پایگاه تحلیلی الوقت - پائیز سال گذشته در برهه‌ای حساس از تاریخ جنبش حزب‌الله لبنان، مجلس شورای این سازمان با انتصاب «شیخ نعیم قاسم» به عنوان دبیرکل جدید و جانشین حسن نصرالله موافقت کرد. پیش از این انتصاب، ترور دبیرکل پیشین، سید حسن نصرالله شدیدترین ضربه به این سازمان بود و البته معرفی شیخ نعیم قاسم جدی‌ترین حرکت استراتژیک برای حفظ انسجام و ادامه کار حزب الله در معادلات داخلی لبنان و تحولات منطقه‌ای بود. طی حدود 8 ماه گذشته که شیخ نعیم قاسم دبیرکلی حزب الله را برعهده داشته، حزب الله نه تنها موفق به عبور از بحرانی‌ترین شرایط منطقه تحت تاثیر تجاوزات رژیم صهیونیستی شده، بلکه این حزب باردیگر توانسته خود را در قامت یک بازیگر تعیین کننده تحولات داخلی لبنان نشان دهد.
مهندس شیمی
شیخ نعیم قاسم در فوریه ۱۹۵۳ در منطقه بسطا بیروت متولد شد. او فرزند «شیخ محمد قاسم» از منطقه اقلیم التفاح در جنوب لبنان است. دبیرکل فعلی حزب الله لبنان، متاهل و دارای شش فرزند است. وی در سن هجده سالگی، در سال ۱۹۷۱، تحصیلات خود را در دانشکده تربیت بدنی دانشگاه لبنان در بیروت آغاز کرد و در سال ۱۹۷۷ با مدرک کارشناسی ارشد شیمی فارغ‌التحصیل شد. در همین حال، قاسم به تحصیلات دینی خود ادامه داد و نزد عباس الموسوی و محمد حسین فضل الله تحصیل کرد و سپس به مدت شش سال در مدرسه به تدریس مشغول شد.
از بنیانگذاری تا دبیرکلی حزب الله
شیخ نعیم قاسم فعالیت سیاسی خود را در صفوف جنبش امل در مراحل تأسیس آن در سال ۱۹۷۴ آغاز کرد. با این حال، در سال ۱۹۷۹ از این جنبش استعفا داد و به کار خود در تدریس آموزه‌های دینی در مساجد و مدارس بیروت ادامه داد. جرقه انقلاب اسلامی ایران او را جذب کرد و در کمیته‌های اسلامی حامی انقلاب که فعالیت‌های رسانه‌ای، راهپیمایی‌ها و سخنرانی‌هایی درباره انقلاب اسلامی ایران انجام می‌دادند، شرکت کرد و زمینه را برای تأسیس یک حزب جدید لبنانی فراهم نمود. در سال ۱۹۸۲، شیخ نعیم قاسم یکی از چهره‌های بنیانگذار حزب‌الله لبنان بود.
شیخ سه دوره به عنوان عضو مجلس شورای حزب‌الله فعالیت کرد. در ابتدا مسئولیت فعالیت‌های آموزشی و پیشاهنگی در بیروت را بر عهده گرفت، سپس نایب رئیس شورای اجرایی و پس از آن رئیس شورای اجرایی شد. او از زمان دبیرکلی عباس الموسوی در سال ۱۹۹۱، به عنوان معاون دبیرکل حزب‌الله خدمت کرد. پس از ترور الموسوی و جانشینی نصرالله در سال ۱۹۹۲ و تا زمان انتخاب شدن به عنوان جانشین نصرالله، در این سمت باقی ماند.
شیخ قاسم همچنین ریاست شورای اقدام پارلمانی حزب‌الله را بر عهده داشت و بر فعالیت بلوک سیاسی وفاداری به مقاومت در پارلمان لبنان نظارت داشت. او همچنین از زمان اولین رقابت حزب الله در سال ۱۹۹۲، هماهنگ کننده کل انتخابات پارلمانی این حزب بوده است. در واقع نعیم قاسم در طول دوران فعالیتش در حزب‌الله، سه دوره متوالی در مجلس شورای این حزب خدمت کرد. این شورا متشکل از نه عضو بود که برای مدت یک سال توسط اعضای حزب که سمت‌های ریاست دپارتمان یا بالاتر داشتند، انتخاب می‌شدند. این بدان معنا بود که نعیم قاسم یکی از نه رهبر ارشد حزب در زمان تأسیس آن بوده است. روابط پارلمانی و نزدیک شیخ نعیم قاسم با اعضای پارلمان و مقامات دولتی لبنان یکی از ویژگی‌های برجسته شیخ نعیم برای پیگیری اهداف سیاسی حزب الله در صحنه سیاست داخلی حزب‌الله است.
