الوقت- در کوران حوادث خونین سواحل غربی سوریه که با صحنه‌های دهشتناک کشتار عمومی غیرنظامیان به دست تکفیری‌ها، افکار عمومی را در وحشت وضعیت تاریک آینده فرو برد، در کاخ ریاست جمهوری در دمشق توافقی امضا شد که میخ سلطه جولانی بر بخش وسیعتری از سوریه را بر زمین کوبید.
روز یکشنبه به صورت یکباره رسانه‌ها از به نتیجه رسیدن مذاکرات میان فرمانده نظامی کردهای سوریه و احمد الشرع یا همان ابو محمد جولانی، رهبر هیئت تحریرالشام خبر دادند؛ توافقی درباره ادغام تمامی نهادهای غیرنظامی و نظامی وابسته به اداره خودمختار کردستان سوریه در چارچوب قوای دولتی که به صورت بالقوه می‌تواند نقش بسزایی در تغییر چشم‌انداز معادلات سیاسی و امنیتی در میانه کشمکش‌های جدید نظامی این کشور باشد.
مفاد توافق تاریخی
این موافقتنامه شامل هشت ماده به شرح زیر است:
- تضمین حقوق همه سوری‌ها برای مشارکت در روند سیاسی و همه نهادهای دولتی بر اساس شایستگی، صرف نظر از پیشینه مذهبی یا قومی آنها.
- به رسمیت شناختن جامعه کرد به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از دولت سوریه و تضمین حقوق شهروندی و قانون اساسی آن.
- آتش بس در تمام مناطق سوریه.
- ادغام تمام نهادهای غیرنظامی و نظامی در شمال شرق سوریه در اداره دولتی سوریه، از جمله گذرگاه‌های مرزی، فرودگاه ها، و میادین نفت و گاز.
- تضمین بازگشت همه آوارگان سوری به شهرها و روستاهای خود و تضمین حمایت از آنها توسط دولت سوریه.
- حمایت از دولت سوریه در مقابله با بقایای اسد و تمامی تهدیداتی که امنیت و وحدت سوریه را هدف قرار می‌دهد.
- رد تفرقه‌گرایی، نفرت‌پراکنی و اقدامات اختلاف‌برانگیز بین تمام اجزای جامعه سوریه.
- کمیته‌های اجرایی حداکثر تا پایان سال جاری برای اجرای توافقنامه تلاش خواهند کرد.
در پی این توافق انتظار می‌رود نیروهای وزارت دفاع سوریه وارد مناطق تحت کنترل نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) برای به دست گرفتن موسسات دولتی و زندان‌هایی شوند که صدها عضو القاعده و داعش را در خود جای داده‌اند.
در این میان رسانه‌های سوری و عربی از اقدام همزمان جولانی برای دستیابی به یک توافقنامه دیگر برای به دست گرفتن اوضاع امنیتی و سیاسی در استان سویدا خبر دادند که بر اساس آن دولت تحت رهبری تحریرالشام پس از درگیری‌های خونین هفته‌های اخیر با دروزی‌ها در این استان، اکنون با مردم و شخصیت های سویدا برای انتخاب فرماندار و رئیس پلیس به توافق رسیده است.
طبق این توافق در ازای تشکیل دستگاه امنیتی وابسته به دولت و انتخاب فرماندار جدید سویدا، حکومت تحریرالشام می‌پذیرد که پرسنل پلیس از نیروهای محلی استان باشند.
گفتنی است که دروزی‌ها که پایگاه اصلی آنها در سوریه استان سویدا است، حدود 3 درصد از جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهند.
یک نفس آسوده در انبوه چالش‌ها
جولانی و تحریرالشام توافقات اخیر با کردها و دروزی‌ها را یک پیروزی سیاسی برای خود در پیشبرد مسالمت‌آمیز فرآیند بسط سلطه سیاسی و تحکیم پایه‌های مشروعیت داخلی حکومت جدید قلمداد می‌کنند و مطمئناً آن را در هموار کردن راه برای رفع نگرانی‌ها و افزایش قدرت چانه‌زنی در محیط منطقه‌ای و بین‌المللی موثر می‌دانند.
در سه ماه سپری شده از سرنگونی حکومت بشار اسد، تمرکز جولانی و حامیان منطقه‌ای آن بر این بوده تا نگاه بدبینانه و نگران داخلی و خارجی به حکومت گروه‌های مسلح تحت رهبری تحریرالشام را تغییر دهند و با رفع تحریم‌ها و ورود سرمایه‌های عربی برای بازسازی اقتصادی پایه‌های ثبات و مشروعیت حکومت جدید را تقویت کنند.
در این راستا جولانی با هر وسیله‌ای، از سر دادن شعارهای حقوق بشری گرفته تا تغییر تیپ ظاهری و اسم و رسم، کوشید تا هرچه بیشتر از سابقه دیدگاه‌های القاعده‌ای خود و سازمان تحت کنترلش فاصله بگیرد و این تصویر را جا بیاندازد که تحریرالشام با یک خانه‌تکانی ایدئولوژیک متحول شده و جای هیچگونه نگرانی امنیتی درباره گسترش تروریسم، سرکوب اقلیت‌ها و زنان و استبداد بنیادگرایی سیاسی و مذهبی به سبک القاعده و داعش وجود ندارد.
