الوقت- در حالی که معادلات ژئوپلیتیکی منطقه جنوب آسیا و غرب آسیا با تحولات پی‌درپی مواجه است، سفر رسمی دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور اسلامی ایران، به پاکستان، نقطه عطفی در روابط دو کشور تلقی می‌شود. این سفر که به دعوت نخست‌وزیر پاکستان، شهباز شریف، انجام می‌گیرد، دارای اهداف مهمی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی است. تهران و اسلام‌آباد با اشتراکات تاریخی، فرهنگی و دینی، ظرفیت بالایی برای ارتقاء همکاری‌های دوجانبه و ایفای نقش مؤثر در ثبات منطقه‌ای دارند.
همکاری‌های اقتصادی؛ از ۳ به ۱۰ میلیارد دلار؟
از محورهای اصلی سفر رئیس‌جمهور ایران، توسعه مبادلات تجاری و اقتصادی با پاکستان است. حجم فعلی تجارت دوجانبه حدود ۳ میلیارد دلار برآورد شده و مقامات دو کشور هدف‌گذاری کرده‌اند تا این رقم به ۱۰ میلیارد دلار افزایش یابد. دو کشور بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند و این امر ظرفیت‌های تجاری و بازرگانی و ترانزیتی فراوانی برای تحقق هدف‌گذاری‌های اقتصادی می‌تواند فراهم کند. در این مسیر، پروژه‌هایی همچون گسترش بازارچه‌های مرزی، تبادل برق و سوخت، افزایش ترانزیت کالا و راه‌اندازی پروازهای مستقیم میان شهرهای دو کشور در دستور کار قرار دارد.
پاکستان پتانسیل قابل توجهی برای صادرات مواد غذایی و منسوجات دارد و ایران آماده است تا صادرات گاز، نفت و محصولات پتروشیمی را افزایش دهد و چشم‌انداز رشد تجارت بین دو طرف را تقویت کند.
در سال ۱۴۰۰ بر اساس توافق بین دو کشور ایران و پاکستان مقرر شد بازارچه‌های خرده فروشی مشترک بین ۲ کشور ایجاد شود.
بر اساس این توافقنامه مقرر شد در مرحله اول، سه بازارچه در نقاط مرزی مناطق کوهک - چدگی ، ریمدان - گبد و پیشین - مند افتتاح شود و در مرحله دوم، بازارهای مرزی در سه نقطه مرزی دیگر راه اندازی گردد.
پس از آن بود که در اردیبهشت ماه 1402 و در جریان سفر شهید آیت‌الله رئیسی به سیستان و بلوچستان، و با حضور شهباز شریف نخست‌وزیر پاکستان نخستین بازارچه مرزی مشترک دو کشور در مرز «پیشین ـ مند» افتتاح شد.
اکنون و در آستانه سفر پزشکیان نیز گروه دوستی اقتصادی پاکستان و ایران، در سنای پاکستان خواستار تسهیل سازوکارهای تجارت پایاپای با ایران، به ویژه بین استان‌های مرزی، شده است.
در همین ارتباط امیری مقدم سفیر ایران در اسلام‌آباد اعلام کرده است که در این سفر، دست‌کم ۱۰ سند همکاری اقتصادی و سیاسی میان دو طرف امضا خواهد شد. از جمله مهمترین توافقات، می‌توان به احیای پرواز مستقیم تهران-اسلام‌آباد پس از ۲۰ سال و آغاز پنج مسیر هوایی جدید اشاره کرد که تأثیر بسزایی در تقویت گردشگری و تجارت میان دو کشور خواهد داشت.
