الوقت- ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه در آخرین روز سال 2015 میلادی، سند استراتژی جدید ملی روسیه را که توسط شورای امنیت ملی این کشور تهیه شده بود، تایید کرد. سند استراتژی امنیت ملی روسیه هر شش سال یک بار به‌روزرسانی می شود و آخرین سند در سال 2009 تهیه شده بود. روسیه در سال ۲۰۱۴ و در پی بحران اوکراین اعلام کرد که درحال تغییر دکترین نظامی خود برای منظور کردن بحران اوکراین و حضور ناتو در اروپایی شرقی در محاسبات استراتژیک است. به همین دلیل نیز در این سند اشاره مستقیمی به بحران اوکراین صورت گرفته است.
در سند استراتژی جدید ملی روسیه اشاره مستقیمی به تهدیداتی صورت گرفته که روسیه در حال حاضر و در آینده با آنها مواجه خواهد بود. بر این اساس از جمله مهمترین تهدیدهای امنیت ملی روسیه در این سند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. گسترش ناتو به شرق؛ از نظر روسیه، گسترش ناتو به معنی نزدیک شدن این پیمان به مرزهای روسیه است و این ائتلاف، تهدیدی خارجی برای مسکو محسوب می شود. به خصوص که ناتو در سال ۲۰۰۹، آلبانی و کرواسی و در سال ۲۰۱۱، چهار کشور دیگر شامل بوسنی، گرجستان، مقدونیه و مونته نگرو را به عنوان اعضای خود پذیرفت و قصد دارد برخی از کشورهای حوزه شوروی سابق نظیر گرجستان و اوکراین را نیز به عضویت بپذیرد. بر این اساس سازمان پیمان نظامی آتلانتیک شمالی (ناتو) به سمت مرزهای روسیه پیشروی کرده که این یک تهدید برای امنیت ملی روسیه محسوب می‌شود. از این رو سند راهبرد امنیت ملی روسیه تأکید دارد که ناتو در حال افزایش توان نظامی و تسلیحاتی خود در مناطق همسایه روسیه است و این مسئله از این امر حکایت دارد که به «اصول مربوط به امنیت برابر و تقسیم ناپذیر» در مناطق آسیا ـ اقیانوسیه، اوراسیا و اروپا ـ آمریکا احترام گذاشته نشده است. در واقع کرملین، گسترش حضور نظامی بالقوه ناتو در اطراف مرزهای خود را معادل نقض عرف و قوانین بین المللی تلقی می کند.
2.انقلاب‌های رنگی؛ به اعتقاد روس ها، پس از کشورهای خاورمیانه، نامزد بعدی برای جایگزین کردن رژیم های اقتدارگرا با استفاده از روش های براندازی خشونت آمیز، جمهوری های آسیای مرکزی و قفقاز هستند. این در حالیست که روسیه به شدت از بروز هرگونه تغیر و تحول غیرمنتظره و غیرقابل پیش بینی در مناطق پیرامونی خود بیمناک است. به خصوص اگر این تغییرات در کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز روی دهند، آنگاه بی‌ثباتی و ناپایداری سیاسی در سراسر منطقه گسترش خواهد یافت. چنین امری به هیج وجه در راستای منافع ملی و امنیتی روسیه محسوب نمی شود. از این رو در سند راهبرد امنیت ملی روسیه نسبت به بی ثباتی در مرزهای جنوبی این کشور ابراز نگرانی شده است. کرملین اعتقاد دارد که بحران عمیق، اوکراین را به مرکز بی‌ثباتی در اروپا و نزدیکی مرزهای روسیه تبدیل کرده است و غرب قصد دارد سناریوی انقلاب های رنگی را در کشورهای پیرامون روسیه و حتی در خود این کشور اجرا نماید. بر این اساس، گروه‌های اجتماعی افراط گرا که از ایدئولوژی‌های افراطی مذهبی و ملی استفاده می‌کنند، سازمان‌های به اصطلاح مردم‌نهاد خارجی و بین‌المللی که برای تضعیف تمامیت ارضی روسیه و بی‌ثبات سازی فرایندهای سیاسی فعالیت می‌کنند، از جمله نهادهایی محسوب می‌شوند که در طرح ریزی و اجرای بی ثباتی و انقلاب رنگی در روسیه، فعالیت و مشارکت دارند.
3.تسلیحات بیولوژیکی؛ در سند راهبرد امنیت ملی روسیه تأکید شده که شمار فزاینده کشورهای دارنده تسلیحات هسته‌ای موجب افزایش خطرات خاص شده است. علاوه براین، خطر ناشی از کشورهایی که به تسلیحات شیمیایی دست یافته و از آن استفاده می‌کنند، در کنار تسلیحات بیولوژیک نیز افزایش یافته است. در این سند آمده است: «شبکه لابراتوارهای نظامی بیولوژیک آمریکا در حال گسترش در سرزمینهای کشورهای همسایه روسیه است. سیاست داخلی و خارجی مستقل روسیه، اقدامات متقابل آمریکا و متحدانش را به دنبال داشته که در پی حفظ سلطه خود بر امور جهان هستند».