نزدیک به نصرالله
شیخ قاسم به واسطه موقعیت کاری‌اش در مجلس شورای حزب‌الله به نصرالله بسیار نزدیک بود و رابطه مستقیمش با سید حسن نصرالله برای دهه‌ها ادامه داشت. شیخ قاسم در طول بیش از ۴۰ سال فعالیت سیاسی خود در حزب‌الله، به صورت مداوم در رسانه‌ها ظاهر می‌شد و در جشن‌های حزب سخنرانی می‌کرد. بنابراین نزدیکی به سید حسن نصرالله و سخنرانی های او دو موضوعی هستند که باعث شده تا شیخ نعیم قاسیم یک خطیب توانا نیز به شمار رود.
علاوه بر این، نعیم قاسم به عنوان «برجسته‌ترین نظریه‌پرداز حزب‌الله» شناخته می‌شود و تقریباً ۲۶ کتاب در مورد مسائل مختلف، به ویژه «حزب‌الله: روش، تجربه و آینده» منتشر کرده است که در آن تاریخچه‌ای از حزب، به ویژه در سه دهه اول از زمان تأسیس آن در سال ۱۹۸۲، ارائه می‌دهد. او همچنین مهم‌ترین نقاط عطف در رابطه آن با دولت لبنان و نهادهای آن را ارائه می‌دهد و خلاصه‌ای از برجسته‌ترین اصول فکری حزب، روابط بین‌المللی و منطقه‌ای آن و انتخاب‌های آن در لبنان را مورد بحث قرار داده است.
در اوایل دهه 1990 پس از اختلاف نظر اعضای ارشد حزب الله بر سر مشارکت در فعالیت پارلمانی، که منجر به برکناری اولین دبیرکل حزب، صبحی الطفیلی و جایگزینی وی در سال ۱۹۹۱ با سید عباس الموسوی شد، تعداد اعضای مجلس شورای حزب الله به هفت نفر کاهش یافت. همزمان دوره تصدی آنها به دو سال افزایش یافت و سمت معاون دبیرکل ایجاد شد. نعیم قاسم برای اولین بار این سمت را بر عهده داشت و در تمام دوران دبیرکلی الموسوی و جانشینش، سید حسن نصرالله، در این سمت باقی ماند. البته در دوران دبیرکلی نصرالله، دوره عضویت مجلس شورا به سه سال تبدیل شد و پنج شورا در ساختار سازمانی حزب الله تبلور یافت و تثبیت شد: شورای سیاسی، شورای جهاد، شورای اجرایی، شورای پارلمانی و شورای قضایی. هر شورا توسط یکی از اعضای مجلس شورا اداره می‌شود و در همه این مدت شیخ نعیم قاسم بر کار این شوراهای فرعی نظارت داشته است. از این منظر وی دیدگاهی جامعی در مدیریت حزب الله از دهه‌های گذشته در مقام معاون دبیرکل بدست آورده است.
