الوقت- روز دوشنبه علی شمخانی، دبیر شورای امنیت ملی کشورمان با سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه دیدار کرد. این دومین باری بود که یک مقام نظامی و امنیتی ایرانی در هفته‌های اخیر با وزیر دفاع این کشور دیدار می‌کرد. از نظر بسیاری کارشناسان مسائل منطقه، هدف طرف ایرانی از این دیدارها بازگرداندن روسیه به میدان نبرد در سوریه است که بعد از تحرک نظامی کمتر روس‌ها، کفه را به سمت معارضین و گروه‌های تروریستی سنگین کرده است. با این حال، شعیب بهمن، کارشناس مسائل روسیه، بر این باور است که روسیه از میدان نبرد سوریه خارج نشده است که حالا بخواهد با پادرمیانی ایران به آن بازگردد. از نظر این تحلیل‌گر مسائل اوراسیا، ایران برای روسیه مهم‌ترین متحد سیاسی، نظامی و امنیتی در منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود و حمایت همه‌جانبه برای موافقت با عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای را نیز باید در همین رابطه تفسیر کرد.
در هفته‌های اخیر شاهد چند دیدار میان مقامات نظامی و امنیت ایرانی و روس بودیم. به نظر شما این دیدارها با چه هدفی صورت می‌گیرد؟
دیدارهایی که میان مقامات نظامی و دفاعی دو کشور ایران و روسیه انجام می‌پذیرد، همگی در راستای توسعه روابط دوجانبه تهران و موسکو قابل ارزیابی است. ایران و روسیه از گذشته مراودات نظامی و دفاعی با یکدیگر داشته‌اند و ایران یکی از بزرگترین خریداران تسلیحات روسی به‌شمار می‌آمده و روسیه نیز همواره به ایران به چشم یک بازار مناسب نگاه می کرده است. گرچه در برهه‌ای از زمان به‌علت تحریم‌هایی که علیه ایران وضع شده بود، مراودات دفاعی و نظامی با چالش‌هایی مواجه شد، در فضای پسابرجام دو طرف تمایل دارند که مراودات نظامی و روابط اقتصادی را گسترش دهند. علاوه بر این، نکته‌ای که در این سفرها و دیدارها همکاری‌های نظامی، اطلاعاتی و امنیتی میان ایران و روسیه در حوزه مسائل منطقه‌ای به‌ویژه در خصوص بحران سوریه است. در واقع بحران سوریه مزید بر علت شده تا دیدار میان مقامات امنیتی دو طرف شتاب بیشتری بگیرد.
آیا این دیدارهای فشرده میان مقامات امنیتی و نظامی را می‌توان تلاش برای بازگرداندن روسیه به میدان نبرد در سوریه تعبیر کرد؟
روسیه از سوریه خارج نشده است که بخواهد دوباره برگردد.
به هر حال، روسیه بخشی از نیروهای خود را از خاک سوریه خارج کرد؟
آن حرکت نمایشی بود برای این که بتوانند گروه‌های معارض سوری را به نحوی راضی بکنند که به پای میز مذاکره برگردند. زیرا در دور قبلی مذاکرات و گفت‌وگوهای صلح، معارضان سوری حضور نظامی روسیه در سوریه را علت اصلی ترک مذاکرات عنوان کرده بودند. به همین دلیل، روسیه در آن مقطع زمانی با یک اقدام نمایشی سعی کرد تا معارضان را به پای میز مذاکره برگرداند. واقعیت این است که نیروهای نظامی روسیه در سوریه کاهش پیدا نکرده‌اند و همچنان نقش موثری در تحولات نظامی این کشور ایفا می‌کنند.
