الوقت- تغییر و تحولات سوریه پس از روی کار آمدن گروههای مسلح به سرکردگی هیئت تحریرالشام، به نگرانیهای منطقه‌ای بویژه برای همسایگان سوریه در خصوص پیامدهای بی‌ثباتی در این کشور دامن زده است.
در این میان در حالی که دولت عراق بیشترین نگرانی را از بازگشت بی‌ثباتی در سوریه احساس می‌کند، رهبران اقلیم کردستان در اربیل دیپلماسی موازی و مستقل از بغداد را در این رابطه در پیش گرفته‌اند و در هفته‌های گذشته رفت و آمدها و مذاکراتی میان آنها و کردهای سوریه به وقوع پیوسته که می‌تواند در روند تحولات این کشور تأثیرگذار باشد.
در اولین اقدام، حمید الدربندی، فرستاده مسعود بارزانی، رئیس حزب دموکرات کردستان، به شرق سوریه رفت و به طور جداگانه با مظلوم عبدی "فرمانده کل نیروهای دموکراتیک سوریه" و ریاست "شورای ملی" کرد دیدار کرد تا از دیدگاه یکدیگر در مورد تحولات اخیر سوریه و موضع آنها نسبت به دمشق مطلع شود.
پس از این بازدید، اواخر هفته گذشته مظلوم عبدی روز پنجشنبه (27 دی) به اربیل رفت و مذاکرات اینبار در خاک عراق پیگیری شد.
بر اساس بیانیه ستاد مرکزی بارزانی، بارزانی و عبدی درباره وضعیت سوریه و آخرین تحولات امنیتی و سیاسی گفتگو کردند. در این بیانیه آمده است که در این نشست، علاوه بر چارچوب کلی نحوه برخورد نیروهای کرد با شرایط جدید و نحوه اتخاذ موضع مشترک برای احزاب کرد در سوریه، درباره وضعیت سوریه نیز بحث و تبادل نظر شد.
بر اساس این بیانیه، در این دیدار تاکید شد که احزاب کرد در سوریه باید بدون دخالت هیچ طرف دیگر و با روش‌های مسالمت‌آمیز درباره سرنوشت خود تصمیم‌گیری کنند، به گونه‌ای که حقوق آنها برای اتحاد و همبستگی مشترک با نظام جدید تضمین شود. همچنین، حاکمان سوریه به تفاهم و توافق برسند و عامل امنیت، صلح و ثبات باشند و از تکرار فجایعی که بر مردم کرد و سایر اقلیتهای سوریه آمد جلوگیری کنند.
هوشیار زیباری، عضو حزب دموکرات کردستان درباره جزئیات دیدار عبدی با مسعود بارزانی گفت:«این دیدار دستاورد مهمی برای تقویت اتحاد کردها و تحکیم جایگاه آنها در مقابل حاکمان جدید سوریه در دمشق، به منظور دستیابی به یک گذار سیاسی آرام، محسوب می‌شود».
عبدی نیز در توئیتی در صفحه خود در شبکه ایکس نوشت:«دیدار با بارزانی شاهد بحث در مورد روند تغییرات سوریه بود و با هم تاکید کردیم که موضع کردها در سوریه باید متحد شود».
همچنین یک مقام مسئول اقلیم به آسوشیتدپرس گفت: «مذاکرات بارزانی و عبدی بر وحدت موضع کردها در داخل سوریه و بررسی راه‌هایی برای جدا کردن نیروهای دموکراتیک سوریه از پ‌ک‌ک متمرکز بود. بارزانی بر این باور است که چنین اقدامی می‌تواند درها را برای حمایت گسترده‌تر بین‌المللی به‌ویژه از طریق روابط حزب دموکرات کردستان با آمریکا و ترکیه باز کند».
وحدت روژآوا در فصل جدید تاریخ کردهای سوریه
سفر مظلوم عبدی فرمانده کل نیروهای دموکراتیک سوریه به اربیل در اقلیم کردستان و دیدار وی با بارزانی یک سفر معمولی نبوده و بیانگر پاسخی به ابتکار بارزانی برای متحد کردن کردها در سوریه بود.
روابط بین پارتی و حزب اتحاد دموکراتیک (PYD)، به عنوان بزرگترین حزب اداره خودمختار کردستان در شمال شرق سوریه، طی سالهای گذشته به دنبال همراهی اتحادیه دموکراتیک با حزب کارگران کردستان موسوم به «پ ک ک» سرد شده است.
