اختلاف ترامپ با وزرای کابینه خود دیگر خبر عجیب یا کم سابقه‌‌ای نیست. از بهمن سال گذشته که ترامپ وارد کاخ سفید شد حداقل 11 مقام رسمی از مشاور امنیت ملی گرفته تا آخرین مورد آن یعنی وزیر بهداشت مجبور به استعفا و کناره‌گیری شده‌اند. در این میان اما خبر اختلاف و حتی احتمال استعفای وزیر خارجه همواره با حساسیت بیشتری عنوان و دنبال شده است.
الوقت- رکس تیلرسون، وزیر خارجه دولت ترامپ تا پیش از آن که به عنوان وزیرامورخارجه به کاخ سفید راه یابد، بیشتر به سابقه فنی و ریاستش بر شرکت بزرگ نفتی اکسون شناخته می‌شد، اما این روزها بیش از سابقه نفتی و یا حتی اخبار مرتبط با مسولیت دیپلماتیک او، اخبار اختلافاتش با ترامپ است که در کانون توجهات قرار گرفته است. در جولای سال جاری میلادی، نخستین گمانه‌زنی‌ها از احتمال استعفای وزیرخارجه آمریکا بدلیل اختلاف با ترامپ منتشر شد و پس از آن همواره شایعه استعفای تیلرسون از وزارت خارجه حتی تا چند هفته گذشته تا آنجا ادامه یافت، که شخص تیلرسون 12 اکتبر/ 22 مهرماه در یک نشست خبری شایعه استعفایش را به شدت تکذیب کرد.
با این حال حتی اگر استعفای تیلرسون را در حد فضاسازی رسانه‌ای باشد، اما اختلافات وی با ترامپ دیگر چیزی نیست که بتوان آن را تکذیب یا پنهان کرد. در جریان تکذیب استعفای اخیر نیز، چند ساعت پیش از نشست خبری رکس تیلرسون، شبکه تلویزیونی ان‌بی‌سی در گزارشی از قول مقام‌های ارشد دولت آمریکا، بدون ذکر هویتشان، اعلام کرد که آقای تیلرسون در آستانه استعفا از مقامش بوده و به قدری با آقای ترامپ اختلاف نظر دارد که او را در جمعی "احمق" خوانده است. تیلرسون حتی در نشست خبری پس از این گزارش نیز اختلاف خود را با ترامپ تکذیب نکرد و در پاسخ به خبرنگاری که از او پرسید آیا رئیس جمهور آمریکا را "احمق" خطاب کرده یا نه، گفت: «من وارد چنین بحث‌های حقیری نمی‌شوم».
در حالی که خبرها از میانجگری مایک پنس معاون ترامپ برای کاهش اختلافات میان رییس جمهور و وزیر خارجه و تلاش وی برای جلوگیری از استعفای تیلرسون حکایت دارد، اما این اختلافات همچنان ادامه دارد. تیلرسون در همان نشست خبری با اشاره به اینکه خود و دونالد ترامپ سیاستمداران حرفه‌ای نیستند گفت برخی در واشنگتن، مرکز تحولات سیاسی آمریکا، سعی می‌کنند برای پیشبرد کارشان بین دیگران اختلاف بیندازند. این نشان می‌داد که حداقلی از اختلافات میان دو طرف در مسائل سیاست خارجی وجود دارد.
یکی از موارد اختلافی وزیر خارجه آمریکا با دونالد ترامپ، توافق هسته‌ای با ایران است. کاخ سفید و وزارت خارجه در مورد رویکرد واشنگتن در قبال توافق هسته ای با ایران دارای اختلاف نظر می‌باشند و وزارت خارجه نیز گفته است چند پیشنهاد مختلف را به ترامپ در مورد ایران ارائه داده است. پیشتر گزارش وزارت خارجه آمریکا در ارتباط با تائید پای بندی ایران به توافقنامه هسته‌ای تا بدان جا با نارضایتی ترامپ همراه بود که وی تیم جداگانه‌ای از مشاوران خود را برای تهیه گزارش پیرامون عدم پایبندی ایران به برجام مامور کرد و در عمل وزارت خارجه و تیلرسون را از پرونده ایران کنار زد.
