الوقت_ در حالي كه عربستان سعودي از ضعف بازار نفت سود مي‌برد، و ايران در حال انطباق با آن است، افت قيمت‌ها، همراه با تحريم‌هاي غرب، مي‌تواند روسيه را وادار به آغاز دوره‌اي خطرناك در روابط خارجي خود كند. اين جملات جمع‌بندي اصلي ميزگردي در مورد تأثير ژئوپليتيكي قيمت نفت بود كه در انديشكده آمريكايي «مركز منافع ملي» با حضور چاس فريمن، سفير سابق آمريكا در عربستان سعودي، سوزان مالوني عضو ارشد انديشكده بروكينگز، و ديميتري ك. سيميس مدير مركز نشنال اينترست برگزار شد.
مهمانان در اين نشست به ارزيابي اينكه رويدادهاي جاري در روسيه، ايران و عربستان سعودي چگونه بر افت بهاي نفت تأثير گذاشته و در حالت عكس، تغيير بازار انرژي چه تأثيري بر توليدكنندگان نفت خواهد داشت پرداختند. «پاول ساندرز»، مدير اجرايي انديشكده منافع ملي نيز مسئوليت مديريت جلسه را بر عهده داشت. آنچه در ادامه مي‌خوانيد گزيده‌اي از اظهارات كارشناسان است:
■ عربستان نقشي در كاهش بهاي نفت ندارد ■
«چاس فريمن»، سفير سابق آمريكا در عربستان سعودي، با توضيح اين مسئله كه فرضيه‌هاي توطئه در مورد كاهش بهاي نفت ساختگي هستند بحث را آغاز كرد. از ديدگاه او، عربستان سعودي «هيچ نقشي در كاهش بهاي نفت ندارد». در عوض، عامل كاهش قيمت نفت تركيب مهلك افزايش عرضه به دليل افزايش توليد نفت در عراق، ليبي، و آمريكاي شمالي و همچنين كاهش تقاضا به دليل ركود اقتصاد جهاني –به ويژه در اروپا و آسيا است.
اگرچه عربستان سعودي قيمت‌ها را پايين نياورده است، اما هيچ اقدامي نيز براي بالا بردن اين قيمت نكرده است. رويكرد عربستان همين سكون بوده است. با توجه به اينكه قيمت پايين نفت با منافع اقتصادي عربستان كاملاً هماهنگ است، اين رويكرد عربستان تعجب‌آور نيست. «فريمن» توضيح داد كه هزينه‌هاي توليد عربستان سعودي طبق گزارش‌ها ۵ يا ۶ دلار به ازاي هر بشكه است، بنابراين به راحتي مي‌تواند قيمت پايين را تحمل كند.
■ هزينه توليد نفت عربستان پايين بوده و با كاهش قيمت متضرر نمي‌شود ■
در مقابل، سال گذشته «بلومبرگ» گزارش داد كه قيمت سربسر براي پروژه‌هاي بزرگ نفت شل آمريكا بين ۴۳.۰۱ تا ۱۸۴.۲۱ دلار به ازاي هر بشكه است. هزينه‌هاي توليد ديگر توليدكنندگان نفت نيز –به ويژه آن‌هايي كه به منابع دور از دريا متكي هستند- گرچه چندان چشمگير نيست، اما بسيار بالاتر از عربستان است.
بنابراين، اگرچه عربستان سعودي مي‌تواند با قيمت ۴۵ دلار به ازاي هر بشكه سود سرشاري كسب كند، اما بسياري از رقباي اين كشور (و رقباي بالقوه) توان كسب سود ندارند. در بلندمدت، اين روند به عربستان اجازه مي‌دهد سهم خود در بازار را افزايش دهد.
■ عربستان به دنبال منافع سياسي منطقه‌اي خود است ■
البته، جداي از منافع اقتصادي، كاهش بهاي نفت با منافع ژئوپليتيكي عربستان، به ويژه تضعيف دشمنان اصلي‌اش مانند ايران و روسيه، هماهنگ است. «سوزان مالوني»، كارشناس اقتصاد ايران در انديشكده بروكينگز، تأييد مي‌كند كه تهران در اثر كاهش بهاي نفت تحت فشار است. اولاً، او يادآور شد كه كاهش بهاي نفت دولت روحاني را وادار به بازنگري ارقام بودجه‌اي خود كرده و اين ارقام كه بر اساس ۷۲ دلار به ازاي هر بشكه نفت تنظيم شده بودند بر مبناي ۴۰ دلار به ازاي هر بشكه اصلاح شدند. همچنين پايين بودن قيمت نفت مانع به ثمر رسيدن تلاشهاي دولت ايران براي ادامه كنترل تورم مي‌شود، كه تاكنون يكي از دستاوردهاي اصلي اين دولت محسوب مي‌شد.
