الوقت- دو روز بعد از قطع رابطه يك جانبه سعودي‌ها با ايران، تحولات به سمت و سويي كه عربستان پيش بيني مي‌كرد پيش نمي‌رود. تجمعات در انگليس و كانادا عليه اقدام شيخ نمر تشديد شده، اروپا و امريكا آنگونه كه رياض مي‌خواست به حادثه سفارت در تهران واكنش نشان نداده‌اند و باراك اوباما رئيس جمهور امريكا نيز در اظهار‌نظري كم‌سابقه، خطاب به مسئولان عربستان گفته: « با مسئوليت خودتان ريسك كنيد!»
ديدگاه‌ها در پايتخت‌هاي غربي با اين ديدگاه فزاينده در تهران مطابقت دارد كه رياض با اهدافي خاص به دنبال ايجاد تنش يا حتي ورود به مقابله با ايران است. «فيليپ گوردون» دستيار ارشد سابق رئيس‌جمهور امريكا در مصاحبه با برنامه چارلي رز گفته كه قطع روابط عربستان سعودي با ايران، عامدانه بوده و در واقع «پيامي از سوي سعودي‌ها به امريكا»ست. همين ديدگاه در تهران نيز از سوي مقام‌هاي ايراني ابزار مي‌شود. «عربستان رو جنگ بسته است و نان خود را در جنگ مي‌بيند.» آنچه باعث مي‌شود سعودي‌ها تا اين حد آماده تقابل با ايران بشوند به تحولاتي در منطقه غرب آسيا بر‌مي‌گردد كه از اوايل قرن حاضر شروع شده است و هم اكنون نيز در جريان است.
نقطه آغازين، اين تحولات حمله امريكا به عراق و سقوط صدام حسين است كه در پي آن شيعيان به قدرت رسيدند و بغداد كه اهميت زيادي نه تنها براي عربستان سعودي بلكه جهان عرب دارد به يكي از همپيمانان تهران تبديل شد. پس از آن، حزب‌الله لبنان، مهمترين متحد ايران، در جريان جنگ تابستان 2006 با رژيم صهيونيستي نه تنها طرح خاورميانه بزرگ امريكا را ناكام گذاشت بلكه خود را به عنوان يك بازيگر تأثيرگذار منطقه‌اي معرفي كرد كه در آينده نقش مهمي در كمك به تهران به عهده خواهد گرفت. سعودي‌ها در حالي نظاره‌گر قدرت‌يابي چراغ خاموش ايران بودند كه تحولات پرشتاب پنج سال گذشته جهان عرب به‌ويژه در سوريه، عراق و يمن كاملاً برخلاف خواست رياض پيش رفته است.
در سوريه آخرين ضربه ايران در قالب محور مقاومت و متحدان آن عليه عربستان سعودي با كشته شدن زهران علوش فرمانده گروه سلفي جيش السلام وارد شد. علوش يك دارايي فوق‌العاده ارزشمند براي رياض محسوب مي‌شد و آل‌سعود رؤيا‌هاي زيادي براي آن در شامات تصور مي‌كردند، به همين دليل اين مقام آگاه كشورمان يكي از دلايل اعدام شيخ نمر را احتمالاً واكنش به كشته شدن زهران علوش عنوان كرد، موضوعي كه كارشناسان نيز آن را تأييد مي‌كنند. سيد رضا ميرطاهر معتقد است شكار علوش به عنوان سرمايه رياض نقش مهمي در تصميم سعودي‌ها داشته است. علاوه بر اين عربستان سعودي پس از ورود نظامي روسيه و مذاكرات سياسي كه متعاقب آن شكل گرفته احساس مي‌كند اهداف خود در سوريه با بن‌بست مواجه شده است. شكست برنامه‌هاي سعودي‌ها تنها به دمشق مربوط نمي‌شود و برنامه‌هاي آنها براي ساقط كردن بغداد به عنوان يكي از همپيمانان ايران نيز با بن بست مواجه شده و نيروهاي عراقي در حال بازپس‌گيري شهر به شهر مناطق خود از گروههاي تروريستي هستند كه ماهيت تكفيري دارند. آنها چند روز قبل به يكي از مهمترين پيروزي‌هاي خود عليه داعش در رمادي دست يافتند. يكي از مهمترين دلايل اين موفقيت همكاري قبايل سني با دولت مركزي بود كه در نتيجه آن بي اعتمادي بين آنها كاهش يافت اما تنش بين ايران و عربستان اين همكاري‌ها را به چالش مي‌كشد و در اين ميان تنها داعش است كه سود خواهد برد. اما مهمترين شكست عربستان در يمن در حالي رخ مي‌دهدكه آل سعود براي اولين بار تصميم گرفت به صورت مستقيم وارد جنگ شود.
پس از گذشت حدود 9 ماه از اين جنگ شكست سعودي‌ها براي‌شان قطعي شده است و همانطور كه اكثر ناظران تأكيد دارند يمن به ويتنام عربستان تبديل شده و عواقب كوتاه مدت و ميان مدت زيادي با خود به همراه خواهد داشت. طولاني شدن اين جنگ از يك طرف باعث تحميل هزينه‌هاي سنگين مادي و بين المللي مي‌شود و از طرف ديگر نارضايتي‌ها را در بين مردم عربستان سعودي افزايش مي‌دهد. افزايش تنش با عربستان باعث مي‌شود تا افكار عمومي از ناكامي‌هاي عربستان سعودي منحرف شود. اما يكي از مهمترين مواردي كه باعث نگراني جدي عربستان سعودي شده توافق هسته‌اي ايران و عواقبت پس از آن است. سعودي‌ها اين تصور را دارند كه توافق هسته‌اي باعث عادي سازي روابط ايران با غرب خواهد شد و در صورتي كه روابط دو طرف عادي شود، عربستان سعودي به صورت قابل توجهي به حاشيه رانده خواهد شد. مقامات كشورمان با تأكيد بر اينكه سعودي‌ها با اصل توافق هسته‌اي ايران فارغ از ماهيت و محتواي آن مخالف هستند تأكيد كرده‌اند كه رياض دست به هركاري خواهد زد تا اين توافق را در هر مرحله‌اي كه شده مختل كند و بايد منتظر اقدامات بعدي سعودي‌ها باشيم. اين منبع آگاه با تشريح تصوراتي كه سعودي‌ها از اين تحولات دارند كه بر اساس آن امنيت وجود خود را در خطر مي‌بينند پيش‌بيني كرد آنها دست به هر كاري خواهند زد تا اين روند را به نفع خود تغيير دهند. محمدجواد ظريف، وزير خارجه روز گذشته در كنفرانس خبري مشترك با ابراهيم جعفري همتاي عراقي خود، با بيان اينكه تنش‌آفريني در منطقه، اقدامي از سر قدرت نيست بلكه از سر ضعف است، گفت: «باعث تأسف است كه دولت سعودي با سياست تنش كار را ادامه داد.» يك منبع آگاه هم در وزارت خارجه با اشاره به اينكه تهران به تصورات، نيات و اهداف هيئت حاكمه عربستان سعودي اشراف دارد، تأكيد كرد كه سعودي‌ها همچنان به اقدامات تحريك‌آميز خود ادامه خواهند داد چرا كه آنها منافع خود را در ايجاد بحران و تنش با ايران مي‌دانند. اين منبع با اشاره به اينكه تحولات ميداني و بين‌المللي در راستاي منافع ايران است، گفت: نبايد با اقدامات غيرضروري به عربستان بهانه داد تا روند اين تحولات را به نفع خود تغيير دهد.
محمد بابایی
