراسم جشن نوروز را برگزار می کنند
پس از طلوع کامل خورشید هر خانواده می کوشد هرچه زودتر وسایل خانه را به بیرون آورده و یکپارچه قرمز را بالای سر در ورودی خانه بیاویزد که این معنی همان رمز نیکی و خوشی ایام سال است . سپس درها و پنجره ها باز می شوند تا هوای نوروزی و بهاری که حامل برکت و شادی است وارد خانه شود. حتی آنها دیگ هایی را که سیاه شده اند را با خاک مخصوص به رنگ سفید در می آورند که به معنی نو شدن است. کودکان با گچ سفید روی دیوار نقش گل و بلبل و آهو و بز کوهی می‌کشند. رنگ سفید در روزهای نوروز نقش نمادین دارد و همه جا به چشم می‌خورد. مردان خانواده شاخه‌های بلند درختان را می‌برند و با کارد روی آنها گل می‌تراشند. سپس شاخه‌های آراسته را با ندای ˈشاگون بهار مبارک!ˈ وارد خانه می‌کنند و در سوراخ‌های پنج ستون خانه استوار می‌کنند.
یکی دیگر از مراسم مهم وابسته به نوروز و کارهای کشاورزی ˈگل گردانیˈ نام دارد. مراسم گل گردانی را ˈبایچیچکˈ یا ˈبایچیچک گوییˈ نیز می‌نامند.
مردم تاجیک از زمان های قدیم به مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شکوفه دهی گل‌ها و درختان به گل گردانی می‌پرداختند. در گذشته وظیفه گل گردانی به عهده بزرگسالان بود. اما این مراسم اکنون در اکثر محل ها توسط بچه ها و جوانان انجام می شود. این مراسم به این صورت اجرا می شود که پیش از فرارسیدن نوروز گل گردان ها و کودکان به دره و کوه و دشت و تپه رفته و از آنجا گل زردک یا سیاه گوش (بایچیچک) می‌چینند. سپس با دسته‌های گل، روستا به روستا می‌گردند و به ساکنان آنها، مژده رسیدن بهار و پایان یافتن زمستان و آغاز کشت و کار بهاری را با اشعاری می‌سرایند
جشن ˈبایچیچکˈ یا ˈگل بهمنˈ روز و یا گل گردانی تاریخ به خصوصی ندارد و وابسته به میل طبیعت است و هرگاه نخستین گل های بهمن جوانه بزنند و کودکان این گل ها را پیدا کنند، مژد رسیدن بهار در کوی و برزن طنین می اندازد.
یکی دیگر از مراسمی که در گذشته پیش از کاشت و کار کشاورزان و چند روز قبل از نوروز با آرزوی پر برکت شدن محصولات برگزار می‌شود، مراسم «جفت براران» است. جفت براران در اکثر محل‌ها در اواخر ماه حوت تشکیل می‌شود. در این مراسم همه اهل خانواده شرکت می‌کنند. کشاورزان نیز پلو، نان فطیر و یا غذای مربوط به مراسم را تهیه کرده و ۱۵ تا ۲۰ نفر از کهنسالان را دعوت می‌کردند و بعد از غذا نیز این عبارات را می‌گفتند: «مزید نعمت، زیاده دولت، برار کار، صحت و سلامتی خرد و کلان، رسد به بابای دهقان، خوش آمدید میهمانان.»
سمنوپزان یکی از این آیین‌های نوروزی در تاجیکستان است. سمنک یا سمنو از بهترین غذاهای نوروزی است که از جوانه گندم و آرد تهیه می شود و یکی از اجزای اصلی سفره هفت سین یا خوان نوروزی به شمار می آید. البته مراسم سمنوپزان در کشورهای افغانستان، ایران، تاجیکستان و ازبکستان مهم ترین رسم نوروزی است. با وجود این، این خوراکی در این کشورها به ندرت در طول سال خورده می شود و تنها در نوروز زینت بخش سفره های نوروزی است. این غذا در کشورهای دیگر به نام های سمنی٬ سوملک٬ سومنک و سومولوک هم شناخته می شود. اما در تاجیکستان مهم ترین خوراکی تاجیکان برای نوروز که در تمام مناطق تاجیکستان عمومیت دارد، سمنو است که هنگام پختن آن نواهایی نظیر،ˈبوی بهار است سمنک، آش نهار است سمنک، از گل گندم سمنک، خوردن مردم سمنکˈ را سر می دهند.