4.جریان های افراطی و تروریستی؛ در سند راهبرد امنیت ملی روسیه به گروه های تروریستی و افراطی نظیر داعش و علت‌های ریشه‌ای ظهور این گروه ها اشاره شده است. به عنوان مثال در مورد داعش ذکر شده که ظهور این کشوره افراطی و تروریستی و تقویت نفوذ آن از سیاست استانداردهای دوگانه برخی کشورها در مبارزه با تروریسم نشأت می‌گیرد.
5. سازمان های اطلاعاتی و جاسوسی؛ مطابق با سند راهبرد امنیت ملی روسیه، سرویس‌های مخفی جاسوسی به شدت در استفاده از قابلیت‌های خود در تلاش برای اثرگذاری بین‌المللی فعال شده‌اند. در واقع گستره کامل ابزارآلات اطلاعاتی، اقتصادی، مالی و سیاسی برای اثرگذاری در عرصه بین‌المللی به کار گرفته شده است و این امر می تواند امنیت ملی روسیه را با تهدید مواجه نماید.
6. بی ثباتی اقتصادی؛ در سند راهبرد امنیت ملی روسیه تاکید شده که ثبات اقتصادی روسیه اساسا به دلیل سطح پایین رقابت و اقتصاد وابسته به منابع به شدت در خطر است. بنا به تأکید این سند ملی، «واماندگی در توسعه فناوری‌های پیشرفته، آسیب‌پذیری سیستم مالی، عدم تعادل نظام بودجه‌ای، اقتصادی که به خارج از مرزهای کشور روی آورده، تحلیل رفتن منابع مواد خام، تقویت اقتصاد سایه، شرایطی که به فساد مالی و فعالیت‌های جنایی منجر شده و توسعه نابرابر مناطق» از دیگر تهدیدات مطرح در حوزه امنیت ملی روسیه به حساب می‌آید. سند مذکور می‌افزاید، این واقعیت که روسیه به محیط اقتصادی خارج از این کشور وابسته است هیچ کمکی در این راستا نمی‌کند. محدودیت‌های اقتصادی، بحران‌های منطقه‌ای و جهانی و نیز سوءبهره‌برداری از قانون در کنار مسائل دیگر تأثیر بسیار منفی بر اقتصاد روسیه خواهد داشت و در آینده به کاهش شدید منابع زیستی، آب و مواد معدنی منجر خواهد شد. از این رو دولت روسیه با درک مسائل و مشکلاتی که اقتصاد روسیه با آن مواجه است، در نظر دارد تا اقداماتی را برای رسیدگی به این مسائل و حل آنها اتخاذ کند. این کشور برای تضمین امنیت اقتصادی نیازمند برقراری توازن میان هزینه‌ها و درآمدها در بودجه، جلوگیری از خروج سرمایه‌ها و کاهش تورم است. بر این اساس دولت روسیه قصد دارد به منظور مقابله با خطراتی که امنیت اقتصادی کشور را تهدید می‌کند، سیاست اقتصادی و اجتماعی ملی را دنبال خواهد کرد که شامل تقویت نظام مالی، تضمین حاکمیت ملی و ثبات ارز ملی روسیه می‌شود.
7. گسترش فساد؛ یکی از مسایل مهمی که نظام اداری و اقتصادی روسیه در سال های گذشته با آن دست به گریبان بوده، فساد گسترده است. به همین دلیل نیز در سند راهبرد امنیت ملی روسیه از گسترش فساد به عنوان یکی از تهدیدات امنیت ملی این کشور یاد و بر مبارزه فعال با آن تاکید شده است.
8. تضعیف ارزش‌های سنتی؛ از نظر روسیه، آنچه در حال حاضر توسط کشورهای غربی به ویژه آمریکا در حال روی دادن است، پیاده سازی و تکمیل تئوری «هرج و مرج کنترل شده» است. ماهیت مفهوم «هرج و مرج کنترل شده» در این مسئله نهفته است که برای مدیریت موثر کشورها یا تمام مناطق باید ساختارهای ساخته شده توسط جامعه را نابود کرد و روش های سنتی زندگی را به همراه ارزش های سنتی تنزل داد و در نهایت، خلاء ایدئولوژیکی ایجاد نمود. این امر به ایجاد سردرگمی و ابهام در آگاهی اجتماعی منجر می شود و بدین ترتیب می توان به سادگی اهداف خود را به جوامع مورد هدف، القاء کرد. مشارکت در تکامل این تئوری توسط مشاوران رئیس جمهور فعلی امریکا نظیر برژینسکی صورت گرفته است. علاوه بر این، جین شارپ، خالق و توسعه دهنده تئوری انقلاب های رنگی در برخی از کشورهای بجا مانده از شوروی سابق و همچنین مان به عنوان واضع تئوری «هرج و مرج و استراتژی تفکر» نیز نقش عمده ای در این موضوع داشته اند. از این رو در سند راهبرد امنیت ملی روسیه، تضعیف ارزش‌های سنتی به مثابه تهدیدی در نظر گرفته شده که می توان کیان شهروندی و مفهوم روس بود را از شهروندان روسیه بگیرد. به همین دلیل نیز در این سند بر حفظ و توسعه ارزش‌های سنتی جامعه تاکید فراوان شده است.
شعیب بهمن