اما ایران تنها مسئله نیست که محل اختلاف وزارت خارجه و کاخ سفید است. ترامپ و تیلرسون در مسئله کره شمالی نیز به شدت دچار اختلاف نظرند و 10 مهرماه سال جاری تنها ساعاتی پس از اینکه رکس تیلرسون وزیر امور خارجه امریکا، در پکن از وجود کانال های مستقیم برای ارتباط با دولت کره شمالی خبر داد، دونالد ترامپ رییس جمهوری امریکا مذاکره با پیونگ یانگ را اتلاف وقت توصیف کرد. ترامپ در توئیتی که خطاب آن تیلرسون بود، نوشت: " به رکس تیلرسون وزیر امور خارجه شگفت انگیزمان گفتم که با تلاش برای مذاکره با مرد موشکی کوچک وقتش را تلف می کند ".
در سایر مسائل و موضوعات بین‌المللی از جمله در بحران سوریه نیز اختلاف وزارت خارجه و کاخ سفید مشهود است. در همین ارتباط نیز تنها دو ماه پس از روی کارآمدن ترامپ، تلویزیون سی ان ان در میزگردی با حضور شماری کارشناس در حوزه سیاست خارجی ضمن توجه به اختلاف نظر 'نیکی هیلی'، نماینده دایم آمریکا در سازمان ملل متحد با 'رکس تیلرسون'، وزیر امور خارجه تصریح کرد که نیکی هیلی به عنوان یکی از نزدیک‌ترین افراد به ترامپ که معمولا بسیاری در کاخ سفید نظرات او را نظر رئیس جمهور می‌دانند، موضع تندی علیه رییس جمهوری سوریه داشته و خواستار برکناری فوری اسد از قدرت بوده است و در مقابل وزیر خارجه آمریکا، ضمن مخالفت با این رویکرد تاکید دارد که اولویت آمریکا در سوریه می‌بایست رقابت با روسیه و ایران و به کنترل درآوردن مناطق تحت اشغال داعش باشد.
در این میان، شاید بتوان گفت؛ بحران در روابط قطر با همسایگان عرب این کشور در حاشیه جنوبی خلیج فارس نقطه عطفی در زورآزمایی میان کاخ سفید و تیلرسون بوده است. با شروع بحران سیاسی در روابط دوحه با دولت‌های عربی تحریم‌کننده به رهبری عربستان، ترامپ در توئیتی، دولت قطر را به حمایت از تروریسم متهم کرد و جانب ریاض را گرفت. در حالی که ساعاتی بعد، تیلرسون با انتقاد از بروز این بحران، طرفین را به خویشنداری دعوت کرد و حل مشکل از راه های مسالمت آمیز را خواستار شد. این موضع سپس مورد حمایت وزارت دفاع امریکا نیز قرار گرفت اما ترامپ در روزهای بعد همچنان با ارسال توئیت هایی، بر موضع خود مبنی بر حمایت از عربستان و متحدانش در مقابله با قطر پافشاری کرد.
در مورد نحوه تعامل آمریکا با روسیه نیز، رویکرد تیلرسون به شدت از سوی ترامپ مورد انتقاد قرار گرفته است. تیلرسون بر خلاف مواضع ترامپ تاکید کرده بود که باید بر روسیه سخت گرفت و همچنین خواستار تداوم تحریم‌های اعمالی علیه روسیه شده بود. ترامپ همچنین در موضوع گفتگوهای سازش فلسطینیان و اسرائیل بدون مشارکت دادن وزارت خارجه، داماد خود جردکوشنر را به عنوان مامور پیگیری این موضوع مهم و اساسی در سیاست خارجی ایالات متحده در دهه های گذشته، انتخاب کرد.
در دیگر موضوعات بین‌المللی نیز از جمله خروج آمریکا از پیمان تجارت آزاد پاسیفیک با اروپای غربی یا خروج از پیمان آب و هوایی پاریس که ترامپ شخصا آنها را پیگیری می‌کرد، وزارت خارجه هیچگاه در موضع دفاع یا توضیح در ارتباط با این مسائل برنیامده و تنها به صدور بیانیه خبری در مورد آنها بسنده کرده است. اختلافات پیش آمده به حدی است که کارشناسان کاهش 38 درصدی بودجه وزارت خارجه آمریکا در برنامه مالی سال 2018 از سوی ترامپ را، با هدف محدود کردن وزارت خارجه و بطور مشخصی کاهش نقش رکس تیلرسون در حد یک مقام اداری توصیف کرده‌اند.
ریشه‌های ظهور اختلاف
به طور کلی در ارتباط با دلایل اختلافات ترامپ و تیلرسون دلایل و زمینه‌های گوناگونی را می‌توان در نظر گرفت. بخشی از این اختلافات ریشه در جنبه‌های روان شناختی و شخصیتی دونالد ترامپ دارد که باعث می‌شود در موارد متعددی با وزیرخارجه خود دچار تعارض شود.