پس چرا در همان زمان، شاهد پیشروی معارضان و مساله‌ای مثل سقوط خان‌طومان بودیم؟ آیا این از کاهش تحرک نظامی روس‌ها در سوریه حکایت نمی‌کند؟
به تصرف در آمدن خان‌طومان به‌دست معارضین و تروریست‌ها اشتباهی استراتژیکی بود که روس‌ها مرتکب شدند و در ادامه خود آنها نیز اعتراف کردند که در قضیه آتش‌بس فریب آمریکایی‌ها را خورده‌اند. به هر حال، مطابق تفاهم و توافقی که میان روس‌ها و آمریکایی‌ها صورت گرفته بود، قرار بر این بود که دست کم در این مناطق هیچ‌گونه عملیات نظامی صورت نگیرد. در واقع قضیه خان‌طومان به روس‌ها نشان داد که هرگونه توافق به این شکل با آمریکایی‌ها نمی‌تواند نتیجه مطلوبی به دنبال داشته باشد. به همین خاطر، روس‌ها در ادامه به مواضع اولیه خود برگشتند.
هفته گذشته تاشکند میزبان اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای بود. روسیه از مدت‌ها پیش در تلاش بود تا ایران به عضویت دائم این سازمان درآید. علت تاکید روس‌ها بر این مساله را چه می‌دانید؟
ایران برای سیاست خاورمیانه‌ای روسیه از اهمیت بسیار بالایی است. ایران مهم‌ترین متحد سیاسی، امنیتی و نظامی روسیه در منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود. در واقع اهمیت ایران برای روسیه به حدی است که آنها در تلاش‌اند تا این روابط دوجانبه با ایران را در یک مسیر چارچوب‌مند و ساختاریافته پیش ببرند. از آن‌جایی که روس‌ها از جانب گسترش تروریسم و افراطی‌گری مذهبی در مناطق مجاور خودشان از جمله قفقاز و آسیای مرکزی احساس خطر می‌کنند، با توجه به نقش فعالی که ایران در مبارزه با تروریسم در منطقه ایفا می‌کند، ایران حکم یک سد دفاعی محکم را برای روسیه عمل می‌کند.
آیا تلاش روسیه برای عضویت ایران در این سازمان را می‌توان به این معنی دانست که روسیه در حال ایجاد آلترناتیوی برای پیمان ناتو است؟
روسیه، چین، هند و ایران چهار کشوری هستند که در حوزه منطقه‌ای خود به نوعی سیاست‌های ضدهژمونیک را در سیاست خارجی خود دارند و در حال مقابله با سیاست‌های یک‌جانبه آمریکا در مناطق تحت نفوذ خود هستند. از این گذشته، هر یک از این کشورها خواهان این هستند که به‌عنوان قدرت منطقه‌ای هم از سوی جامعه بین‌الملل و هم از سوی آمریکایی‌ها مورد شناسایی قرار بگیرند. اما این که این کشورها در میدان عمل بتوانند یک بلوک ضدآمریکایی، ضدهژمونیک یا ضدناتو تشکیل دهند،در آن تردیدهایی جدی وجود دارد، علی‌الخصوص که این گرایش چندان در میان چینی‌ها وجود ندارد. در واقع، چینی‌ها بر این باورند که طرح مساله ناتوی شرقی از طرف خود غربی‌ها صورت گرفته تا بتوانند هجمه‌ها علیه این سازمان را افزایش دهند. علاوه بر این، در سازمان شانگهای پیش‌فرض‌هایی وجود دارد که بر مبنای رابطه به‌دور از تنش با غرب و آمریکا استوار شده است.
پس چرا ایران به‌رغم حمایت همه‌جانبه روس‌ها نتوانست به عضویت این سازمان درآید؟
این که چرا عضویت ایران در سازمان شانگهای به نتیجه نمی‌رسد، دلایل متعددی دارد. نخست این که روسیه تنها تصمیم‌گیرنده در سازمان شانگهای نیست و کشورهای قدرتمند دیگری همچون چین نیز در این سازمان حضور دارند. علاوه بر این، بخشی از کشورهای عضو این سازمان نسبت به عضویت ایران در این سازمان تردیدهایی دارند، هم به لحاظ سیاسی و هم به لحاظ نفوذ تاریخی، فرهنگی و تمدنی که ایران در منطقه از آن برخوردار است. ضمن این که برخی از این کشورها احساس می‌کنند که حضور ایران در سازمان شانگهای می‌تواند وزنه ضدآمریکایی این سازمان را افزایش می‌دهد. به همین خاطر کشورهای عضو این سازمان با توجه به این که خواهان حفظ و بهبود رابطه خود با آمریکا هستند، نسبت به پیامدهای عضویت ایران با دیده تردید می‌نگرند.