پ ک ک در لیست گروههای تروریستی آنکارا قرار دارد و با همین بهانه در یک دهه گذشته ارتش ترکیه در مناطق گسترده‌ای از شمال عراق و سوریه پایگاه نظامی تأسیس و عملاً به اشغال خود درآورده و این امر چالشی بزرگ در روابط آنکارا- اربیل می‌باشد.
در اکتبر 2014، بارزانی ابتکاری را برای متحد کردن صفوف کردها در سوریه رهبری کرد و فرمانداری دهوک در اقلیم میزبان جلسات متعددی بین حزب اتحاد دموکراتیک و شورای ملی کرد (متشکل از احزاب و گروههای مخالف PYD) بود که منجر به امضای توافقنامه «دهوک» شد که بر اساس آن تشکیل یک مرجع سیاسی کردی از دو حزب اصلی با نسبت نمایندگی برای هر کدام 40 درصد و برای سایر احزاب غیر دخیل در این دو بلوک و دستیابی به مشارکت موثر برای همه احزاب و مولفه‌ها در خودگردانی و توسعه شکل کنونی اداره مناطق کردنشین تعیین شد.
اما این توافق اجرا نشد و با کوچ مخالفان به اقلیم کردستان عراق، تنش همچنان به عنوان وضعیت غالب در صحنه سیاسی کردهای سوریه باقی ماند اما با سقوط دولت اسد، تلاش برای یکپارچگی صفوف کردها در سوریه با هدف مذاکره با هیئت حاکمه جدید و تامین حقوق کردها در آینده سیاسی این کشور بار دیگر افزایش یافت، بویژه اینکه اتحاد کردها با توجه به شرایطی که در منطقه حاکم شده است، می‌تواند وزن سیاسی اربیل را در معادلات منطقه ای و روابط با همسایگان بالا ببرد.
میانیجگری بارزانی بین ترکیه و کردها
این دیدار در شرایطی صورت می‌گیرد که ترکیه از حاکمان جدید دمشق خواسته تا تشکیلات کردهای سوریه را از بین ببرند یا اینکه ترکیه دست به اقدام نظامی خواهد زد. پیش از این خبر‌هایی از احتمال میانجیگری مسعود بارزانی میان کردهای سوریه با ترکیه منتشر شده بود.
از آنجا که بارزانی در سالهای اخیر روابط خوبی با ترکیه بهم زده است و توانسته با کمک این کشور منابع نفت و گاز اقلیم را به خارج صادر کرده و درآمدهای کلانی را کسب کند، لذا سعی دارد از دوستی با آنکارا استفاده کرده و به عنوان میانجی در روابط ترکیه و کردهای سوریه راه حلی برای کاهش تنشها بین دو طرف پیدا کند.
با توجه به اینکه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه تهدید کرده که اگر کردهای سوریه سلاح خود را زمین نگذارند آنها را با سلاحشان دفن خواهند کرد، رهبران اقلیم دنبال یافتن راه حلی برای متوقف کردن عملیاتهای ترکیه و تحریرالشام به کردهای سوریه هستند.
جمیل الحرکی، از اعضای حزب دموکرات کردستان گفت:«نیروهای کرد عراقی به دنبال یافتن راه‌حل‌های سیاسی مطابق با دیپلماسی خارجی بین ترکیه و نیروهای کرد سوریه هستند که به نفع هر دو طرف خواهد بود تا از تشدید بیشتر درگیری‌ها جلوگیری کنند». سفر دو هفته پیش مسرور بارزانی، نخست وزیر اقلیم به آنکارا و دیدار با اردوغان نیز درباره تحولات سوریه و موضوع کردها بود.
خاندان بارزانی قصد دارند تا نیروهای دموکراتیک سوریه را مجاب کنند که همکاری با پ ک ک را قطع کنند تا هر گونه بهانه جویی از سمت آنکارا را از بین ببرند.
از آنجا که تنها بهانه ترکیه وجود پ ک ک است، برای رفع نگرانیهای آنکارا تمهیداتی اندیشیده شده است. در این رابطه، یکی از مقامات پ.ک.ک به رویترز گفت که پ.ک.ک حاضر است به حضور خود در سوریه پایان دهد، به شرطی که کردها نقش رهبری را در مناطق خود حفظ کنند. او تأیید کرد: «هرگونه ابتکاری که منجر به اداره شمال شرق سوریه توسط نیروهای دموکراتیک سوریه شود یا به آنها نقش مهمی در رهبری مشترک بدهد، پ ک ک را وادار می‌کند که با ترک این منطقه موافقت کند».
