الوقت- ب همزمان با نگرانی‌های داخلی، منطقه ای و بین‌المللی درباره آینده ثبات سیاسی و امنیتی در سوریه جدید تحت کنترل گروههای مسلح. رهبران این گروهها در حال هماهنگی نظرات خود درباره تشکیل نهادهای امنیتی و سیاسی هستند تا از طریق رفع نگرانی‌های داخلی و خارجی زمینه را برای پذیرش بین‌المللی حاکمیت جدید فراهم کنند.
در این رابطه، فرماندهی کل مسلحین در سوریه روز شنبه از برگزاری نشستی با حضور احمد الشرع، (ابومحمد الجولانی) و نمایندگان جناحهای نظامی سوریه با موضوع بررسی ویژگی‌های نهاد نظامی در دولت جدید خبر داد.
الجولانی در این دیدار گفت که تمامی گروههای نظامی در یک نهاد واحد تحت مدیریت وزارت دفاع در ارتش جدید سوریه ادغام خواهند شد.
از سوی دیگر، اسکای نیوز گزارش داد که مرهف ابوقصره، به عنوان وزیر دفاع در دولت انتقالی تعیین شده است. فرمانده کل دپارتمان عملیات نظامی در سوریه نیز تایید کرد که همه جناحها منحل خواهند شد و هیچ سلاحی جز در دست دولت سوریه نخواهد بود.
این در حالی است که محمد البشیر، نخست وزیر دولت انتقالی نیز پیشتر گفته بود که وزارت دفاع با کمک جناحهای مخالف و افسرانی که در دوران بشار اسد از ارتش سوریه جدا شده‌اند، تغییر شکل خواهد داد. بنابرین اظهارات، به نظر می‌رسد که ارتش سابق به طور کامل منحل خواهد شد و نیروهای مسلح پوست‌اندازی اساسی خواهد داشت.
از آنجا که بسیاری از شخصیتهای سیاسی برای دوره انتقال قدرت تعیین شده‌اند و در آینده قرار است انتخابات سراسری برگزار شود، لذا به یک نیروی نظامی برای سر و سامان دادن به وضعیت داخلی نیاز است و الجولانی تلاش دارد تا هر چه سریعتر نیروهای نظامی کنترل اوضاع را به دست بگیرند. بنابراین، این گروه واحد نظامی نقش ارتش را برعهده خواهد داشت.
چالش کثرت گروههای مسلح
هر چند الجولانی هنوز اعلام نکرده که آیا همه گروههای مسلح در ارتش جدید حضور خواهند داشت و یا اینکه تنها زیرمجموعه‌های تحریرالشام را شامل می‌شود اما آنچه محتمل است اینکه این ارتش ترکیبی از گروههای مسلح مستقر در ادلب خواهد بود که شمار آنها بر اساس آمارهای اعلام شده، 37 گروه بزرگ و کوچک است.
برجسته‌ترین شاخه این گروهها که تقریبا در سالهای اخیر نقش رهبری را در مقابله با رژیم سابق بازی می‌کرد، هیئت تحریرالشام است که اکنون نیز همین وظیفه را در دمشق انجام می‌دهد.
تحریر الشام در ژانویه 2017 در نتیجه ادغام گروههای «جیش الاحرار، جبهه فتح شام، جبهه انصارالدین، جیش السنه، لواء الحق و جنبش نورالدین زنکی» تشکیل شد. هدف کلی این سازمان، آزادسازی سوریه از نیروهای منظم بود.
جنبش اسلامی «احرار الشام» یکی دیگر از جناحهای مسلحی است که در جریان حوادث سوریه به عنوان اتحادی متشکل از چهار گروه به نام‌های «تیپ‌های احرار الشام»، «جنبش فجر اسلامی»، «گروه پیشتاز اسلامی» و «تیپ‌های مبارز ایمان» تشکیل شد.
«جبهه آزادیبخش ملی»، ائتلاف مخالفان مسلح سوری در جنوب غربی سوریه است که توسط 11 گروه در ارتش آزاد سوریه در می 2018 در ادلب تشکیل شد و شامل 30000 جنگجو است. گروههای «لژیون الشام»، «ارتش آزاد ادلب»، «لشکر اول ساحلی»، «ارتش دوم»، «لشکر دوم ساحلی»، «ارتش نخبگان»، «لشکر یکم پیاده نظام»، «ارتش پیروزی»، تیپ شهدای اسلام – درایا، تیپ آزادی، لشکر 23، از جمله زیرمجموعه‌های این گروه هستند.
«ارتش ملی سوریه» ائتلافی از جناحهای مخالف تحت حمایت ترکیه است که با نیروهای وفادار به رژیم سوریه و نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردها که توسط ایالات متحده حمایت می‌شوند مخالفند. این ارتش در دسامبر 2017 تأسیس شد و در چندین عملیات نظامی ارتش ترکیه در شمال سوریه شرکت داشت. این گروه به عنوان ارتشی برای دولت موقت مخالفان سوری مستقر در ترکیه عمل می‌کند تا ارتش آزاد سوریه را تحت یک «فرماندهی واحد» قرار دهد.
«ارتش افتخار» که قبلا "گردهمایی افتخار" نامیده می‌شد و توسط سرگرد جمیل الصالح که از ارتش سابق جدا شده بود، یک گروه مخالف سوری وابسته به ارتش آزاد سوریه است. این گروه در جریان جنگ علیه داعش در سال 2015 از سوی آمریکا موشکهای ضد تانک دریافت کرد.