آیا شکرآب شدن رابطه روسیه با ترکیه را می‌توان یکی از دلایل نزدیکی بیشتر روسیه به ایران دانست؟
قطعا نه‌تنها سرد شدن رابطه روسیه با ترکیه بلکه تیرگی روابط این کشور با غرب بر سر مساله اوکراین بر این مساله تاثیرگذار بوده است. به‌طور مشخص در خصوص تیرگی روابط روسیه و غرب پیرامون مساله اوکراین، روس‌ها به‌نوعی دچار همذات‌پنداری با ایران شدند چرا که آنها هم به‌مانند ایران دچار تحریم‌های شدید اقتصادی قرار گرفتند. حتی بعد از اعمال تحریم‌های غرب، در روسیه این بحث مطرح شد که به سراغ الگویی بروند که ایران برای مقاومت اقتصادی در دوران تحریم‌ها به‌کار گرفت.
در مورد ترکیه هم همین اتفاق افتاد. به هر حال، روسیه بخش زیادی از اقلام کشاوری موردنیاز خود را از ترکیه تامین می‌کرد که بعد از افزایش تنش‌ها در این بخش دچار مشکل شد. بنابراین از همان ابتدای به سردی گراییدن روابط روسیه و ترکیه، روس‌ها تمایل نشان دادند تا بخش زیادی از اقلام کشاورزی موردنیاز خود را از ایران تهیه کنند. علاوه بر این، در حال حاضر روس‌ها تمایل زیادی دارند که گردشگران خود را به جای ترکیه، روانه ایران کنند که در صورت فراهم آمدن زیرساخت‌های لازم می‌تواند فرصت مغتنمی برای کشورمان محسوب شود.
از این گذشته، در روسیه همواره این دیدگاه وجود دارد که هرگاه روابط ایران و غرب بهبود پیدا کرده، ایران بیشتر به سمت کشورهای غربی حرکت کرده و به‌عبارتی روسیه را به‌دست فراموشی سپرده است. در نتیجه روس‌ها این ملاحظه امنیتی را هم مدنظر قرار می‌دهند. در شرایطی که ایران با برجام به‌نحوی در روابط خود با غرب تنش‌زدایی کرده، این مساله مزید بر علت شده تا روس‌ها برای تحکیم و گسترش روابط سیاسی و اقتصادی خود با ایران به تکاپو بیفتند.
خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا چه تاثیری بر جایگاه روسیه در قاره سبز خواهد داشت؟
روسیه همواره خواهان این بوده که با کشورهای اروپایی به‌صورت مستقیم و منفرد وارد مذاکره و تعامل بشود. به همین دلیل، روابط روسیه با آلمان بسیار گسترش پیدا کرد. علاوه بر این، با توجه به سوابق تاریخی روسیه و همچنین تحولاتی که در یکی دو دهه اخیر، در روابط میان روسیه و بریتانیا به‌وقوع پیوست، بیشترین مشکل را با انگلیسی‌ها در داخل اتحادیه اروپا داشت و قاعدتا خروج بریتانیا در درازمدت می‌تواند برای روسیه یک اقدام مثبت تلقی شده و به نفع روسیه تمام شود. به هر حال، آن بخش از دیدگاه منفی که در اتحادیه اروپا به‌خاطر نفوذ بریتانیا نسبت روسیه وجود داشت، با گذشت زمان کم‌رنگ خواهد شد. از دیگر سو، رهبری اروپا بیش از گذشته به دست سه کشور آلمان، فرانسه و ایتالیا خواهد افتاد که علاوه بر روابط اقتصادی قوی با روسیه، به انرژی این کشور نیز وابسته‌اند. بنابراین این مساله در ادامه به افزایش سطح روابط و تعاملات روسیه با اتحادیه اروپا خواهد انجامید.