آیین تهیه و پخت سمنک یا سمنو در همه مناطق این کشور هنوز هم باقی است و پس از اعلام استقلال به جدول جشن‌های رسمی عید نوروز وارد و دوباره احیا شده است. آیین پخت سمنک نوروزی که تا به حال بیشتر خاص مردم روستاهای تاجیکستان بود، هم اکنون در میان ساکنان شهرها نیز اجرا می شود.
به عقیده تاجیک‌ها، در زمان پخت سمنو از حکایت های مذهبی و دینی می گویند، به خصوص از حضرت فاطمه زهرا که به گفته آنان در آن زمان به عنوان طعام استفاده می کردند. هم چنین حاجتمندان می‌توانند حاجت بگیرند و بیماران نیز شفا یابند و به این خاطر سمنو به معنی استقبال از بهار و در بین تاجیک‌ها شفابخش است.در مراحل آخر پخت این خوراکی عیدانه زنان با آرزوی نیک به داخل دیگ سمنک هفت دانه سنگ خرد و چهارمغز (گردو) می‌اندازند. گفته می‌شود هنگام توزیع سمنو این سنگ‌ها و گردوها به کاسه هر کسی افتاد، وی به آرزویش خواهد رسید.
در بدخشان در شب دوم سال نو از کله و پاچه گوسفند وگندم غذای مخصوصی تهیه می کنند که به آن "باج" می گویند. تاجیک ها در نخستین روز نوروز، صبحانه را با انواع غذاهای شیرین صرف می کنند که عبارت است از حلوا، شیربرنج، غوز حماچ ، به این امید که تا پایان سال زندگی شان شیرین باشد. پس از صرف صبحانه پارچه سرخی را بالای در ورودی خانه می آویزند که آن را نشانه بهروزی و خوش بختی می دانند. آن گاه اثاث خانه را که از قبل تمیز کرده اند به طرزی نیکو می چینند، سپس پنجره ها را می گشایند تا نسیم نوروزی در زوایای خانه به گردش درآید. همه لباس تازه به تن می کنند و کوچک ترها در حالی که غنچه ای از گل سرخ در دست دارند نزد بزرگترها می روند و با گفتن"شاگون بهار مبارک" سالی خوش برایشان آرزو می کنند.
ازبکستان
نوروز ( Navruz) محبوب ترین جشن ملی ازبکستان است. پوشیدن لباس های نو ودیدار از خویشاوندان و دوستان مهمترین آیین های نوروزی دراین کشور به شمار می رود.
در شب سال نوی ایرانی بانوان هر محله از شهرهای ازبکستان ، گرد دیگ بزرگی جمع می شوند و خوراکی به نام "سومولک ( Sumulak) می پزند که در ایران با نام سمنو شناخته می شود.
رسم است که همه شرکت کنندگان به نوبت دیگ سومولک را هم می زنند و سایرین شادی و ترانه خوانی می کنند. ازبکان پیش از چشیدن سومولک آرزویی می کنند و معتقدند این آرزوی نوروزی حتما برآورده می شود.
"هلیسه" (Halisa) خوراک نوروزی دیگری است که با گندم و گوشت می پزند و در سمرقند با نوعی ماست محلی به نام چکه می خورند اما در تاشکند پایتخت ازبکستان آن را با شکر می خورند و با همان نام ایرانی اش یعنی "هلیم" می شناسند.
