این مانور از ۱۰ ژوئیه شروع شده، تا ۲۳ ژوئیه ادامه خواهد داشت و همچنین شامل تمرین های جداگانه صحرایی نیروهای امنیتی تاجیکستان و آمریکا در منطقه فخرآباد در جنوب شهر دوشنبه از ۱۷ تا ۲۱ ژوئیه است.
در این مانور، نیروهای ارتش تاجیکستان، قرقیزستان، مغولستان، پاکستان و آمریکا شرکت دارند. نمایندگان وزارت دفاع قزاقستان هم به عنوان ناظر فرآیند انجام این مانور را رصد می‌کنند. رهبری مانور و عملیات‌های مربوط به آن را نیروهای مسلح تاجیکستان برعهده دارند. این مانور الگویی از یک عملیات صلح‌آفرینی است که با اقدامات سازمان ملل در جهت مبارزه با تروریسم، امنیت مرزی، هماهنگی برای رفع پیامدهای حوادث طبیعی و حفظ ثبات وفق داده شده است.
قبل از وقوع حادثه 11 سپتامبر سال 2001 در سیاست خارجی آمریکا در رابطه با آسیای مرکزی، مسائلی نظیر دموکراسی و رعایت حقوق بشر در اولویت قرار داشت و همکاری‌های نظامی- فنی واشنگتن با کشورهای این منطقه فراتر از برنامه ناتو «مشارکت برای صلح» چندان قابل تصور نبود، اما در پی حادثه 11 سپتامبر و نشان دادن چراغ سبز مسکو، آمریکا وارد این منطقه شد که به اذعان بیشتر مقامات سیاسی و نظامی واشنگتن اتفاقی غیرقابل تصور بود.
تاجیکستان با داشتن 1400 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان و در رابطه با عملیات نظامی، به صورت طبیعی مورد توجه واشنگتن قرار گرفت. از این رو دهلیزهای هوایی برای پرواز هواپیماهای ناتو واگذار شد و حضور هواپیماهای ناتو و امریکایی امکان پذیر شد. در نوامبر سال 2001 با حذف تاجیکستان از فهرست بین‌المللی کشورهای مظنون به قاچاق اسلحه و موادمخدر، امکان شرکت دوشنبه در برنامه‌های فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا و از جمله آموزش و آماده‌سازی نظامی نمایندگان این کشور فراهم شد. از آن زمان به بعد همه ساله تعدادی از نظامیان تاجیک ضمن حضور در برنامه‌های فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا سطح آمادگی‌های تخصصی خود را افزایش می‌دهند.
در چارچوب برنامه «کنترل بر صادرات و امنیت مرزها» در سال 2008، آمریکا به گمرک تاجیکستان به مبلغ 6.7 میلیون دلار تجهیزات اعطا کرد و در ماه اگوست همان سال میان دوشنبه و واشنگتن سندی امضا شد که براساس آن آمریکا برای تحکیم امنیت و حفظ نظم اجتماعی 13.4 میلیون دلار اختصاص داد. سپس در ماه می سال 2009، سند جدیدی امضا شد که براساس آن میزان کمک‌های مالی و تجهیزاتی آمریکا در جهت کنترل موادمخدر و حفظ نظم اجتماعی افزایش داده شد.
به گفته سفیر آمریکا در تاجیکستان، در این مدت آمریکا به تاجیکستان بیش از ۲۶۲ میلیون دلار کمک‌های امنیتی برای حمایت از تمامیت ارضی، مراقبت از مرزها در برابر تهدیدهای فرامرزی، و تقویت سطح آموزشی و حرفه‌ای نیروهای امنیتی کشور ارائه داده است.
میلارد افزود: ما برای دستیابی به اهداف مشترکی که مبتنی بر پیشبرد امنیت و ثبات منطقه و تقویت شراکت و دوستی است، تلاش می کنیم. این گونه فرصت‌ها کمک می‌کند که ما از تجارب همدیگر و راهکارهای بهتری برای انجام ماموریت‌های صلح‌آمیز، تأمین امنیت مرزها و ایجاد ثبات بهره بگیریم. به گفته سفیر آمریکا در تاجیسکتان، برگزاری این مانور در تاجیکستان به ویژه در سال جاری که با ۲۵ سالگی برقراری روابط دیپلماتیک میان تاجیکستان و آمریکا مصادف است، اهمیت ویژه ای دارد.
در همین حال، نورالدین ستارف، یک مسئول وزارت دفاع تاجیکستان، گفت: این مانور دوستی و همکاری ما را تقویت می کند. ما از تجربه همدیگر می‌آموزیم، نیروهای مسلح ما با کسب این تجربه می‌توانند در آینده هر گونه عملیات را در بیرون از مرزهای کشورمان هم انجام بدهند.