یکی از ظرفیت‌های مغفول مانده در حوزه تقویت همکاری‌های اقتصادی که در صورت اراده سیاسی اسلام آباد می‌تواند به سرعت باعث رشد یافتن حجم مناسبات تجارت خارجی و فراهم سازی پرشتاب زمینه‌های توسعه پایدار منطقه شود، حوزه انرژی است. در این حوزه، پروژه خط لوله گاز ایران-پاکستان موسوم به «صلح» سال‌هاست که به دلیل فشارهای آمریکا متوقف مانده است. با این حال، مقامات پاکستانی مانند سلیم مندویوالا تأکید کرده‌اند که این پروژه از اهداف امنیتی فاصله دارد و مستقیماً در راستای منافع اقتصادی مردم پاکستان است. نمایندگان مجلس و کارشناسان اقتصادی پاکستان خواستار آن هستند که دولت پاکستان فشارهای خارجی را نادیده گرفته و به تعهدات خود در قبال این پروژه عمل کند. تداوم مذاکرات پیرامون این خط لوله در دستور کار اسلام‌آباد و تهران باقی مانده و در صورت رفع موانع، می‌تواند تحولی مهم در امنیت انرژی منطقه باشد.
هر دو کشور عضو سازمان‌هایی چون سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و سازمان همکاری شانگهای هستند. فعال‌سازی این چارچوب‌ها می‌تواند مسیر تعاملات منطقه‌ای را هموارتر کند. به‌ویژه طرح‌هایی چون کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) که روسیه و آسیای میانه را به ایران ، سپس شبه قاره هند متصل می‌کند، در صورت اتصال به شبکه ترانزیتی پاکستان می‌تواند سکوی پرتابی برای توسعه تجارت منطقه‌ای باشد.
در دیدارهای پیشین رهبر انقلاب اسلامی با مقامات پاکستانی نیز بر اهمیت فعال‌تر شدن نهادهایی مانند اکو تأکید شده بود. این تأکیدات راهبردی نشان می‌دهد که نگاه تهران به روابط با پاکستان صرفاً دوجانبه نیست بلکه بخشی از راهبرد بزرگ‌تر منطقه‌ای ایران است.
همکاری امنیتی و منطقه‌ای؛ از تهدیدات مشترک تا دشمن مشترک
به فاصله اندکی از پایان از جنگ 12 روزه ایران و رژیم صهیونی و وضعیت آشوبناک منطقه، موضوع همکاری امنیتی، به‌ویژه در مناطق مرزی، یکی دیگر از محورهای اصلی این سفر است. توافقنامه امنیتی امضاشده در جریان سفر شهید سپهبد محمدحسین باقری در سال گذشته به اسلام‌آباد، زمینه‌ساز ایجاد همکاری‌های مشترک در مقابله با تهدیداتی چون تروریسم، قاچاق، تحرکات تجزیه‌طلبانه در بلوچستان و ناامنی در مرزهای افغانستان شده است.
با توجه به اقدامات آمریکا و رژیم صهیونی برای دامن زدن به بی‌ثباتی در منطقه بویژه در جنگ تحمیلی 12 روزه علیه ایران، همگرایی ایران و پاکستان در برابر تهدیدات مشترک بیش از گذشته نمود یافته است و انجام دو سفر، ابتدا از سوی نخست وزیر پاکستان و سپس رئیس جمهور ایران به فاصله کوتاه از هم، مهر تأییدی بر این موضوع است. در این رابطه امیری مقدم سفیر ایران در پاکستان با تمجید از مواضع دولت و ملت پاکستان در جریان تجاوز به ایران، گفت: «این سفر در شرایطی انجام می شود که بعد از تهاجم رژیم صهیونیستی و آمریکا و در طول مقاومت 12 روزه جانانه ملت ایران، دولت و ملت و رسانه‌های پاکستان همه و همه در مجامعع منطقه ای و بین المللی در کنار ایران ایستادند».