دبیرکلی در شرایط استثنایی
به طور کلی در تاریخ درگیری‌ها با اسرائیل گروه‌های مختلف مقاومت هزینه‌های بسیار سنگینی داده‌اند. از عزالدین قسام گرفته تا شیخ احمد یاسین، بنیانگذار جنبش مقاومت اسلامی ( حماس )، فتحی شقاقی، بنیانگذار جنبش جهاد اسلامی، خلیل الوزیر (ابوجهاد)، مرد دوم جنبش فتح، و ابوعلی مصطفی، دبیرکل جبهه خلق تا ترورهای اخیر رهبران حماس، از ترور صالح العاروری در لبنان گرفته تا ترور اسماعیل هنیه ، رئیس سابق دفتر سیاسی، در تهران همگی نمونه‌های آشکاری از شهادت رهبران گروه‌های مختلف مقاومت است، اما آیا شهادت رهبران، این گروهها را از حرکت بازداشته است؟
بی تردید شهادت رهبران مقاومت باعث توقف و یا عقب گرد هیچکدام از گروه‌های مقاومت نشده و براین اساس شهادت دبیرکل پیشین حزب الله یعنی سید حسن نصرالله نیز نه تنها به توقف حزب الله منجر نشد، بلکه دبیرکل جدید، یعنی شیخ نعیم قاسم با جدیت و اقتدار در حال پیگیری اهداف حزب الله است. به عبارت دیگر می‌توان گفت که در مورد حزب الله لبنان، آنچه در سپتامبر ۲۰۲۴ اتفاق افتاد از چندین نظر استثنایی بود. رژیم صهیونیستی نه تنها سید حسن نصرالله ، دبیرکل حزب‌الله ، بلکه چند روز بعد، هاشم صفی‌الدین، معاون او را نیز به شهادت رساند. علاوه بر این، تقریباً تمام افراد رتبه اول و دوم حذف شدند و شیخ نعیم قاسم در این شرایط از اعضای قدیمی حزب بود که توانست کشتی حزب الله را از دل طوفان بحران به مقصد برساند و امروز، شیخ نعیم قاسم در شرایطی استثنایی، در سخت‌ترین لحظه تاریخ حزب از زمان تأسیس آن، سمت دبیرکلی را بر عهده گرفته است. تجاوزات اسرائیل به لبنان ادامه دارد و فشارها در داخل لبنان از سوی گروه‌های نزدیک به غرب افزایش پیدا کرده است. هدف همزمان غربگرایان در لبنان و اسرائیل، حذف حزب‌الله از حوزه نفوذ و خلع سلاح سلاح آن است، اما طی 8 ماه گذشته با وجود ادامه بمباران‌ها در شرایط آتش بس، دبیرکل حزب الله توانسته بواسطه روابط سیاسی خود با گروه‌های مختلف لبنانی، مانع دستیابی اسرائیل به اهدافش در لبنان شود.
همچنین با توجه به سخنرانی‌ها و موضع‌گیری های شیخ نعیم قاسم، بعید است که دوران وی از نظر رویکرد استراتژیک برای مقابله با اسرائیل با سلف خود متفاوت باشد. نعیم قاسم در نوشته‌های خود، نبرد با اسرائیل را نبردی آشکار معرفی می‌کند و آزادسازی جنوب لبنان را یکی از فصل‌های این درگیری می‌داند. با این حال، اهداف دیگری نیز وجود دارد، مانند تلاش برای آزادسازی مزارع شبعا، و همچنین ضرورت «بازدارندگی در برابر جاه‌طلبی‌های توسعه‌طلبانه اسرائیل»، که به گفته شیخ نعیم قاسم ارتش لبنان با توجه به عدم توازن قدرت بین آن و ارتش اشغالگر اسرائیل، قادر به انجام آن نیست بنابراین این اهداف را حزب الله بایستی دنبال کند.
شیخ قاسم در عین حال دلایلی مشخص را برای امتناع حزب الله از تحویل سلاح یا خروج جنگجویانش از جنوب ارائه می‌دهد و این دلایل را در چارچوب عدم توازن قدرت ارتش لبنان با نیروی اشغالگر صهیونیستی می‌داند. وی خاطرنشان می‌کند که مقاومت واکنشی به اشغال است و هرگونه عملکرد آن، پیامد اشغال است و هزینه مقاومت در برابر اشغال، هر چقدر هم که زیاد باشد، کمتر از هزینه تسلیم شدن در برابر اشغال است. شیخ نعیم قاسم همچنین معتقد است که درگیری با اسرائیل صرفاً توسط نیروی فیزیکی تعیین نمی‌شود، بلکه عوامل تأثیرگذار دیگری نیز در آن نقش دارند، که مهم‌ترین آنها عملکرد مؤثر، روحیه و شرایط محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی است. وی در بحث خود درباره عوامل پیروزی و شکست، به این نکته اشاره می‌کند که «بسیاری از احزاب، گروهها و سازمان‌ها در منطقه عربی ما زمانی شکست خوردند که بر مسائل فرعی تمرکز کردند و انرژی‌های خود را برای مسائل فرعی بسیج کردند و در نتیجه از مسائل اصلی غافل شدند. او اضافه می‌کند: « اولویت اصلی مبارزه با اسرائیل و رد هرگونه جنگ داخلی در لبنان است.» این رویکرد شیخ نعیم قاسم که در سخنرانی‌ها و آثار مکتوب وی بازتاب یافته، بیانگر آن است که حزب الله در دوره شیخ نعیم قاسم همچنان با توان بیشتری بر آرمان مبارزه با اسرائیل برای نیل به اهداف نهایی خود تاکید خواهد داشت.
