الوقت- با تغییر و تحولات جهانی، بلوک‌بندی‌های سیاسی و اقتصادی نیز شکل جدیدی به خود گرفته است.
در سالهای اخیر گروه اقتصادی «بریکس» به رهبری چین و روسیه، تلاش کرده تا هرچه بیشتر در قامت یک بدیل برای سیستم مدیریت بین المللی در وضعیت در حال گذار کنونی نشان دهد و در این بین اندیشیدن تمهیداتی برای انحصارزدایی از مسائل، ترتیبات و سازوکارهای امنیتی در سطوح مختلف منطقه ای و بین المللی نیز از قلم نیفتاده است.
به همین منظور، دبیران شورای عالی امنیت ملی کشورهای عضو بریکس روز چهارشنبه (21 شهریور) در شهر سن پترزبورگ روسیه گردهم آمدند تا درباره دستورکارهای این گروه پیش از نشست سران، رایزنی کنند.
در نشست مقامات امنیتی کشورهای عضو بریکس ضمن تاکید بر تقویت روابط کشورها در ابعاد سیاسی، امنیتی و اقتصادی، بر موضوع مقابله با تروریسم که یکی از مهمترین تهدیدهای امنیتی کشورهای جهان از جمله اعضای بریکس است، تاکید شد.
در این رابطه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در سخنرانی خود در جمع مقام‌های شرکت‌کننده در نشست سنپترزبورگ گفت:«بریکس تجربه قابل توجهی در پاسخ به چالش‌های امنیتی، از جمله جرایم سایبری و مبارزه با تروریسم به دست آورده است».
بررسی راهکارها و ارائه راه‌حل به منظور حل بحرانهای بین‌المللی و منطقه‌ای از جمله موضوعات جنگ غزه و بحران اوکراین و همچنین تاکید بر طرح‌های جدید امنیتی، دال بر این است که بریکس درصدد است تا در حل و فصل بحرانها و چالش‌های بین‌المللی نیز نقش فعالی داشته باشد.
با توجه به تاکید مقامات امنیتی بریکس در سنپترزبورگ بر تعمیق و گسترش همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی، این انتظار وجود دارد که اعضای بریکس اراده لازم برای اجرایی‌کردن طرح‌ها و دیدگاه‌های مطرح شده را داشته باشند، زیرا آنچه براساس طرح‌های بریکس در نظام بین‌الملل عینیت پیدا کند، نه تنها منافع همه‌جانبه آن شامل کشورهای عضو می‌شود، بلکه جایگاه بریکس در نظم جدید جهانی را ارتقا می‌بخشد.
افق گشایی بریکس به روی حل بحرانهای امنیتی بین‌المللی
با اینکه بریکس یک نهاد اقتصادی است اما اعضای این گروه سعی دارند تا سطح روابط و همکاری را در همه حوزه‌ها افزایش داده و نظم برساخته چند دهه‌ای غرب را برهم زده و نظم نوین جدید عادلانه و بر پایه احترام متقابل بین کشورها را ایجاد کنند.
نظم امنیتی جدید بین‌المللی که اعضای بریکس به دنبال آن هستند، آن هم با بازیگری قدرت‌های نوظهور، با در نظر داشت اهداف مهم می‌تواند هسته قوی امنیتی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی ایجاد کند که در مقابل آنچه نظام تک قطبی دنبال می‌کرد قرار گیرد، در همین راستا تقویت همکاری‌های اعضای بریکس بیش از گذشته یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.
ساختارهای «برتون وودز» که بعد از جنگ جهانی دوم از سوی آمریکا و متحدانش تشکیل شد، ناعادلانه بوده و به دلیل سلطه غرب بر نهادهای اقتصادی بین‌المللی (بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول)، غربی‌ها از این سازمانها برای تحت فشار قرار دادن کشورهای متخاصم سوء استفاده می‌کنند.
آمریکا با اعمال تحریمهای ظالمانه علیه برخی کشورها در دهه‌های گذشته، موانع زیادی را بر سر راه توسعه آنها قرار داده، ولی بریکس درصدد است این سلطه را از میان بردارد تا همه کشورها در یک نظم عادلانه بایکدیگر همکاری کنند.
نظام امنیتی کنونی جهان نشان داده که توان مدیریت و حل بحرانهای منطقه‌ای و بین‌المللی را ندارد و نمود آنرا در اوکراین و جنگ غزه شاهد هستیم که به دلیل حمایتهای آمریکا و اروپاییها از یک طرف دعوی، نه تنها کمکی به حل این بحرانها نکرده‌اند بلکه بنزین روی آتش ریخته‌اند.
