عادل الجبیر، وزیر خارجۀ عربستان، سه‌شنبه در مصاحبه با روزنامه آلمانی «زوددویچه تسایتونگ» اعلام کرد عربستان و دیگر کشورهای عرب حوزۀ خلیج‌فارس برای اعزام نیروهای زمینی به سوریه آماده هستند. وی خواستار واگذاری مناطق آزادشده در سوریه به معارضان سوری شد و گفت: "ایدۀ اساسی در عملیات آزادسازی مناطق سوریه از چنگال داعش، واگذاری مناطق آزادشده به معارضان و جلوگیری از دست‌یابی ایران، حزب‌الله و دولت سوریه به آن‌هاست".
اعلام آمادگی عربستان برای اعزام نیروی نظامی به خاک سوریه سخن جدیدی نیست و این کشور در فوریه 2014 نیز از قصد خود برای انجام چنین طرحی پس از بروز اختلافات با دولت وقت ایالات متحده نسبت به آنچه مواضع منفعلانه این کشور در قبال پیشروی های نیروهای دولت سوریه در آن برهه قلمداد می کرد، پرده برداشته بود. طرحی که به دلیل عواقب و هزینه های نامعلوم آن برای سعودی ها هیچگاه توان اجرایی شدن را نیافت. حال با در نظر داشتن این پیش زمینه، با طرح مجدد تلاش برای اجرای این سناریو از سوی الجبیر، این پرسش مطرح می شود که اولاٌ چه تحولی در فضای حاکم بر رقابت بازیگران موثر در تحولات سوریه روی داده است که سعودیها اکنون شرایط را برای طرح مجدد این سناریو مساعد دیده اند؟ و ثانیاٌ اهداف و پیامدهای اقدام احتمالی عربستان در اعزام نیرو به سوریه چه خواهد بود؟
آمریکا صحنه گردان اصلی
جیمز متیس، وزیر دفاع امریکا، در جلسۀ بررسی صلاحیت خود در مجلس سنای امریکا گفته بود که به دنبال تغییر شرایط نظامی امریکا در عراق و سوریه و افزایش سرعت مبارزه با تروریستها است. پیش از آن نیز دونالد ترامپ درباره ایجاد منطقه امن در سوریه خبر داده و گفته بود که قصد ایجاد منطقه امن در سوریه در آینده نزدیک را دارد.
«شان اسپایسر» سخنگوی کاخ سفید نیز درباره تلاشهای دولت جدید آمریکا برای ایجاد مناطق امن گفت: "اگر گزارش‌های مربوط به مذاکرات ترامپ با سران کشورها را پیگیری کرده باشید، می‌بینید که در تمامی آنها درباره ایجاد منطقه امن در سوریه مذاکره انجام شده است". بدون تردید یکی از مهمترین مذاکرات آمادهسازی با دولت ترکیه رقم خورده است. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه روز هشتم فوریه با همتای آمریکایی اش دونالد ترامپ گفت وگویی تلفنی داشت. به نظر می رسد که اردوغان از ترامپ بر خلاف برخورد سرد دولت باراک اوباما رئیس جمهور پیشین آمریکا نشانه های مثبت تری دریافت کرده باشد. پس از انجام این گفتگو، ترامپ ژنرال جوزف دانفورد رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا را به ترکیه فرستاد. ژنرال هولوسی آکار همتای ترکیه ای جوزف دانفورد پیشنهاد اردوغان برای توسعه ی همکاری نظامی در سوریه را تکرار کرد. این پیشنهاد شامل گرفتن منبج از ی پ گ، گرفتن رقه از داعش و ایجاد مناطق امن می شود. اما ایجاد مناطق امن نیازمند مشروعیت بین المللی، ده ها میلیارد دلار هزینه و تدبیر سیاسی در سنجش عکس العملهای احتمالی دیگر مراجع قدرت در سوریه است. لذا ترامپ انتظار همکاری کشورهای حوزه ی خلیج فارس برای تأمین مالی این موضوع را داشته است. در این رابطه سخنگوی کاخ سفید بدون اشاره به نام عربستان از تعهد سران برخی کشورها در حمایت مالی از طرح ایجاد مناطق امن پرده برداشت. در این رابطه وال استريت ژورنال گزارش كرد مقامات سعودي قصد دارند عرضه اوليه سهام شركت نفت دولتي اين كشور را در بورس نيويورك كليد بزنند.
اهداف عربستان
الجبیر در گفت وگو با روزنامه "زود دویچه زایتونگ"به نکاتی اشاره کرد که می توان آنها را پاسخ مثبت و البته غيرمستقيم به درخواست ترامپ تعبير کرد.