■ كاهش بهاي نفت تأثير شديدي بر ايران نداشته است ■
با اين حال، تأثير سقوط قيمت نفت براي ايران چندان فاجعه‌آميز نبوده و «مالوني» معتقد است كه بعيد است كه اين كاهش قيمت تأثير مهمي بر رفتار سياست خارجي ايران، به ويژه در زمينه مذاكرات هسته‌اي، داشته باشد. در عوض، يكي از جالب‌ترين پيامدها آن بوده كه چطور كاهش قيمت نفت بر گفتگوهاي داخلي ايران در زمينه آينده اين كشور تأثير گذاشته است. «مالوني» از آن تعجب كرده كه ديگر مسئله سرمايه‌گذاري خارجي براي ايران موضوع بحث نيست.
■ روسيه براي كاهش بهاي نفت آمادگي نداشته است ■
اگرچه ممكن است كاهش بهاي نفت تأثير مهمي بر سياست خارجي ايران نداشته باشد، اما چنين مسئله‌اي در مورد روسيه صادق نيست. در حقيقت، «ديميتري سيميس»، رئيس و مديرعامل «مركز نشنال اينترست»، هشدار داده كه روسيه ممكن است مجبور به اقدامات ناپايداركننده شود تا بهاي نفت را افزايش دهد.
«سيميس» گفت كه دولت روسيه براي سقوط بهاي نفت «به هيچ وجه آماده» نبوده، و بودجه اخير خود را بر اساس قيمت نفت بالاتر از هر بشكه ۱۰۰ دلار تنظيم كرده است. او گناه اين مسئله را، حداقل تا حدودي، به گردن اختلاف در سياست روسيه تحت رهبري «ولاديمير پوتين» انداخته است. از يك سو، سياست اقتصادي روسيه بر اساس تعامل با اقتصاد جهاني به ويژه اروپا و آمريكا بنا شده است. از سوي ديگر، سياست خارجه روسيه تا حد زيادي ماجراجويانه بوده و اغلب با اتحاديه اروپا و آمريكا وارد منازعه مي‌شود. به گفته «سيميس»، تلاش براي دنبال كردن همزمان اين دو سياست «كاملاً غيرواقع‌بينانه» بوده و در نتيجه، روسيه از نظر اقتصادي با «مشكلات فراواني» روبرو است.
■ روسيه مي‌تواند با كارشكني بهاي نفت را افزايش دهد ■
اگرچه برخي چهره‌ها در غرب از ركود اقتصادي روسيه خوشحال هستند و «پوتين» را به خاطر آن سرزنش مي‌كنند، اما «سيميس» يادآور شد كه «پوتين» همچنان محبوبيت گسترده‌اي دارد، و بسياري از مردم روسيه تحريم‌هاي غربي را مقصر بسياري از مشكلات اقتصادي خود مي‌دانند و گناه را به گردن سوءمديريت داخلي نمي‌اندازند. به علاوه، اگر شرايط اقتصادي رو به ركود پيش رود، و بازار آزاد نتواند كمكي به اين شرايط بكند، روسيه مي‌تواند از ابزارهاي سنتي‌تر قدرت روسيه مانند «بي‌ثبات‌سازي، اقدام مخفيانه و البته نيروي نظامي»، براي بالا بردن قيمت نفت استفاده كند.
«فريمن» با اين نظر موافق است و يادآور مي‌شود كه «مي‌توانيد با كارشكني، يا با نابودسازي ذخاير موجود، عرضه را از بازار خارج كنيد». وي همچنين گفت كه وي مي‌تواند متصور شود كه روسيه و ايران در نقطه‌اي با هم تباني كنند تا به شكلي غيرواقعي قيمت نفت را افزايش دهند. «فريمن» گفت، «صميمانه اميدوارم چنين اتفاقي روي ندهد.»
