کشورهاي اندونزي، مالزي، فيليپين، سنگاپور و تايلند اعضاي اوليه آ.سه.آن بودند و بعدها با پيوستن برونئي دارالسلام، کامبوج، لائوس، ميانمار و ويتنام تعداد اعضاي آن به ده کشور افزايش يافت. تسريع رشد اقتصادي، پيشرفت اجتماعي و تکامل اجتماعي – فرهنگي اعضا در کنار حفظ ثبات منطقه‌ای و ايجاد سازوکاري براي حل‌وفصل اختلافات ميان اعضا به طرق صلح‌آمیز اهداف اصلي اين سازمان را شکل می‌دهند.
کشورهاي آ.سه.آن حدود يازده ميليون کیلومترمربع مساحت دارند که سه درصد تمام خشکی‌های زمين است و آب‌های منطقه‌ای آن مساحتي تقریباً سه برابر بزرگ‌تر از مساحت خشکی‌های اين اتحاديه را شکل می‌دهند. جمعيت اين اتحاديه 625 ميليون نفر است که 8.8 درصد جمعيت جهان به شمار می‌رود. توليد ناخالص داخلي اين سازمان در سال 2017 به بيش از 2.8 تريليون دلار افزايش يافت و اگر مجموعه کشورهاي آ.سه.آن را يک کشور در نظر بگيريم در جايگاه ششمين اقتصاد بزرگ جهان پس از آمريکا، چين، ژاپن، هند و آلمان قرار می‌گیرد. انتظار می‌رود آ.سه.آن تا سال 2020 جایگاه پنجمین اقتصاد بزرگ جهان را کسب کند. اين اتحاديه با چين، بنگلادش، هند، تيمور شرقي و گینه‌نو مرز مشترک و با هند، چين و استراليا نيز مرز آبي دارد.
اتحاديه آ.سه.آن توانسته است خود را به عنوان بستري براي همگرايي و همکاري تثبيت کند و در کنار ديگر ملل آسيايي در راستاي يکپارچگي، رفاه، توسعه و ثبات در منطقه جنوب شرق آسيا که از مناطق مهم اقتصاد جهاني به شمار می‌رود گام بردارد. کشورهاي جنوب شرق آسيا به دليل تنوع قومي، زباني و مذهبي فراوان، وجود نيروي کار ماهر، سرمایه‌گذاری خارجي مناسب، فعاليت شرکت‌های برتر بین‌المللی و قرار گرفتن در مسير تجارت بین‌المللی، به درستی خود را در مدار اقتصاد جهاني وارد کنند و به در پيش گرفتن راهبرد توسعه صادرات در حوزه اقتصاد سياسي، در چند دهه گذشته عملکرد بسيار مناسبي در حوزه اقتصاد داشته باشند و میلیون‌ها نفر از مردم خود را از فقر نجات دهند، یک طبقه متوسط بسیار بزرگ و قدرتمند ایجاد کنند و اکنون از شرايط بسيار مناسبي براي رقابت در بازار جهاني برخوردار باشند.
درحالی‌که عمده تمرکز اين اتحاديه بر توسعه همکاری‌ها با کشورهاي آسيايي بوده اما درعین‌حال ارتباطاتي با ديگر بخش‌های جهان نيز برقرار کرده که موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد با کشورهاي متعدد بارزترين مثال آن به شمار می‌روند. آ.سه.آن تاکنون کشورهای چین، کره جنوبی، ژاپن، استرالیا، زلاندنو و هند موافقتنامه تجارت آزاد منعقد کرده است و مذاکرات برای دستیابی به موافقتنامه ای مشابه با اتحادیه اروپا نیز در جریان است.
اتحاديه کشورهاي جنوب شرق آسيا به منظور همگرايي بيشتر منطقه‌ای در سال 1997 گفتگوهايي را به سه کشور جمهوري خلق چين، ژاپن و کره جنوبي در راستاي تقويت همکاری‌ها و روابط دوجانبه شروع کرد که حاصل آن شکل‌گیری گروه «آ.سه.آن + 3» بوده است. پس از این، «نشست شرق آسيا» که هند، استراليا و زلاندنو را نيز دربر می‌گرفت شکل گرفت که پیش‌زمینه شکل‌گیری جامعه شرق آسيا براساس الگوي اتحاديه اروپا بوده است. اتحاديه آ.سه.آن در سال 2006 موفق به جايگاه عضويت ناظر سازمان ملل متحد شد و اين اتحاديه نيز در پاسخ، موقعيت «شريک همکار» را به سازمان ملل اعطا کرد.
«آ.سه.آن + 6» نيز با حضور هند، استراليا و زلاندنو شکل گرفت. قانوني کردن روابط اين کشورها در چارچوب مذاکرات براي تشکيل «مشارکت جامع اقتصادي منطقه‌ای» ادامه يافته است که يک موافقتنامه تجارت آزاد پيشنهادي شامل شانزده کشور آ.سه.آن + 6 است.