ارتش آزاد سوریه، یک ائتلاف مقاومت بزرگ غیرمتمرکز، متشکل از شبه‌نظامیان است که در جولای ۲۰۱۱ توسط سرهنگ ریاض الاسعد و شش افسر جدا شده از نیروهای مسلح سوریه بنیان گذاشته شد و به نوعی اولین گروه مسلح ضد دولتی در جنگ داخلی سوریه بود. این گروه که تحت حمایت آمریکا قرار دارد، دیدگاه مشترکی با نیروهای سوریه دموکراتیک (کردها) دارد که شمال شرق سوریه را کنترل می‌کنند.
گروه «نورالدین الزنکی» یک جنبش سلفی با ایدئولوژی تکفیری است که در سالهای گذشته در مبارزه با دولت مرکزی شرکت کرده است. این جنبش بخشی از شورای فرماندهی انقلاب سوریه بود و طی سالهای گذشته، گردان‌های «جیش العزه و فراکسیون شام برای تشکیل جبهه آزادیبخش سوریه»، از شاخه‌های این گروه، یکی از تأثیرگذارترین جناحها در حلب بودند.
چالشها و ابهامات ارتش واحد سوریه
الجولانی سعی دارد با رفقای خود در ادلب، ارتشی واحد تشکیل دهد تا ضمن پاسخ به مطالبات بین‌المللی در مورد کنترل ده‌ها گروه شبه نظامی مستقل از سوی دولت جدید، ای نیروی واحد بتواند از کیان و پایه‌های حکومت آتی مخالفان حفاظت کند اما در این میان چالشهای زیادی وجود دارد که ممکن است این روند و حاکمیت جدید را با بحران جدی مواجه سازد.
این گروهها که قرار است وظیفه تامین امنیت سوریه را برعهده بگیرند هر کدام برای خود خواسته‌هایی دارند و اگر در ساختارهای حاکمیتی به آنها دست پیدا نکنند، ممکن است به روی دوستان کنونی و رقبای سابق خود اسلحه بکشند.
این گروهها در ادلب به خاطر اینکه یک هدف و دشمن واحد داشتند، از سر ناچاری بایکدیگر همکاری می‌کردند ولی اکنون این تهدید مشترک از بین رفته است و عناصر مسلح هر گروه، خود را پیروز میدان سوریه می‌دانند که باید نقش مهمی در حکومت آینده بازی کنند و در نهادهای امنیتی نیز برای خود سهم بیشتری قائل هستند که این مسئله تضاد خواسته‌ها و منافع بین این گروهها را تشدید خواهد کرد.
از سوی دیگر، این گروهها چون از حامیان خارجی متفاوتی دستور می‌گیرند، در ادلب هم هر از گاهی به دلیل منافع جناحی به جان هم می‌افتادند. در حال حاضر، با اینکه الجولانی نقش رهبری این گروهها را دارد تا شرایط را برای تشکیل حکومت جدید فراهم کند اما بعید است که رهبران سایر گروههای مسلح از جمله ارتش آزاد و ارتش ملی سوریه که بیشتر در راستای منافع ترکیه عمل می‌کنند، برای همیشه از الجولانی حرف شنوی داشته باشند.
اگر فرض کنیم همه گروههای مخالف در ارتش جدید حضور داشته باشند، باز هم بر سر نحوه چینش فرماندهی و اینکه باید مقامات ارشد نظامی از بین کدام گروهها انتخاب شوند نیز اختلافاتی به وجود خواهد آمد، زیرا همه این جناحها مدعی‌اند که به یک اندازه در پیروزی مقابل رژیم سابق نقش داشتند و پست‌های سیاسی و نظامی نیز باید عادلانه تقسیم شود. از اینرو، در صورتی که گروههای کوچک سهم اندکی در ساختارهای سیاسی و امنیتی کسب کنند، ممکن است سر به شورش بردارند.
از طرفی، هنوز مشخص نیست این گروهها که قرار است زیر نظر وزیر دفاع انجام وظیفه کنند، آیا حاضر می‌شوند از مافوق خود تبعیت کنند و در صورتی که اختلافی بین اعضای گروههای پرشمار به وجود آمد می‌توانند به حکم صادر شده تمکین کنند یا نه.
این گروهها تاکنون به عنوان نیروی غیرسازماندهی شده و چریکی عمل می‌کردند و برای اینکه آموزشهای لازم را ببینند، مدت زمان زیادی طول می‌کشد. برای آموزش این نیروها نیز به افسران زبده‌ای نیاز است که در ارتش سابق حضور داشتند اما به نظر می‌رسد الجولانی و دوستانش قصد ندارند تا نیروهای ارتش را دوباره به خدمت بگیرند و لذا در تربیت و سازماندهی واحد نظامی جدید مشکلات زیادی خواهند داشت.
تحولات سوریه آنچنان سریع اتفاق افتاد که گروههای مسلح نیز باور نمی‌کردند و اکنون در فضای خلاء امنیتی قرار گرفته‌اند و برای سر و سامان دادن به این وضعیت، راه درازی در پیش دارند.
نکته مهم دیگر این است که ارتش جدید باید بر اساس استانداردهای بین‌المللی تشکیل شود تا سایر کشورها آنرا به رسمیت بشناسند. باتوجه به اینکه برخی از رهبران این گروهها در نظام بین‌الملل منفور هستند، اگر در راس ارتش قرار بگیرند بعید است که حتی غربی‌ها با آن همکاری کنند. همانگونه که با حکومت طالبان در افغانستان، چنین رویه‌ای را در پیش گرفته‌اند که به خاطر حضور چهره‌های تروریستی در داخل دولت موقت، تاکنون آنرا به رسمیت نشناخته‌اند.
سهم خواهی بیشتر گروههای مسلح سوری در نهادهای امنیتی و عدم فرمانبرداری احتمالی برخی جناج‌ها از دستورات الجولانی، مسیر تشکیل ارتش واحد نظامی در سوریه را با چالشهای جدی مواجه خواهد کرد.
