نفتا چیست؟
نفتا (NAFTA) مخفف عبارت "North American Free Trade Agreement" است که پیمان تجارت آزاد آمریکای شمالی نامیده می شود این پیمان، قردادی سه جانبه است که بین ایالات متحده آمریکا، کانادا و مکزیک در سال 1994 پایه ریزی شده است. براساس پیمان نفتا، تمام محدودیت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری میان کانادا، مکزیک و آمریکا در مدت ۱۵ سال بتدریج باید از بین می‌رفت.
پیشینه و تاریخچه نفتا
چارچوب اولیه این پیمان از سال 1987 در زمان رونالد ریگان تنظیم شد اما اجرایی شدن آن در سال 1994 در زمان کلینتون محقق گشت که جایگزین پیمان ضعیف‌تری بود که قبلاً بین آمریکا و کانادا به صورت دو جانبه وجود داشت.
در حالی که آمارها حاکی از این امر است که تولید ناخالص داخلی هر سه کشور در اثر توافق نفتا، افزایش داشته است. رئیس جمهور کنونی آمریکا معتقد است که این توافقنامه به ضرر آمریکا و به نفع دو کشور دیگر است.
مذاکره کنندگان مکزیکی و کانادایی معتقدند در برخی موارد نیاز به اصلاح و به روز رسانی دارد ولی از کلیت پیمان دفاع می کنند زیرا این پیمان بیشتر موانع بر سر تجارت میان این کشورها را از بین برد و بر «مدرن» کردن محتوای توافقنامه موجود تأکید کرده‌اند اما آمریکا همچنان بر «بازنگری» کامل در توافقنامه پافشاری می‌کند.
خانم «کریستیا فریلند»، وزیر امور خارجه کانادا، که ریاست هیئت مذاکره کننده کانادا را در دور نخست مذاکرات (16 اگوست گذشته) برگزار شد، بعهده داشت، پیش از آغاز گفتگوها ضمن تأکید بر «مدرن» کردن محتوای توافقنامه‌ای که ۲۳ سال از تهیه و اجرای آن می‌گذرد، وعده داده بود که از منافع کانادا، در برابر سیاست‌های جدید محافظه‌کارانه و حمایتی آمریکا، دفاع خواهد کرد.
واقعیت این است که اثرات مثبت یا منفی نفتا بر اشتغال در آمریکا، بیشتر بر پایه‌ی تحلیل‌های شخصی (یا سازمانی) استوار است به طوری که حذف موانع تجاری، از یک سو می‌تواند فرصت‌های شغلی بیشتر و رونق اقتصادی برای کسب و کارهای آمریکایی ایجاد کند و از سوی دیگر همزمان با ایجاد فرصت برای افزایش صادرات آمریکا، فضا برای انتقال زیرساخت‌های تولیدی به مکزیک را هم فراهم کرده است، به عبارتی، شغل‌های زیادی در مکزیک ایجاد شده‌اند که می‌توانستند در آمریکا ایجاد شوند.
به عبارتی مکزیک در حال حاضر، سالانه انواع محصولات کشاورزی به ارزش حدود 19 میلیارد دلار از آمریکا وارد می‌کند و به یکی از مهمترین بازار محصولات کشاورزی آمریکا تبدیل شده است. این شرایط دو میلیون کشاورز مکزیکی را با مشکلات جدی مواجه کرده است. در مقابل هشتاد و پنج درصد صادرات مکزیکی نیز در چارچوب نفتا به دو کشور کانادا و آمریکا است. با وجود این نفتا موجب رونق در صنایع بزرگ مکزیک از جمله خودروسازی و ایجاد اشتغال شده است.
مواضع و واکنش های آمریکا در رابطه با پیمان نفتا
بارزترین مخالف و منتقد نفتا، دونالد ترامپ رئیس جمهور کنونی است وی معتقد است که این توافقنامه به ضرر آمریکا و به نفع دو کشور دیگر است. در همین راستا وی از لغو یا مذاکره مجدد در مورد نفتا صحبت به میان آورد و در توئیتری که اخیرا آن را منتشر کرد، نوشت؛ «فرآیند مذاکرات با مکزیک و کانادا بسیار دشوار است و شاید بهتر باشد این معاهده را هم لغو کند.»
ترامپ که رسیدگی به امور تجاری را در کانون تبلیغات ریاست‌جمهوری خود قرار داده بود و وعده داد به بخش تولید جان تازه‌ای ببخشد مدت کوتاهی پس از اینکه وارد کاخ سفید شد آمریکا را از پیمان تجاری اقیانوس آرام (ترنس-پسیفیک) خارج کرد. اما از آن زمان به بعد از وعده‌های دیگر خود که می‌توان آنها را تهدیدات تجاری نامید، عقب‌نشینی کرد. وی در زمان برگزاری کمپین‌های انتخاباتی سال 2016 آمریکا، چین را به دستکاری ارز متهم کرد و پیمان نفتا را یک فاجعه خواند.