اما این روند آنگونه که جولانی و حامیان آن پیشبینی کرده بودند پیش نرفت و در سایه بگیر و ببندهای بی‌قاعده و قانون عناصر دستگاه جدید امنیتی، ترورهای مکرر شهروندان و نظامیان سابق سوریه و تعلل عامدانه شورشیان مسلح در شروع فرآیند انتقال قدرت از طریق به تعویق انداختن گفتگوهای جامع سیاسی، همچنان دیدگاه ذن و بی‌اعتمادی به وعده‌های تحریرالشام در داخل و خارج حکمفرما است.
تداوم این بی‌اعتمادی با عملکرد مشمئزکننده عناصر تکفیری در استان‌های ساحلی سوریه علیه اقلیت‌ها و بازتاب گسترده کشتار بی‌رحمانه دسته‌جمعی غیرنظامیان، وضعیت را به سمت بحرانی شدن پیش برد و می‌رفت که تمام رشته‌های جولانی را پنبه کند اما با حصول توافقات اخیر با کردها و دروزی‌ها او توانست نفسی راحت بکشد و همچنان ظاهر متمدنانه و وجهه رهبری دیپلماتیک خود را حفظ کند.
نگرانی‌ها و چالش‌ها
با این حال این تنها وجه ظاهری نگرش رهبران تحریرالشام به توافق با کردها و دروزی‌ها را به نمایش می‌گذارد و در پشت پرده ماجرا اتفاقاً این توافقات می‌تواند نمایانگر چالش‌های حکومت جولانی در روند استقرار نظام مطلوب آنها باشد.
1- اولاً مقاومت‌های پراکنده مسلحانه اخیر به جولانی و رهبران تحریرالشام نشان داد که زمان طلایی سواری بر سیاست صبر و انتظار جامعه پرالتهاب و نگران سوریه، بویژه در میان اقلیت‌ها، در حال اتمام است و در میان ناکامی‌های اقتصادی و سیاسی حکومت جدید، سیاست ارعاب و گسترش فضای امنیتی در جامعه هم نتوانسته کارایی مورد انتظار را داشته باشد.
2- خیزش‌های محدود نظامی اخیر در جنوب و ساحل غربی سوریه نشان داد که توانمندی تشکیلات نظامی و امنیتی حکومت تحت کنترل تحریرالشام برای مواجهه با شورش‌های گسترده مسلحانه در اقصی نقاط کشور بسیار شکننده است زیرا جولانی مجبور شد برای سرکوب عده کمی از مخالفان مسلح از تمامی نیروهای تحت امر خود در استان‌های مختلف بویژه ادلب برای گسیل به استان‌های ساحلی استفاده کند.
3- معطوف شدن اجرای توافقات با کردها به پیشبرد فرآیند سیاسی از سوی دولت مرکزی موضوعی است که می‌تواند چالش و مانع مهمی در مسیر تحقق اهداف توافق باشد.
فرمانده نیروهای سوریه دموکراتیک پس از امضا توافق، آن را منعکس کننده آرمان‌های مردم سوریه برای عدالت و ثبات دانست و اعلام کرد که مرحله فعلی مستلزم اقدام مشترک برای تضمین مرحله انتقالی است.
عبدی در پلتفرم ایکس افزود: «در این دوره حساس، ما با هم کار می‌کنیم تا مرحله انتقالی را که منعکس کننده آرمان های مردم ما برای عدالت و ثبات باشد، تضمین کنیم» و این توافق را فرصتی واقعی برای ساختن سوریه جدید دانست که همه اجزای سوریه را در بر می‌گیرد.
این مواضع نشان می‌دهد که تا حل و فصل اختلاف دیدگاه‌ها درباره ویژگی‌های کلی نوع و هویت دولت آینده سوریه، که در یک فرایند زمانبر مذاکرات چانه‌زنی برای کسب بیشترین امتیاز از سوی اقلیت‌ها بویژه کردها خواهد بود، انتظار تحقق خلع سلاح غیرواقع‌بینانه است، اگرچه ممکن است به شکل نمادین درباره واگذاری کنترل مرزها و گذرگاه‌ها و پادگان‌ها و ادارات دولتی به نیروهای دولتی گام‌هایی برداشته شود.
همچنین نباید از چالش بزرگ نحوه اجرای ادغام نیروهای سوریه دموکراتیک در تشکیلات امنیتی و نظامی چشم‌پوشی کرد.
4- مسئله دیگر تفاوت دیدگاه رهبران سیاسی و فرماندهان نظامی تحریرالشام، از توافق با کردها در سایه موفقیت سرکوب قیام ساحل سوریه و معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی تضعیف کننده موقعیت امنیتی مناطق کردنشین می‌باشد.
در حالی که کردها سایه خطر صدور دستور ترامپ برای خروج نیروهای آمریکایی از مناطق شمال شرق سوریه و تنها شدن در برابر تهدید ترکیه را روی سر خود حس می‌کنند و مطمئناً این مولفه در تعیین خط و مشی سیاسی نیروهای سوریه دموکراتیک برای توافق با جولانی نقش بسزایی داشته است، پیروزی نسبی میدانی در مواجهه با حرکت محدود نظامی اخیر در ساحل غربی و اطمینان از حمایت‌ها نظامی ترکیه می‌تواند به شکاف میان رهبران سیاسی و نظامی مسلحین درباره در پیش گرفتن راهکار نظامی و یا سیاسی به عنوان بهترین راه مواجهه با مسئله کردها بیانجامد. این مسئله در آینده می‌تواند چالش جدی را در مسیر نحوه اجرای توافق ایجاد کند.