آمریکا به دلیل برخورداری از حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل، در هشت دهه گذشته اجازه نداده تا قطعنامه‌ای علیه رژیم صهیونیستی تصویب شود و همین مسئله صهیونیستها را برای کشتار بیشتر مردم فلسطین گستاخ‌تر کرده است که افق روشنی برای پایان این مناقشه طولانی وجود ندارد. بنابراین، اعضای بریکس که روز به روز بر شمار آنها افزوده می‌شود تلاش می‌کنند تا این فرآیند سیاسی و اقتصادی که ناشی از یکجانیه گرایی آمریکا بر جهان مستولی شده را تغییر دهند.
بسته پیشنهادی ایران به بریکس
ایران به عنوان قدرت منطقه‌ای که در یک دهه گذشته دستاوردهای زیادی را در عرصه‌های اقتصادی، امنیتی کسب کرده است، برنامه‌ها خود را به سایر اعضای بریکس نیز ارائه داده تا برای تقویت جایگاه این نهاد نوپا در جهان بکار گیرند.
علی‌اکبر احمدیان دبیر شورای عالی امنیت ملی در سخنرانی خود در نشست نمایندگان عالی‌رتبه امنیتی کشورهای بریکس گفت:به طور قطع منافع مشترک اعضای بریکس و همزمان تهدیدات مشترک ما، زمینه همکاری گسترده‌تری در حوزه‌های مختلف را فراهم کرده که لازم است این عرصه‌ها با نگاهی هوشمندانه و دقیق‌تر بازشناسی و بیان گردد.
وی در این نشست پیشنهاد تأسیس ساختار امنیتی با عنوان «کمیسیون امنیت بریکس» را مطرح کرد و گفت:«این کمیسیون با تعریف سازوکارهای همکاری مشترک در حوزه‌های صلح و امنیت بین‌الملل برای مقابله با تهدیدات مشترک همچون تروریسم، افراط‌گرایی، مواد مخدر و سوءاستفاده از فناوری‌های نوظهور هوش مصنوعی، ماهواره‌ها، تهدید کوانتومی الکترو مغناطیس، ناامنی دریایی قاچاق انسان فعالیت‌های غیرمجاز بیولوژیک تهدیدات در فضای سایبر و نیز سازوکارهای اقتصادی مشترک برای ایجاد منافع و فرصت‌های فی‌مابین فعالیت خواهد کرد». وی تصریح کرد که اعضای بریکس می‌توانند به‌موازات همکاری‌های اقتصادی پایه‌گذار نظام امنیتی تازه‌ای در سطح جهان باشند تا از این طریق نقاط ضعف و خلأهای نظام امنیت موجود جهانی را برطرف سازند.
احمدیان یک بسته پیشنهادی مشخص به این نشست ارائه کرد که شامل موارد زیر است:
«همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه بین‌المللی با موضوع امنیت اطلاعات بر مبنای نظریه و رویکرد ایران به امنیت اطلاعات- چندجانبه کردن نهادها و ساختارهای بین‌المللی در حوزه امنیت اطلاعات و سایبر و خارج کردن آن از انحصار یک کشور و یک قطب- همکاری برای تدوین قوانین و مقررات مرتبط با امنیت اطلاعات و امنیت سایبری جهانی در ابعاد مختلف و دفاع هماهنگ از آنها در مجامع بین‌المللی از قبیل ITU و مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا در فضای سایبر- تشکیل ائتلافهای ضد تحریمی و استفاده از سامانه‌ها و سکوهای غیرآمریکایی تحریم‌ناپذیر برای تبادلات مالی و اقتصادی و اداری بین اعضا با یکدیگر- تقسیم کار بین کشورهای مستقل برای تولید سخت افزارها، نرم افزارها، دیتاسنترها و سکوهای مستقل».
ایران در چهار دهه گذشته تجربه درخشانی در خنثی سازی تحریمها داشته است که می‌تواند این موفقیتها را با اعضای بریکس که برخی از آنها تحت تحریمهای غرب قرار دارند به اشتراک گذاشته و تنها اهرم فشار آمریکا را از بین ببرند.
این مسیر در راستای سیاست دلارزدایی از روابط اقتصادی بین کشورهای عضو بریکس می‌تواند وزن این نهاد تازه تاسیس را در برابر غرب افزایش داده و با قطع هژمونی دلار، کشورهای درحال توسعه بدون هیچ گونه تهدید اقتصادی می‌توانند مسیر توسعه را طی کرده و بریکس را به قدرتمندترین نهاد اقتصادی در جهان تبدیل کنند.
اندیشکده استیمسون امریکا در این زمینه گفت:«دولت ایران همچنان این پتانسیل را دارد که صادرات نفت و غیرنفتی خود را به اعضای بریکس با استفاده از یوان چین، ارزهای محلی و ترتیبات مبادله ای افزایش دهد. این استراتژی می تواند بخش قابل توجهی از فشار ناشی از تحریم های ایالات متحده را کاهش دهد».
استقبال گرم پوتین از هیئت ایرانی
نشست امنیتی بریکس در سنپترزبورگ فرصتی به دست داد تا مقامات شرکت کننده علاوه بر همکاری جمعی در دستورکارهای اجلاس، دیدارها و مذاکرات دوجانبه بر سر مسائل مورد علاقه را نیز داشته باشند.