این واقعیت که ایجاد شغل در مکزیک از طریق محصولات وارداتی، بسیار عینی و محسوس است و از طرفی شغل‌های غیرمستقیم ایجاد شده در آمریکا، برای مردم عادی چندان قابل درک نیست، طرفداران زیادی به سمت دیدگاه ترامپ جذب کرده است.
«رابرت لایتز» نماینده ویژه آمریکا در مذاکرات تصریح کرد که در سال‌های گذشته دست کم هفتصد هزار آمریکایی به علت تغییر جریان تجارت، شغل خود را از دست داده اند و این امر کسری بودجه را در آمریکا به همراه داشته است.
این در حالی است که اکثر کشاورزان و صاحبان صنایع کوچک در مکزیک نیز با این توافق تجاری مخالف هستند و معتقدند این توافق منافع کارگران و کشاورزان و صاحبان صنایع و خدمات کوچک را نادیده گرفته است.
«کارلوس گالیندو» سخنگوی اتحادیه‌های دانشگاهی مکزیک نیز این توافق را به نفع کشور نمی داند و بیان می دارد که «ما خواستار مذاکرات مجدد درباره مفاد پیمان نفتا هستیم.» ترامپ که در زمان وعده‌های انتخاباتی متعهد شده بود که در این توافق، تغییراتی ایجاد کند و پیشنهاد وضع مالیات سنگین بر روی محصولات وارداتی از مکزیک را نیز در همین راستا بیان کرد.
ترامپ تقریبا همزمان با انتشار لغو و بازبینی پیمان نفتا، در پیام دیگری تکرار کرد که مکزیک سر انجام هزینه ساخت دیوار مرزی پیشنهادی وی را پرداخت خواهد کرد و افزود: احداث این دیوار به دلیل شدت بزهکاری ها در مکزیک، ضروری است و مکزیک باید پول ساخت دیوار را بدهد. با این حال مقامات مکزیکی این مسئله را رد و صراحتا اعلام کرده‌اند که تحت هیچ شرایطی پولی برای این کار نمی‌پردازند.
در واقع ترامپ که تاکنون در برخورد با اغلب چالش های پیش رو، از شگردها و ترفندهای کاسبکارانه و تجاری استفاده برده، در مورد این پیمان تجاری هم آشکارا سعی دارد موضوع هزینه های ساخت دیوار مرزی مورد نظر خود را وجه المعامله ای در مذاکرات مربوط به نفتا قرار دهد و با تهدید به لغو این معاهده 23 ساله، دستکم یکی از طرفین آن را به کرنش و اطاعت در مقابل خود وادار نماید.
مواضع و واکنش های مکزیک در رابطه با پیمان نفتا
در این راستا خبرها حاکی از این امر است که مکزیک در تلاش است تا با افزایش مبادلات تجاری و انعقاد توافقات تجاری دوجانبه با کشورهای عضو گروه بریکس همچون چین، روسیه، هند، برزیل و آفریقای جنوبی تا حدودی از وابستگی تجاری خود به آمریکا بکاهد.
رئیس جمهور مکزیک در تلاش است تا با مذاکره تجاری با کشورهای گروه بریکس هرچه سریعتر جایگزین های دیگری برای آمریکا بیابد و از وابستگی تجاری به همسایه شمالی خود بکاهد. رئیس جمهور مکزیک قصد دارد به چین سفر کند و در حاشیه جلسات این گروه که به زودی در این کشور برگزار می‌شود، با مقامات کشورهای عضو گروه بریکس درخصوص افزایش تبادلات تجاری به گفت و گو بپردازد.
در حال حاضر تولیدکنندگان و صادرکنندگان کشور مکزیک وابستگی قابل توجهی به قرارداد تجارت آزاد با کشورهای کانادا و آمریکا دارند. با اینحال مقامات مکزیکی حاضر به قبول تمامی شرایط ترامپ برای اصلاح این قرارداد نیستند و در مقابل برای کاهش وابستگی تجاری به آمریکا به توافقات تجاری با کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین روی آورده اند.
مواضع و واکنش های کانادا در رابطه با پیمان نفتا
با گذشت بیش از ۲۰ سال تحلیلگران کانادایی معتقدند که توافقنامه نفتا موفق نبوده و به دلیل معایب بزرگی که دارد باید تبدیل به توافقنامه تجارت دوجانبه شود. بدین صورت که سه کشور عضو نفتا به جای تشکیل یک توافقنامه تجارت منطقه ای (سه جانبه)، باید اقدام به انعقاد توافقنامه های دو جانبه با یکدیگر نمایند.