نوعی پلو ( Tugrama Palov) شامل برنج، کشمش، نخود، گوشت و تخم بلدرچین از دیگر غذاهای رایج در نوروز ازبکستان است. ازبک ها "پرورده" ( آب نباتی سنتی) ، شوردانک ( هسته نمکین زردالو) و انواع حلواها را نیز در سفره نوروزی خود می گذارند.
جمهوری آذربایجان
در جمهوری آذربایجان هر سال یک خانم که به او " بهارخانم" می گویند بر فراز برج تاریخی " قلعه دختر (gizqalasi) در باکو آتشی روشن می کند و فرارسیدن نوروز را شادباش می گوید.
در این کشور چهار سه شنبه پیش ازنوروز را برای گرامی داشت خاک، باد، آب و آتش جشن می گیرند. واپسین سه شنبه شب که در ایران چهارشنبه سوری نامیده می شود را آذربایجانی ها" آخر چرشنبه" می نامند و در این شب از روی آتش می پرند.
فالگیری، یکی از آیین های آخر چرشنبه در جمهوری آذربایجان است. دختران و پسران جوان ، پشت درها فالگوش می ایستند و بر اساس آنچه می شنوند برای صاحب خانه پیشگویی می کنند. استفاده از فال حافظ هم در بسیاری از خانواده ها رایج است.
برخی دختران و پسران جوان نیز به منزل همسایگان می روند و پس از در زدن، کلاه یا کیسه ای را جلوی درمی گذارند و مخفی می شوند. همسایه باید هدیه یا شکلات درون کلاه یا کیسه بگذارد و آن را باز گرداند.
در سفره هفت سین جمهوری آذربایجان به جز سماغ، سرکه، سَمَنی ( سمنو) ، سبزه و مانند آن شیر نیز می گذارند؛ زیرا شیر (sud) در زبان ترکی آذربایجانی با حرف سین آغاز می شود. سمنی، شکربوره ( نوعی شیرینی همراه با مغز بادام و پسته) که با همین نام در ایران نیز وجود دارد باقلوا، کلوچه و شورچوری ( shor chorayi ) که نوعی شیرینی با زردچوبه است نیز در نوروز مصرف می شود.پ
ترکمنستان
دولت ترکمنستان از حامیان جشن نوروز است. هر سال یکی از اماکن طبیعی نزدیک به شهر عشق آباد به نام "دره نوروز " ( Nowruz yaylasi) برای گردهمایی نوروزی آماده می شود.
درجشن نوروز ترکمنستان ، بخشی ها ( آواز خوان – راوی ها) به آوازهای روایی می پردازند و پلوان ها ( Palvan) ، ( همان پهلوان در فارسی) کشتی های سنتی می گیرند.
سمنو که در ازبکستان سومولک نامیده می شود را ترکمن ها سمنی ( Semeni) می نامند و بر سر سفره های نوروزی می گذارند. سوارکاری با اسب های " آخال تکه" نیز بخش جدایی ناپذیر از همه جشن های ترکمنی از جمله جشن نوروز است.
قرقیزستان
در قرقیزستان، شهرداری ها جشن های نوروزی برپا می کنند و دولت مرکزی نیز مسابقه های اسب دوانی، کشتی روی اسب و از همه محبوب تر " اولاک تارتیش " ( ulak tartysh ) را برگزار می کند.
اولاک تارتیش مسابقه ای است که در آن از اندام یک بز بدون سر به عنوان توپ استفاده می شود و هماوردان باید سوار بر اسب بز را به درون سبد تیم رقیب بیندازند.
این مسابقه در افغانستان با نام "بزکشی" ودر قزاقستان و ازبکستان با نام ککپری ( kokpari) برگزار می شود. وزن توپ در اولاک تارتیش بیش از آن است که بازیکنان بتوانند به یکدیگر پاس بدهند. بنابر این وظیفه هم تیمی ها این است که جلوی یاران تیم رقیب را سد کنند تا آنان نتوانند بزرا از حمل کننده بقاپند.