در این میان هیئت ایرانی به سرپرستی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز دیدارهای مختلفی با مقامات ارشد امنیتی کشورهای حاضر در نشست برگزار کرد که از جمله مهمترین آنها دیدار آقای احمدیان با ولادمیر پوتین رئیس جمهور روسیه بود تا برخی از شاخص‌ترین موضوعات روز در روابط دوجانبه و تحولات منطقه‌ای و بین المللی مورد بررسی قرار گیرد.
احمدیان در دیدار با پوتین، ضمن ابلاغ سلام مقام معظم رهبری به رئیس‌جمهور روسیه با اشاره به آغاز به کار دولت جدید در ایران، تاکید کرد که رویکرد توسعه مناسبات دوجانبه ایران و روسیه در دولت مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران نیز ادامه خواهد داشت.
رئیس‌جمهور روسیه نیز در این دیدار، روابط دوجانبه این کشور با ایران را «راهبردی» توصیف کرد. پوتین گفت:باید توجه داشته باشیم که در سالهای اخیر روابط دوستانه روسیه و ایران پویایی بیشتری پیدا کرده است. همه این پیشرفت‌ها، عمدتاً با حمایت رهبر جمهوری اسلامی، آیت‌الله «سید علی خامنه‌ای» اتفاق می‌افتد. از شما می‌خواهم بهترین و مهربان ترین آرزوهای من را به ایشان برسانید».
رئیس‌جمهور روسیه با اشاره به برگزاری نشست آتی سران گروه بریکس (اول تا سوم آبان ۱۴۰۳) افزود:«در جریان نشست آتی بریکس در کازان با رئیس‌جمهور ایران دیدار جداگانه‌ای خواهم داشت».
رئیس‌جمهور روسیه با اشاره به روند تدوین موافقت‌نامه همکاری‌های جامع بلندمدت ۲ کشور اظهار کرد:«روسیه منتظر سفر جداگانه رئیس‌جمهور ایران برای امضای توافقنامه جدید مشارکت راهبردی است».
شایان ذکر است که روسیه و ایران توافق راهبردی 20 ساله را تنظیم کرده و قرار است این توافق به زودی از سوی مقامات ارشد دو کشور امضا شود و احتمالا در دیدار پزشکیان و پوتین در حاشیه نشست بریکس، توافقات دوجانبه و تحکیم روابط مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
پوتین در ادامه با بیان اینکه روسیه مصمم به همکاری با ایران در حوزه‌های مختلف است، یادآور شد:«حجم مبادلات تجاری ۲ کشور در ۶ ماهه نخست سال جاری میلادی، حدود ۱۰ درصد افزایش داشته است».
رئیس‌جمهور روسیه با ابراز خرسندی از اینکه همکاری با روسیه برای رئیس‌جمهور جدید ایران نیز یک اولویت است، توسعه کریدور شمال-جنوب را از پروژه‌های دارای اولویت ۲ کشور خواند و گفت:«از مسیر مواصلاتی ایران حمایت می‌کنیم». پوتین، توسعه کریدور شمال-جنوب را از پروژه‌های دارای اولویت ۲ کشور خواند و گفت:«از مسیر مواصلاتی ایران حمایت می‌کنیم».
از سوی دیگر، سرگئی شویگو، دبیر شورای امنیت ملی روسیه نیز در دیدار با احمدیان، بر سیاست قطعی و ثابت کشورش در مورد کریدور «زنگزور» در قفقاز تاکید کرد.
شویگو گفت:«روسیه بر توافقات پیشین با تهران درخصوص زنگزور پایبند است و سیاست مسکو در این زمینه هیچ‌گونه تغییری نکرده است».
اظهارات مقامات مسکو درباره این کریدور جنجالی که جمهوری آذربایجان قصد احداث آنرا در مرزهای ایران و ارمنستان دارد، نشان می‌دهد که روسها با سیاستهای جمهوری اسلامی همسو هستند و می‌دانند که در هر گونه تغییرات ژئوپلتیکی باید تهران را مشارکت دهند.
ایران به دلیل موقعیت استراتژیک و قرار گرفتن در کریدورهای مهم تجاری شرق و غرب، می‌تواند به روسیه و دیگر اعضای بریکس کمک کند تا به سهولت تجارت با سایر مناطق را انجام دهند.
کریدور شمال- جنوب در صورت تکمیل شدن نقش مهمی در رشد و رونق تجارت در منطقه خواهد داشت و روسها نیز به جایگاه ایران در تجارت جهانی واقف هستند.
روسیه به دلیل بسته شدن مرزهای اروپا، به کریدورهای جایگزین در مرزهای جنوبی چشم دوخته است و تلاش می‌کند بخشی از موانع تجاری خود را از طریق کریدور شمال-جنوب جبران کند.