نخست: آمادگی کشورش برای اعزام نیروهای ویژه به منظور نبرد با داعش در سوریه در کنار نیروهای آمریکایی. در این زمینه ظاهراً وضعيت بلاتكليف ترامپ سعودي‌ها را وسوسه كرده با طرح مجدد اعزام نيرو به سوريه، او را در تشكيل آنچه که «ناتوي عربي» خوانده مي‌شود، تشويق و با خود همراه كند. از بعدی دیگر موقعیت سنجی سعودی ها در مساعد دیدن شرایط برای کسب موافقت آمریکا با اعزام نیروهای عربستان به جنگ، ناکامیهای پی درپی ارتش ترکیه و نیروهای مورد حمایت آن در شکست بخش کوچکی از داعش در شهر الباب بوده است. همچنین مذهب و زبان مشترک نیروهای عربستان با مردم رقه می تواند به علاقه مندی آمریکا برای صدور مجوز حضور نیروهای سعودی در سوریه کمک کند. یک ارتش عمدتاً سنی بخت بهتری برای اداره ی شهر پس از بیرون راندن داعش دارد.
دوم: «تاکید بر تحویل هریک از مناطقی - که از دست داعش در سوریه آزاد می شود- به نیروهای معارض (مسلح) تا اینکه به دست نظام سوریه و هم پیمانانش نیفتد».
سوم: «مجالی برای پایان جنگ در سوریه نیست؛ مگر از طریق گذار سیاسی. در این گذار سیاسی، بشار اسد رئیس جمهور سوریه نباید هیچ نقشی داشته باشد». در این رابطه باید اذعان کرد که عربستان از آغاز بحران در سوریه، تمام توان تبلیغاتی، اطلاعاتی و نظامی خود را در حمایت از گروههای مسلح مخالف بکار گمارد تا بشار اسد و نظام سیاسی مستقر سوریه را سرنگون کند. به نظر می رسد که سعودی ها با فتح حلب به دست ارتش سوریه و حامیان منطقه ای آن، کنار زدن بشار اسد و جریان سیاسی حامی مقاومت در پروسهی مذاکرات را دست نیافتنی دیده اند لذا برآنند تا با واگذاری رقه به معارضه مسلح حاضر در گفتگوهای صلح با دولت سوریه، توان چانه زنی معارضه برای ملغی کردن حضور بشار اسد در دوران گذار سیاسی را تقویت کنند. الجبیر گفت: «هدف از مذاکرات صلح ژنو که از روز پنج‌شنبه آغاز می‌شود باید این باشد که یک دورۀ انتقالی سیاسی برای سوریۀ جدید بدون بشار اسد سازمان‌دهی کنیم. اگر این دورۀ انتقالی وجود نداشته باشد نمی‌توان تصور کرد این جنگ چگونه باید پایان یابد».
پیامدهای احتمالی
شکی نیست که اگر اقدام عربستان برای اعزام نیرو به سوریه با موافقت دولت این کشور نباشد، مصداق تجاوز خواهد بود. مسكو و تهران متحدان دمشق بارها تأكيد كردند كه حضور نيروي خارجي هر كشوري در سوريه بدون رضايت دولت كشور غيرقانوني بوده و با آن مخالفت كرده‌اند. در این صورت با توجه به پیمان نظامی میان سوریه و روسیه و همچنین درخواست اسد از پوتین برای مقابله با نیروهای متجاوز، امکان درگیری نظامی با نیروهای مشترک روسیه و سوریه وجود دارد. ورود در جنگ یمن به عنوان یک کشور فقیر که ارتش و هواپیما و توپخانه های متعدد و سامانه‌های دفاع هوایی ندارد، باعث شده با گذشت بیش از 2 سال همچنان سرنوشت جنگ روشن نشود، در این صورت وقتی نیروهای عربستان سعودی با هواپیماهای پیشرفته روسیه و ارتش آموزش دیده سوریه در جنگ‌های چریکی و سنتی مواجه شوند، ارتشی که 5 سال سابقه مبارزه داشته و سلاح‌های پیشرفته روسیه را در اختیار دارد و از حمایت ایران و روسیه و حزب‌الله لبنان برخوردار است، نتیجه ای جز شکست برای نیروهای عربستان قابل تصور نیست. در واقع بعید است ارتش سعودی بتواند وارد جنگ بزرگی داخل سوریه شود.
هزینه های مالی جنگ نیز بخش دیگر عوامل محدویت زا برای سعودی هاست. هم اکنون هزینه های جنگ عربستان در یمن بر اقتصاد تک محصولی این کشور- با توجه به قیمت پایین نفت- فشار وارد میکند و این امر امکان ورود به گسترده به جنگی دیگر را برای سعودیها ناممکن کرده است.
بنابراین از آنچه گفته شد می توان چنین نتیجه گرفت که در طرح مداخله نظامی در سوریه، سعودیها صرفاٌ در سناریوی طراحی شده از سوی آمریکا برای سوریه به ایفای نقش خواهند پرداخت و برخلاف آنگونه که ادعا می شود عربستان صحنه گردان تغییر مناسبات نظامی در منطقه نخواهد بود و عربستان فقط اهداف سیاسی خود را از طرح ترامپ برای ایجاد مناطق امن دنبال میکند.