تحلیلگران بر این عقیده اند که حذف موانع تجاری و تعرفه های گمرکی به صورت یکجا میان سه کشور آمریکا، مکزیک و کانادا اقدام اشتباهی بوده و باید کشورها به صورت دوجانبه مذاکره نموده و مناسبات تجاری میان خود را شناسایی کنند و سپس اقدام به رفع موانع تجاری در زمینه های متناسب با تجارت مابین خود نمایند.
دلایل تحلیلگران کانادایی به شرح زیر است:
- از بین رفتن صدها هزار شغل و کاهش شدید تولید لوازم خانگی بزرگ و قطعات آنها در کانادا بر اساس پیمان نفتا.
- به خطر افتادن امنیت شغلی کارگران اکثریت جامعه در برابر افزایش درآمد عده ای از افراد که فقط یک درصد از جمعیت کانادا هستند.
- افزایش مشاغل پاره وقت، کم درآمد و با مزایای پایین در کاناداو پایمال کردن حقوق کارگران.
4-محکوم شدن کانادا از طرف شرکت های خارجی (۳۹ بار) و پرداخت ۲۰۰ میلیون دلار و در نتیجه کاهش بی رویه مالیات شرکت ها در کانادا.
- توافق جدید می خواهد کانادا را وادار به پذیرش محصولات لبنی آمریکایی کند که حاوی محتویات غیر قانونی(طبق قوانین کانادا) هستند، موضوعی که مسائل مربوط به نگرانی های زیست محیطی را نیز در پی دارد.
در نهایت تحلیلگران کانادایی معتقدند بهترین سیاست تجاری که باید پیروی شود، انعقاد توافقنامه های تجارت دوجانبه میان کانادا- آمریکا و کانادا- مکزیک می باشد. چراکه کانادا را در موقعیت بهتری قرار می دهد تا بدین طریق بتواند مذاکرات تجاری خود را به نحوی انجام دهد که مبنی بر روابط دوستانه بوده و منافع کانادا را بدنبال داشته باشد.
نتایج و بازخوردها
به اعتقاد ناظران سیاسی، ترامپ تا به حال به هیچ توافقنامه بین المللی متعهد نمانده است. خروج آمریکا از توافق تجارت آزاد با اروپا و لغو معاهده تغییرات آب و هوایی پاریس از جمله معاهداتی است که آمریکا بدون توجه به تعهدات بین المللی آنها را نقض کرده است. اگر ترامپ و تیم مذاکره کننده در نفتا بخواهند منافع مورد نظر آمریکا را افزایش دهند، ممکن است دولت مکزیک با یک بحران جدی سیاسی و اجتماعی مواجه شود.
در اطلاعیه‌ای که پس از پایان نخستین دور مذاکرات در 16 اگوست، منتشر شد، تیم‌های مذاکره کننده سه کشور پس از پایان دور نخست مذاکرات، با نهادها و صاحبنظران کشورهای خود گفتگو و مشاوره را ادامه خواهند داد و آماده می شوند تا در دور دوم مذاکرات که از تاریخ اول تا پنجم سپتامبر (10 تا14 شهریورماه جاری) در مکزیک در حال برگزاری است، شرکت کنند.
دور سوم مذاکرات میان مقامات سه کشور قرار است در پایان ماه سپتامبر در کانادا برگزار شود. طرف‌های مذاکره کننده امیدوارند در چند ماه آینده به نتیجه برسند و سرنوشت نهایی توافقنامه تجارت آزاد میان سه کشور هرچه زودتر مشخص شود.
شتاب سه کشور برای به نتیجه رساندن مذاکرات، بویژه به دلیل نزدیک شدن زمان انتخابات در کشور مکزیک در سال آینده و همچنین انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره و سنای آمریکا در سال ۲۰۱۹ است. با شروع مبارزات انتخاباتی در هر دو کشور مکزیک و آمریکا، بی شک روند مذاکرات یا بسیار کند و یا بکلی متوقف خواهد شد. چراکه مشخص نیست نتیجه انتخابات‌ها در مکزیک و آمریکا چه تغییرات و نگرش‌های تازه‌ای در سیاست‌های دو کشور در رابطه با محتوای توافقنامه تجارت آزاد میان آمریکا و کانادا و مکزیک ایجاد خواهد کرد.
انتخابات ریاست جمهوری مکزیک در سال 2018، با بروز نارضایتی در این کشور می‌تواند منجر به تقویت احزاب چپگرا و پیروزی آنها شود. به عبارت دیگر سیاست‌های ترامپ می تواند منجر به تقویت و پیروزی محور چپ در آمریکای لاتین به عنوان بزرگترین کابوس دولتمردان واشنگتن شود.
ملیحه سالم؛ پژوهشگر مسائل سیاسی