در این عرصه کارشناسان از برخی تغییر و تحولات کلان منطقه‌ای از جمله نزدیک شدن آمریکا و کشورهای خلیج فارس از جمله امارات و عربستان به هند به عنوان دشمن دیرینه پاکستان، فشارهای آمریکا، و روند عادی‌سازی روابط برخی کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی به عنوان عوامل بازنگری اسلام‌آباد در اولویت‌های ژئوپلیتیکی خود و حرکت به سمت روابط متوازن‌تر با همسایگان مهم مانند ایران یاد می‌کنند.
ایران با برخورداری از موقعیت ژئواستراتژیک ممتاز، ظرفیت‌های انرژی و نقش‌آفرینی فعال در محور مقاومت، می‌تواند شریک قابل اتکایی برای پاکستان باشد.
ایران و پاکستان به‌عنوان دو قدرت مهم اسلامی، نقاط مشترک قابل توجهی در سیاست‌گذاری‌های منطقه‌ای دارند. یکی از بارزترین این موارد، موضع مشترک در قبال مسئله فلسطین است.
دفتر مشترک همراهی‌های منطقه‌ای و اسلامی دو کشور فصل درخشان دیگری نیز دارد و آن موضع پاکستان در قبال تجاوز عربستان به یمن در سال ۲۰۱۵ بود که علی‌رغم فشارهای سیاسی و اقتصادی ریاض و آمریکا اما اسلام‌آباد با امتناع از مشارکت در ائتلاف سعودی علیه یمن، ظرفیت همکاری این کشور با محور مقاومت در بحران‌های منطقه‌ای را به نمایش گذاشت.
نقش فرهنگی و اجتماعی رسانه‌ها، نخبگان و مردم
مطمئناًٌ یکی از مهمترین وجوه حرکت در مسیر ایجاد روابط راهبردی میان دو کشور توجه به مسئله افکار عمومی و ارتباطات نزدیک اجتماعی و فرهنگی است که از شاخصه‌های دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی است. همگرایی ملت‌ها در کنار دولت‌ها، پشتوانه‌ای قدرتمند برای استمرار همکاری‌هاست. تجارب گذشته نیز نشان داده که پروژه‌هایی که با حمایت مردمی از جمله حضور فعال رسانه‌ها، نخبگان فکری و بخش خصوصی در پیگیری توافقات همراه بودند، شانس موفقیت بیشتری داشته‌اند .
در این حوزه علاوه بر نگاه همبستگی تاریخی ملت پاکستان به انقلاب اسلامی و علاقه و احترام خاص آنها به امامین انقلاب، ظرفیت‌های گسترده فرهنگی برای پیشبرد یک دیپلماسی عمومی موفق وجود دارد.
در همین راستا آقای پزشکیان سفر خود را با بازدید از مزار علامه اقبال لاهوری شاعر و اندیشمند پرآوازه فارسی سرا در لاهور آغاز می‌کند که نمادی از پیکرده واحد تاریخی و فرهنگی دو ملت است. این اقدام نمادین، تأکیدی بر ریشه‌های عمیق فرهنگی و زبانی دو ملت مسلمان است. همکاری‌های فرهنگی میان دو کشور در قالب آموزش زبان فارسی، تبادل دانشجویان، فعالیت‌های دینی و گسترش رسانه‌های دوزبانه می‌تواند به تقویت پیوندهای ملت-ملت کمک کند.
جمع‌بندی: گام بلند به‌سوی آینده‌ای مشترک
سفر دکتر مسعود پزشکیان به پاکستان را می‌توان آغازی بر فصل جدیدی از روابط تهران و اسلام‌آباد دانست؛ فصلی که همگرایی استراتژیک، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی میان دو قدرت مهم اسلامی را در شرایط حساس کنونی تقویت می‌کند. این سفر، تنها یک رویداد دیپلماتیک نیست، بلکه بخشی از تغییر آرایش ژئوپلیتیکی منطقه‌ای و نشان‌دهنده عزم مشترک برای عبور از چالش‌ها و ساختن آینده‌ای پایدار در جنوب آسیا و غرب آسیاست.
