الوقت- علامه امین شهیدی معاون دبیر کل حزب «مجلس وحدت مسلمین» پاکستان در گفتگو با خبرنگار پایگاه تحلیلی – خبری الوقت، ضمن بررسی وضعیت سیاسی و اجتماعی شیعیان پاکستان، به چگونگی تاثیرگذاری گفتمان انقلاب اسلامی بر نوع نگاه و تفکر آنها در خصوص مسائل مختلف جهان اسلام پرداخته است.
آنچه درادامه میخوانید متن کامل این گفتگوست:
الوقت- لطفا روابط بین شیعیان پاکستان و ایران قبل و بعد از انقلاب را تبیین بفرمایید.
علامه شهیدی: ابتدا باید توجه کنیم شیعیانی که قبل از انقلاب در کل شبه‌قاره زندگی می‌کردند، به مسائل خود مشغول بودند و در ارتباط با جهان اسلام هیچ تفکری نداشتند، چون آموزشی در این خصوص صورت نگرفته بود و به کشورهای همجوار هم هیچ توجهی نداشتند. اگر به ایران، عراق و جاهای دیگر توجه کنید، در حد زیارت از عتبات بود، اما فکر اجتماعی که آنها را به هم پیوند دهد، نداشتند. بیشتر کارهای آنها سنتی انجام می‌شد و در کارهای بین‌المللی و در سطح جهان اسلام و جهان تشیع، اگر جایی کاری انجام شد، نقشی در آن مسئله نداشتند.
بهترین و مهمترین کاری که انقلاب اسلامی انجام داد این بود که در کل جهان به شیعیان هویت داد تا متوجه شویم که فقط به عنوان یک شیعه سنتی نمی‌توانیم در این جهان با این وسعت زندگی کنیم، بلکه باید دنبال این باشیم که براساس سخنان خداوند در قرآن و احادیث متواتر نبی اسلام، با مسلمانان در کل جهان اسلام رابطه داشته باشیم و هر مسلمان در هر کجای دنیا، برادر مسلمان دیگر است. ما باید در مسائل جهانی و مسائل بین‌المللی، وسیع و جهانی بیندیشیم. این معرفت و هویت را انقلاب اسلامی به شیعیان داده است.
انقلاب اسلامی باعث بیداری مردم پاکستان شد و آنها را به جهان تشیع وصل کرد و بعد از پیروزی انقلاب، در خصوص جوانان، معرفت و بیداری تازه‌ای به وجود آمد؛ در نتیجه تشکل‌های زیادی در سطح دانشگاهی و سطح مجامع عمومی به وجود آمد. آنها متوجه شدند که باید در مسائل سیاسی و اجتماعی و حکومتی به عنوان یک ملت بیدار و با ارزش حضور داشته باشند. در نتیجه مشاهده می‌شود اگر در کل جهان مسئله‌ای پیش آید، اولین کشوری که زودتر از همه عکس‌العمل نشان می‌دهد، پاکستان است. حتی نسبت به لبنان که نزدیک‌ترین کشور از لحاظ فکری و بافت و اهداف سیاسی به ایران محسوب می‌شود، زودتر واکنش می‌دهد. در مسائل ریز، غیر از پاکستان کشوری سراغ نداریم که عکس‌العمل نشان دهد و نقش خود را ولو در سطح پایین ایفا کند. این آگاهی و بیداری در جامعه پاکستان به خاطر امام خمینی(ره) و عشقی است که پاکستانی‌ها به مذهب پویا دارند. به همین علت دشمنان تشیع و اسلام و پاکستان بسیار زیاد شده‌اند.
در پاکستان اولین عکس‌العمل به انقلاب، شکل‌گیری تشکل‌ها بود. تشکیلات اجتماعی و سیاسی پیش از انقلاب هم وجود داشتند، اما قبله و مسیر آنها بعد از انقلاب عوض شد و به مسیر انقلاب پیوستند و در نتیجه بزرگترین راهپیمایی‌ها و نقش‌آفرینی در مسائل اجتماعی را داشتند. سعودی‌ها و غربی‌ها به این موضوع بسیار حساس شدند و کار خود را شروع کردند که امروز نتایج آن را بعد از سی و چند سال در مشکلاتی که برای شیعیان پاکستان ایجاد کرده‌اند، مشاهده می‌کنیم. این همان عکس‌العمل به قضایا بود که مردم پاکستان از خود نشان دادند و اکنون هم اگر از شیعیان چشم بپوشید و به دیگران نگاه کنید، به لحاظ علقه‌ای که سایر مذاهب و مسالک به ایران دارند، از بقیه کشورها بسیار قوی‌تر است. وقتی در بقیه قوی باشد، در داخل تشیع بسیار محکم‌تر و قوی‌تر است.