بنابراین، بارزانی اگر بتواند ترکیه و تحریرالشام را به دادن خودمختاری به نیروهای دموکراتیک سوریه تحت حاکمیت دمشق متقاعد کند، نگرانیهای امنیتی آنکارا نیز رفع خواهد شد. همان سناریویی که بر اساس توافق امنیتی ایران و عراق انجام شد و گروههای تروریستی و تجزیه طلب از مرزهای ایران عقب‌نشینی کردند، لذا بارزانی می‌تواند همین برنامه را در شمال سوریه نیز اجرایی کند و با بیرون راندن پ ک ک، آنکارا را به توقف عملیات علیه کردها مجاب کند.
از سوی دیگر، بارزانی امیدوار است که با کمک دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا بتواند ترکیه را به عقب‌نشینی از مواضع خود وادار کند تا کردها را از تهدیدات این کشور در امان نگه دارد.
نگرانیها و چالشهای اربیل
رهبران اربیل از این نگران هستند که حملات ترکیه و تحریرالشام به کردهای سوریه و خلع سلاح این گروهها که در مقابله با داعش نقش داشتند، شرایط را برای بازگشت مجدد ترورریستها به شرق سوریه و عراق هموار کند.
در خلاء امنیتی موجود و در حالی که ستون فقرات ارتش سوریه کاملاً ازهم پاشیده است، نگرانی‌هایی در مورد ظهور مجدد داعش وجود دارد. از آنجاکه عناصر خفته داعش از بی‌ثباتی‌های اخیر سوریه استفاده کرده و مناطقی را اشغال کرده‌اند، این نگرانی وجود دارد که همانند سال 2014 این تهدیدات به خاک عراق و اقلیم کردستان نیز سرازیر شود.
بارزانی و رهبران اربیل معتقدند که حضور کردهای سوریه می‌تواند از قدرت‌گیری داعش جلوگیری کند و سعی دارند از طریق تعامل با ترکیه و تحریرالشام، خودمختاری نسبی کردها در سوریه را حفظ کنند تا تروریستهای داعی نتوانند مجددا قدرت بگیرند.
اما از طرفی، چون ترکیه در مقابله با کردها به هیچ صراطی مستقیم نیست و فقط نابودی آنها را می‌خواهد اصرار بیش از حد به حمایت از گروههای کرد سوری، می‌تواند تنشها بین اربیل و آنکارا را تشدید کند. باتوجه به اینکه دیدار نخست وزیر اقلیم با اردوغان نیز درباره کردهای سوریه به نتیجه نرسید، این نگرانی وجود دارد که میانجیگری احتمالی بارزانی با رهبران آنکارا نیز به شکست منتهی شود.
به گفته برخی ناظران، به نظر نمی‌رسد که نیروهای دموکراتیک سوریه حاضر به کنار گذاشتن اصول اولیه آنچه برای آن تأسیس شده‌اند، یعنی حفظ سلاح و سازمان نظامی تا رسیدن به اجماع سیاسی و شکلی روشن برای دولت جدید سوریه دست بکشند، زیرا به عقیده کردها خلع سلاح ممکن است به معنای سرنگونی همه چیزهایی باشد که آنها در طول سالهای گذشته به دنبال دستیابی به آن بوده‌اند. بنابراین، اصرار کردها به حفظ سلاح و پافشاری ترکیه به خلع سلاح گروههای کرد، مانع جدی بر سر راه موفقیت میانجیگری بارزانی است.
شایان ذکر است که اقلیم کردستان سالها درگیر میانجی‌گری‌های متعدد بین کردهای سوریه بوده است که برخی از آنها به توافقات سیاسی کتبی دست یافته‌اند که عملاً اجرا نشدند، اما ناظران خاطرنشان می‌کنند که شرایط سیاسی کنونی بسیار خاص است و احتمالاً انگیزه ای دلگرم کننده برای نزدیکی بیشتر بین نیروهای سیاسی کرد سوریه باشد.
در هر صورت، تا زمانی که تکلیف گروههای ترویستی در شمال سوریه مشخص نشده و تهدیدات امنیتی ترکیه از میان نرفته است، تلاشهای رهبران اربیل برای میانجیگری بین کردها و آنکارا موفقیتی کسب نخواهد کرد.