از سوی دیگر افزایش نفوذ آمریکا در منطقه و ضرورت ایجاد پایگاه نظامی آمریکایی در تاجیکستان، روسیه را وادار به امضای موافقت‌نامه با دوشنبه برای سرمایه‌گذاری 2.5 میلیارد دلاری روی پروژه ساخت نیروگاه برق آبی «راغون» و کمک به توسعه تولید آلومینیوم در تاجیکستان در ازای حضور بلندمدت پایگاه نظامی روسیه در این کشور کرد. اما به دلایلی مسکو از سرمایه‌گذاری منصرف شد که این امر نخبگان حاکم تاجیک را متمایل به نزدیکی بیشتر با آمریکا و غرب برای همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و البته نظامی و امنیتی کرد.
بدون شک روسیه ضامن اصلی ثبات و امنیت منطقه‌ای است، ولی این واقعیت نیز وجود دارد که همواره نگرانی از احتمال همکاری‌های نزدیک تر سیاسی، اقتصادی و نظامی با قدرت‌های دیگر جهانی، مسکو را وادار به ارائه کمک‌های مختلفی به کشورهای آسیای مرکزی نموده است.
مانور کشورهای آسیای میانه و امریکا در حالی برگزار می شود که کشورهای منطقه از جمله روسیه از گسترش نفوذ امریکا در آسیای میانه به شدت نگران هستند اما یکی از دلایل تمایل کشورهای آسیای میانه برای همکاری با امریکا به آن برمی گردد که می خواهند امتیازات بیشتری از روسیه به دست بیاورند.
سیاست روسیه در قبال قلمرو شوروی سابق به طور اعم و آسیای مرکزی به طور اخص در قالب عبارت «خارج نزدیک» بیان می شود. رویارویی روسیه و اوکراین بر سر بهای گاز و دخالت نظامی روسیه در گرجستان نشان داد که دولتمردان روسی قصد دارند در منطقه نفوذ سنتی خود به نمایش قدرت دست بزنند.
در این باره روسیه نیز تلاش داشته است با ائتلاف کشورهای منطقه ای در مقابل گسترش نفوذ امریکا در منطقه بایستد. سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی یکی از سازمان‌های فعال نظامی و چندمنظوره در حوزۀ آسیای مرکزی و قفقاز است که روسیه به منظور ارتقای ظرفیت‌ها و متحد نگه داشتنِ کشورهای عضو سابق به تشکیل چنین سازمانی اقدام نمود. از اهداف عمدۀ این سازمان محدودکردن زمینۀ گسترش ناتو و نفوذ امریکا در حوزۀ کشورهای همسایه و متحدان پیشینِ آن است. دولت فدارتیو روسیه می‌خواست با ایجاد ساختارهای جدید سیاسی، اقتصادی و نظامی بازیگرِ اصلی در منطقۀ آسیای میانه حوزه قفقاز باشد.
همچنین در این شرایط تشکیل «سازمان همکاری شانگهای» در سال ۲۰۰۱ در واقع بیان اولیه تمایل روسیه و چین به حرکت تدریجی به سوی یک نهاد چندجانبه برای حفظ منافع خود بود. به رغم حرکت تدریجی پیمان شانگهای به سوی تبدیل شدن به یک نهاد چندجانبه تمام عیار، هنوز هرازچندگاهی منافع ملی اعضا بیش از منافع امنیتی جمع در منطقه تجلی پیدا می کند و اهداف عمومی این پیمان را که همانا مبارزه با تروریسم امنیت مرزها و تقویت ثبات در منطقه است، تحت الشعاع قرار می دهد. دخالت و حضور آمریکا در منطقه به شدت اعضای پیمان شانگهای را نگران کرده است. برخی از کشورهای منطقه نسبت به توان رقابت نظامی پیمان شانگهای با ناتو در منطقه تردید دارند. آنچه مسلم است اینکه منافع ملی روسیه، چین و البته آمریکا در تحلیل نهایی، شکل دهنده وضعیت امنیتی آینده منطقه است و ابتکارات چندجانبه ای چون پیمان شانگهای نمی تواند نقش تعیین کننده ای در امنیت و ثبات منطقه ایفا کند.
به طور کلی می توان گفت با محو انزوای سیاسی و جغرافیایی آسیای مرکزی در دوران پس از جنگ سرد هر روز بیشتر از روز پیش بر اهمیت این منطقه استراتژیک در سیستم امنیت بین المللی افزوده می شود. امنیت در آسیای میانه اکنون به یکی از مهم ترین مشغله های فکری روسیه، چین و آمریکا تبدیل شده است. از این گذشته ثبات آسیای مرکزی و منطقه پیرامونی آن بر منافع کشورهایی چون هند، ایران و ژاپن نیز تاثیر مستقیم دارد.
محمد اکبری هشترودی