الوقت: فضای نخبگانی قبل از انقلاب چگونه بوده است؟ ارتباط افراد نخبه پاکستان با شیعیان ایران چگونه بوده است؟
علامه شهیدی: ما باید این مسئله را از دو دیدگاه بررسی کنیم: نخست از نگاه علما و دانشمندان و نخبگان؛ انقلاب سیلی بود که همه را با خود جلو برد. حتی کسانی را که فکر سیاسی و اجتماعی نداشتند، وادار کرد وارد فضای سیاسی و اجتماعی شوند و نقش خود را احساس کنند. در این زمینه علما و دانشمندان و دانشگاهیان و جوانان نخبه جذب انقلاب شدند. حتی بین عموم مردم که از لحاظ سنتی علقه داشتند، کیفیت جدیدی به وجود آورد. به من خاطر دارم آن زمان مردم پاکستان با وجود شرایط سخت و سرمای هوا فیلم‌هایی را که از تظاهرات مردم ایران در پاکستان پخش می‌شد، نگاه و گریه می‌کردند. این کار نشان می‌‌داد که مردم پاکستان از لحاظ فکر و مذهب به ایران علاقه داشتند.
دیدگاه دوم این است که شیعیان در آن زمان در مسائل دولتی، بروکراسی، مسئولیت‌های دولتی چه ارتش و چه در سطح سیاستمداران، حرف اول را می‌زدند و چون مسئله تقسیم مذهب در میان نبود، هیچ‌کس هم به شیعیان متعرض نمی‌شد؛ حتی سران ارتش شیعه بودند و در سطح وزرا شیعیان زیادی وجود داشتند. در سطح بروکراسی شیعیان نسبت به سایر مذاهب بیشتر بودند.
اما همان‌طور که اشاره کردم، به مرور زمان دشمنان تصور کردند که اگر این شیوه ادامه پیدا کند، همه چیز به دست شیعیان خواهد افتاد؛ بنابراین برنامه‌ریزی منظمی کردند و همین مسئله موجب شد که شیعیان امروز در سطح ارتش، بروکراسی و سیاستمداران نصف تعداد آن زمان هم نباشند.
با گذشت 37 سال این تغییرات به وجود آمده است. از یک طرف نخبگان و مردم جذب شدند و علقه آنها بسیار قوی شد؛ اما از طرف دیگر مشکلاتی برای شیعیان به وجود آمد. بنابراین باید هم به حسن قضیه و هم به پیامدهای منفی آن توجه کنیم.
الوقت: چگونه می‌توان این وضعیت را سامان داد تا این اتفاقات رخ ندهد؟
علامه شهیدی: اینجا به کار زیادی نیاز دارد. برای زنده کردن شعار انقلاب کار زیادی انجام گرفت، اما به مرور عرب‌ها و غربی‌ها امور را دست گرفتند. آنها مؤسسات و اداراتی دارند و امکاناتی در اختیار این مؤسسات و ادارت قرار می‌دهند تا پاکستانی‌ها را تربیت کنند تا افراد تربیت‌شده در پست‌های دولتی و حکومتی منصوب شوند؛ در نتیجه این اتفاقات رخ می‌دهد. اما ما چنین امکاناتی نداریم.
الوقت- در شرایط فعلی جایگاه شیعیان در پاکستان و رابطه آنها با ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟
علامه شهیدی: امروزه سطح فکری جامعه ارتقا یافته است. انقلاب نقش اساسی و پایه‌ای در جامعه تشیع پاکستان داشته است. در مسائلی که به جهان تشیع مربوط می‌شود، چون شیعیان پاکستان نقش دارند، دولت‌ها هم وقتی به این نقش نگاه می‌کنند، عکس‌العمل نشان می‌دهند و در تصمیم‌گیری‌های خود نقش شیعیان را منعکس می‌کنند. برای نمونه عربستان در جنگ یمن از پاکستان کمک خواست. پاکستان واضح و روشن اعلام کرد که به شما کمک نخواهیم کرد، در حالی که می‌دانستند این پاسخ منفی برای آنها گران تمام خواهد شد. بعدها در رسانه‌ها وقتی با وزرا و دولتمردان مصاحبه می‌کردیم، چندین بار اعتراف کردند چون در پاکستان درصد شیعیان بسیار زیاد است و نقش اساسی در حکومت دارند، اگر به عربستان کمک شود، در جامعه ما اختلاف و درگیری داخلی به وجود خواهد آمد و شیعیان ساکت نمی‌مانند؛ بنابراین ما حاضر نیستیم به این قیمت عربستان را راضی نگه داریم. این موضوع نشان می‌دهد که نقش شیعیان در پاکستان بسیار تعیین‌کننده و قوی است. این نقش و قوت قبل از انقلاب به این شدت نبود، چون از لحاظ ایدئولوژیکی ارتباطی وجود نداشت، اما بعد از انقلاب این ارتباط ایدئولوژیکی برقرار شد.
تهیه و تنظیم مصاحبه: اعظم وثوقی
