الوقت- با تغییر رژیم در سوریه، بازیگران منطقه‌ای تلاش می‌کنند با سفرهای دیپلماتیک به دمشق، زمینه تعاملات سیاسی با حاکمان جدید این کشور را فراهم کنند. در حالی که ترکیه گوی سبقت را از دیگران در برقراری روابط با دولت انتقالی ربوده است و هاکان فیدان برای دومین بار راهی دمشق شد، هیئت‌های عربی هم برای عقب نماندن از غافله یکی پس از دیگری خود را به سوریه رسانده‌اند تا علاوه‌بر گفتگو درباره تعاملات دوجانبه، از بار نگرانی‌هایی که از جانب برخی گروههای مسلح دارند، بکاهند. نگرانی که به نظر می‌رسد قسمت عمده آن مربوط به گسترش نفوذ ترکیه در جهان عرب است.
در این رابطه، «ایمن الصفدی» وزیر خارجه اردن به عنوان اولین وزیر عربی روز دوشنبه وارد دمشق شد تا با مقامات جدید سوریه دیدار و درباره تحولات این کشور و منطقه رایزنی کند. در دیدار الصفدی با ابومحمد الجولانی، رئیس تحریرالشام مسئله، دو طرف درباره مقابله با تروریسم و حمایت از تلاش‌ها برای ساختن سوریه و روند سیاسی جامع گفتگو کردند. همزمان، مقامات قطری، عربستانی و مصری نیز با سفر به دمشق، با حاکمان جدید سوریه دیدار و ملاقات کردند.
قطر که بیش از همه کشورها در دوره بحران 13 ساله سوریه هزینه کرده بود اکنون سعی دارد با ورود به بخشهای مختلف این کشور، نفوذ خود را در سوریه جدید تحکیم کند. به همین منظور، هیئت قطری آمادگی خود را برای آغاز سرمایه گذاری‌های گسترده در سوریه در بخشهای انرژی، بنادر و فرودگاه‌ها اعلام کرد. لازم به ذکر است که قطر دومین کشوری است که پس از ترکیه به طور رسمی سفارت خود را در دمشق بازگشایی کرد تا روند مبادلات دوجانبه بین دو کشور تسهیل شود.
سفر مقامات عربی برای ارتباط گیری با مخالفان سوریه، درحالی است که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه قرار است طی روزهای آینده به دمشق سفر کند که در این صورت به بالاترین مقام سیاسی تبدیل خواهد شد که پس از سقوط رژیم اسد به سوریه سفر می‌کند.
رقابت دیرینه ترکیه اردوغانی و اعراب
با اینکه ترکیه و اعراب از قدرت گیری مخالفان سوریه استقبال می‌کنند اما هیچ یک از طرفین نگاه مثبتی نسبت به اهدافشان در سوریه جدید ندارند. با اینکه ترکیه به دلیل حمایت گسترده از گروههای مسلح، بدون هیچگونه ملاحظات و نگرانی مسیر تعامل با دمشق را شروع کرده است اما دولت‌های عربی احتمالاً قبل از تصمیم‌گیری در مورد نحوه برخورد با مقامات جدید سوریه، زمان کافی برای نظارت بر رفتار هیئت تحریرالشام در نظر خواهند گرفت.
کشورهای عربی با اینکه حامی گروههای مسلح در جنگ داخلی سوریه بودند اما در سال‌های اخیر با فروکش کردن بحران، گروههایی مانند تحریرالشام را که دارای گرایشات اسلام‌گرایانه و وابستگی به ترکیه ( به عنوان محور اخوانی در منطقه) داشتند، تهدیدی برای امنیت ملی خود قلمداد می‌کردند و الآن که این گروه رهبری مخالفان را برعهده دارد نگرانی‌هایی نسبت به عملکرد آن در آینده دارند.
برای قطر و ترکیه که بزرگتین حامیان اخوان المسلمین در منطقه هستند، روی کار آمدن تحریرالشام در دمشق، نوعی مزیت به شمار می‌رود و می‌توانند از همین ابتدا حاکمان جدید سوری را با سیاستهای خود همسو کرده و منافع و سهم بیشتری را در این کشور برای خود دست وپا کنند.
از آنجا که ترکیه در حال حاضر بازیگر پیروز در تحولات سوریه به شمار می‌رود لذا، دوستی این کشور با گروههای اسلام‌گرا و حمایت تاریخی آنکارا از احزاب وابسته به اخوان‌المسلمین مایه نگرانی همه کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی، امارات و مصر است.
از دید حاکمان عرب، ظهور اسلام رادیکال در سوریه به ویژه با حمایت ترکیه، تحول بسیار خطرناکی است. زیرا منعکس کننده یک وضعیت جدید و بالقوه انفجاری است که ابعاد تهدید امنیتی را افزایش می‌دهد، موازنه قدرت را در جهان اسلام تغییر می‌دهد و آینده سوریه و سرنوشت کل منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
در یک دهه اخیر، ترکیه و اعراب در کشورهایی مانند لیبی جنگ‌های نیابتی را برگزار می‌کردند و نوعی رقابت بین دو طرف برای یافتن جای پایی در شمال آفریقا شکل گرفته بود. هر چند حکومت آتی سوریه هنوز تشکیل نشده و معلوم نیست که رهبران جدید چه سیاستهایی را در پیش خواهند گرفت اما برخی کشورهای عربی نسبت به ایئولوژی و تفکرات سلفی- جهادی مخالفان که تحت امر ترکیه هستند، نگرانی دارند.