اتحاديه ملل جنوب شرق آسيا بر پايه سه ستون اصلي شکل گرفته است: جامعه سياسي – امنيتي آ.سه.آن؛ جامعه اقتصادي آ.سه.آن و جامعه اجتماعي – فرهنگي آ.سه.آن.
اين اتحاديه تلاش کرد با تشکيل جامعه اقتصادي مشترک در سال 2015 به سمت همگرايي اقتصادي گام بردارد و براساس آن يک بازار مشترک تأسیس شد که تعرفه‌های واردات ميان اعضا را ظرف مدتي مشخص به حداقل کاهش خواهد داد. رشد ميانگين اقتصادي اعضاي آ.سه.آن از 1989 تا 2009 بين 3.8 الي 7 درصد بود. اين ميزان رشد اقتصادي از رشد ميانگين کشورهاي سازمان همکاری‌های اقتصادي آسيا – پاسيفيک (اپک) در همين دوره که (%2.8) به مراتب بالاتر بود. رشد اقتصادي آ.سه.آن در سال 2017 برابر 5 درصد بوده است.
منطقه تجارت آزاد آ.سه.آن (آفتا) در 28 ژانويه 1992 با هدف ارتقاي جريان آزاد کالاها ميان کشورهاي عضو تشکل شد و شامل يک نظام تعرفه ترجيحي مشترک است. در زمان امضاي اين موافقتنامه، آ.سه.آن داراي شش عضو بود و بعدها به ترتيب ويتنام در سال 1995، لائوس و برمه در سال 1997 و کامبوج نيز در سال 1999 به آن پيوستند. قدم بعدي آ.سه.آن می‌تواند ايجاد بازار واحد، منطقه اقتصادي رقابتي، منطقه توسعه اقتصادي برابر و منطقه‌ای کاملاً ادغام‌شده در اقتصاد جهاني باشد.
در حال حاضر اندونزی، تایلند، فیلیپین، سنگاپور، مالزی و ویتنام به ترتیب از نظر تولید ناخالص داخلی بزرگترین اقتصادهای منطقه آ.سه.آن به شمار می‌روند. در حال حاضر چین، ژاپن، آمریکا، اتحادیه اروپا، کره جنوبی، تایوان، هنگ‌کنگ، استرالیا و هند بزرگترین شرکای تجاری آ.سه.آن محسوب می‌شوند.
نشست وزرای اتحادیه ملل جنوب شرق آسیا در پنجاهمین سالگرد تأسیس این سازمان قرار است هفته جاری در مانیل پایتخت فیلیپین و با حضور وزرای امور خارجه بسیاری از کشورهای بزرگ جهانی ازجمله روسیه و آمریکا برگزار شود. اجلاس رهبران کشورهای عضو آ.سه.آن نیز قرار است در سال جاری برگزار شود و رئیس‌جمهور آمریکا نیز قول داده است در آن شرکت کند. تلاش کشورهای مختلف برای برقراری و تقویت روابط تجاری و اقتصادی با کشورهای عضو این اتحادیه نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه قابل‌ملاحظه آن در معادلات اقتصادی جهانی و همچنین آینده آن در اقتصاد جهانی است. بر اساس برخی پیش‌بینی‌های صورت گرفته توسط مؤسسات مالی و پولی، اندونزی به‌عنوان بزرگترین اقتصاد آ.سه.آن تا سال 2050 به یکی از ده اقتصاد بزرگ جهان تبدیل خواهد شد.
به طورکلی انتظار می‌رود آ.سه.آن در آینده به یکی از بازیگران اصلی اقتصاد و تجارت جهانی تبدیل شود و باتوجه به موقعیت راهبردی آن بر سر راه یکی از اصلی‌ترین مسیرهای انتقال کالا و انرژی بین شرق و غرب، اهمیت آن همچنان حفظ شود. نیروی کار جوان و تحصیل‌کرده، سرمایه‌گذاری مناسب، وجود نخبگانی با درک و نگرش مشترک در کشورهای عضو، تعهد اعضا به اهداف مشترک اتحادیه و اتخاذ راهبردهای مناسب تجاری و اقتصادی در آینده زمینه‌ساز پیشرفت‌های هرچه بیشتر این منطقه خواهد شد که انتظار می‌رود همگرایی فزاینده آن را به سمت تشکیل اتحادیه پولی و مالی مشترک و سایر نهادهای مشترک سیاست‌گذاری و فراملی سوق دهد.
وزرای امور خارجه کشورهای آ.سه.آن با انتشار بیانیه‌ای در اجلاس مانیل خواستار اجتناب از نظامی کردن دریای چین جنوبی شدند و موافقت کردند در گفتگوهای آتی با چین بر سر اختلافات ارضی دو طرف بر مبنای شروط موردنظر چین مذاکره کنند که این موضوع یک پیروزی دیپلماتیک قابل‌توجه برای پکن محسوب می‌شود.
نورالدین ییلاقی، کارشناس مسائل شرق آسیا