ترامپ از جمله روسای جمهوری است که با توجه به مشی اقتدارگرایانه و تک روی خود، چندان علاقه‌ای به مشورت‌های پیچیده، وقت‌گیر و به کار گروهی ندارد. راجر استون مشاور سابق کمپین های انتخاباتی و دوست نزدیک ترامپ، در خاطرات خود پیرامون تمرین و آموزش ترامپ پیش از آخرین مناظره انتخاباتی او با کلینتون، به بی تفاوتی ترامپ نسبت به آموزش پیش از مناظره و حتی مشورت دادن به ترامپ همزمان با همبرگرخوردن او اشاره می‌کند که نشان می‌دهد ترامپ بطور کلی شخصیتی نیست که به مشورت‌های گروهی چندان علاقه‌ای داشته باشد. همین ویژگی شخصیتی ترامپ از طرف دیگر باعث شده تا او با نگاهی ساده و بسیار سطحی به مسائل سیاست خارجی نگاه کرده و حتی موضع خود را بیش از وزیرخارجه در بلندگوی سیاست خارجی آمریکا اعلام کند. اعلام استراتژی آمریکا در مورد افغانستان، خروج از پیمان آب و هوایی پاریس و حال بررسی مسئله برجام همگی توسط تیم تعیین شده ترامپ، آن گونه که او می‌خواهد دنبال و پیگیری می‌شود و در این میان مشخص است شخص ترامپ چندان علاقه‌ای به پیگیری سیاست خارجی توسط دستگاه وزارت خارجه ندارد.
اما این فقط فردمحوری و تک‌روی ترامپ نیست که اختلافاتش را با وزیرخارجه دامن می‌زند. بیش از ویژگی‌های شخصیتی، این تفاوت در رویکردها و نگاه‌های سیاسی وزیر خارجه و ریس جمهور فعلی آمریکاست که شکاف میان کاخ سفید و وزارت خارجه را تشدید کرده است. از نظر رویکرد سیاسی، رکس تیلرسون، به بخشی از جناح سنتی و قدیمی‌تر محافظه‌کاران آمریکایی تعلق دارد که با نومحافظه‌کاران آمریکایی به رهبری ترامپ دارای اختلاف نظر است. در حقیقت اختلاف ترامپ و تیلرسون بخشی از یک اختلاف و دسته‌بندی کلی‌تر در تیم ترامپ است که از ابتدای روی کارآمدن او جریان داشته است. در واقع تکلیف بسیاری از مسائل خارجی ایالات متحده از جمله بحران در کره، سوریه و نحوه مواجه با برجام و حتی نوع تعامل با اروپای غربی و روسیه متاثر از نتیجه کشمکش و اختلاف دو گروه نومحافظه‌کاران و محافظه‌کاران سنتی در دولت ترامپ است که همچنان ادامه دارد.
پست‌های کلیدی دولت ترامپ از جمله وزارت دفاع و وزارت خارجه به آن دسته از محافظه‌کاران سنتی مانند جیمز ماتیس و یا رکس تیلرسون تعلق دارد که از نظر گرایشات سیاسی در مقابل برخی از تندروترین و تاثیرگذارترین مشاوران ترامپ از جمله نیکی هیلی، جان بولتون و جرد کوشنر قرار می‌گیرند. با وجود گرایش ترامپ به نومحافظه‌کاران، اما محافظه‌کاران سنتی با استفاده از بی‌تجربگی و سردرگمی های اولیه تیم سیاست خارجی ترامپ و درگیری های داخلی کاخ سفید توانستند به آرامی وارد تیم ترامپ شده و روز به روز نیز موقعیت خود را تثبیت کنند.
همچنین از نظر ایدئولوژیک نومحافظه‌کاران بسیار متفاوت از جناح سنتی عمل می‌کنند و گرایش‌های آنان تا اندازه زیادی نزدیک به گروه های راست افراطی ارزیابی می‌شود. این گروه عمدتا گروهی اسلام ستیز و با احساسات نژادی مخرب توصیف می شوند، ولی در عین حال به نوعی از انزواگرایی در سیاست خارجی تاکید داشتند که در شعارهای انتخاباتی ترامپ تحت عنوان "اولویت اول آمریکا" America First عنوان شد و همین شعار حجم قابل توجهی از آرای رای دهندگاه آمریکایی را توانست بدست آورد. واکنش سرد ترامپ در جریان ناآرامی های نژادپرستانه «شارلوتزویل» که با انتقاد بسیاری در داخل آمریکا روبرو شد، نشان داد تا چه اندازه گرایشات نومحافظه‌کاران به راست افراطی نزدیک است.