عربستان و امارات و مصر از این مسئله نگرانند که ترکیه و قطر با حاکم کردن جریانات اخوانی در سوریه، منافع این کشورها را در منطقه تهدید کنند. از اینرو، عربستان و امارات از ایالات متحده خواسته‌اند که در ارزیابی لغو تحریم‌ها علیه تحریرالشام محتاط باشد، چرا که هنوز معلو نیست چه رویکردی را در حکومت آینده در پیش خواهد گرفت.
هر چند ترکیه در دو سال گذشته روابط خود با مصر و شیوخ خلیج فارس را بهبود داده است اما سوریه ممکن است آوردگاه جدید آنکارا با اعراب ضد اخوانی باشد.
یکی از دیپلمات‌های مصری در گفتگو با میدل ایست آی در این باره گفت:«به وضوح قدرت ترکیه در حال افزایش است و همین گزاره می‌تواند زمینه را برای افزایش قدرت اخوان‌المسلمین هموار سازد». با شکست استراتژی عربستان و امارات برای احیای دولت اسد، تحلیلگران می‌گویند که کشورهای حاشیه خلیج فارس گزینه‌هایی جز تعامل با تحریرالشام و انطباق با نفوذ ترکیه ندارند.
کشورهای عربی با همه توان نهضتهای اسلامی در مصر، اردن و بحرین را سرکوب کردند که منجر به بسیج آن کشورها علیه ترکیه شد و در نهایت، کشورهای عربی پیروز شدند ولی در سوریه کفه ترازو به نفع ترکیه است، زیرا فعالانه از بخشی از اپوزیسیون حمایت می‌کند که شامل جناح‌های اسلامی می‌شود و این مسئله تهدید جدی برای اعراب است.
مخاطرات اسلام‌گرایان سوری برای شیوخ خلیج فارس
با توجه به اینکه سوریه جزئی از جهان عرب به شمار می‌رود، کشورهای عربی از نفوذ ترکیه و تلاش آن برای رهبری جهان اسلام به شدت هراس دارند. آنچه مقامات بسیاری از کشورهای جهان عرب، به ویژه در ابوظبی، قاهره و ریاض را نگران می‌کند، این است که گروههای اسلام گرا و جهادی در سراسر خاورمیانه با به قدرت رسیدن ائتلاف تحت رهبری تحریر الشام، به خود جسارت داده و مبارزات علیه حاکمان محلی را کلید بزنند.
برای امارات و عربستان که با ساختار قبیله‌ای اداره می‌شوند پیروزی اخوان المسلمین در سوریه می‌تواند الهام بخش جهادگرایان این کشورها باشد که توجهات را به نقض حقوق بشری مرتکب می‌شوند، جلب کرده و جرقه هرج و مرج در امارات و عربستان را بزند. همچنین به گفته برخی تحلیلگران، ریاض و ابوظبی، قدرت گیری اخوان در سوریه را تهدید جدی در مسیر عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی می‌دانند که پروژه شیوخ را به شکست می‌کشاند.
مصر هم که در یک دهه گذشته به زور سرنیزه اخوان المسلمین را سرکوب کرده، از این نگران است که قدرت گیری اخوانی‌ها در سوریه، زمینه فعالیت هسته‌های خفته اخوان المسلمین در این کشور را دوباره فعال کند و این تهدید جدی برای پایه‌های حکومت عبدالفتاح السیسی است که سومین دوره ریاست جمهوری خود را به تازگی شروع کرده است.
برای اردن هم که بیخ گوش سوریه قرار دارد، نگرانی‌ها بیش از سایر اعراب است. زیرا تعدد احزاب با نفوذ در داخل سوریه و منافع متضاد کشورهایی که بر سر سهم خود از "کیک سوریه" می‌جنگند، می‌تواند امنیت ملی اردن را تهدید کند و هزینه‌های اقتصادی زیادی را به این کشور تحمیل کند. با توجه به اینکه صدها نیروی جهادی اردن در جنگ داخلی سوریه حضور داشتند، رهبران اَمان نگران هستند که این نیروها با تاثیرپذیری از پیروزی مخالفان سوری، سناریوی مشابهی را در داخل اردن آغاز کنند.
هر چند ترکیه نفوذ سیاسی زیادی در بین مخالفان سوریه دارد اما در بعد اقتصادی چندان حرفی برای گفتن نخواهد داشت. سوریه اکنون به 500 میلیارد دلار برای بازسازی نیاز دارد و ترکیه به دلیل مشکلات اقتصادی نمی‌تواند کمکی به حل مشکلات بازسازی بکند و این فرصت ارزشمندی برای دولت‌های عربی باشد تا مشارکت فعالی در سوریه داشته باشند و به نوعی از اقتدار انتقالی حمایت کنند.
مع الوصف، اگر رقبای سابق در خاورمیانه ابتکارعمل را برای همکاری و کار به سمت یک سوریه باثبات به دست آورند، این می‌تواند نقش مهمی در اتحاد این کشورها ایفا کند، اما اگر تلاشهای گسترده‌تر برای ایجاد ثبات در سوریه با شکست مواجه شود، یا شرایط پس از اسد بدتر شود، روابط بین این کشورها دچار اصطکاک خواهد شدد. با این حال، هنوز این امید وجود دارد که عربستان سعودی، امارات، قطر و ترکیه بتوانند با حمایت ایالات متحده و سایر کشورهای غربی به همکاری با یکدیگر برای کمک به شکل دادن به آینده‌ای باثبات و متحد برای سوریه ادامه دهند اما از آنجا که اتحادهای سیاسی برای مدت زیادی دوام ندارند شاید سوریه جدید هم به صحنه جدید رقابت بیت ترکیه و حامیان سابق گروههای مسلح تبدیل شود.
