الوقت-یک حمله مسلحانه آغاز بسته شدن درهای روابط دیپلماتیک میان دو کشور شد. بهمن ۱۴۰۱ بود که فردی مسلح، با استفاده از سلاح به داخل سفارت رفت و با چند نفر از کارمندان سفارت آذربایجان درگیر شد. در حالیکه بسیاری از رسانه های معاند تلاش داشتند به این حادثه ابعاد تروریستی دهند، گزارش ها حاکی از انگیزه شخصی بود. شخص مهاجم در واقع از ثبت شکایت مفقودی همسرش در فروردین خبرداده بود و نیازمند همکاری سفارت جمهوری آذربایجان بود.
با این حال همزمانی این رویداد با فضای تقریباً بدبینانه میان دو کشور به دلیل تحولات قره‌باغ موجب شد تا در ادامه این ماجرای شخصی به دنبال اقدام عجولانه باکو به قطع روابط دو طرف بیانجامید.
اما از آنجا که روابط میان دو کشور تنها ارتباط همسایگی نیست و ریشه های مشترک فرهنگ، تمدن و دین بیانگر پیوند ناگسستنی میان دو کشور است که موجب شد درهای روابط دیپلماتیک مجدد گشوده شود. از سرگرفته شدن روابط تهران - باکو نوید همکاری‌های بیشتر در حوزه های متعدد را می‌دهد.
بی‌شک بازگشت به ریل تعامل و افزایش سطح مناسبات دو طرف مرهون زحمات دولت سیزدهم و اهتمام شهید آیت الله رئیسی و دیپلمات شهید دکتر امیرعبداللهیان است که تمامی تلاش خود را در جهت تعاملات سازنده با همسایگان به کار گرفت. با پیروزی دکتر پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری نیز الهام علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان در همان پیام تبریک، تمایل خود را برای افزایش مناسبات با تهران ابراز کرد و از رئیس جمهور منتخب برای سفر به این کشور دعوت نمود.
پایگاه تحلیلی الوقت در خصوص از سر گرفتن روابط دیپلماتیک تهران – باکو و چشم انداز مناسبات دو کشور با «احد قضایی» سفیر و سرکنسول اسبق در آذربایجان به گفت وگو پرداخته است.
این دیپلمات پیشین درباره علل به تنش گراییدن روابط دو کشور در سالهای اخیر، با اشاره به ماجرای بسته شدن سفارت اذربایجان اظهار کرد: علت بسته شدن سفارت فردی بود که به سفارت حمله کرد و آذربایجانی ها هم احساس کردند که امنیت ندارند و در زمان رخ دادن این اتفاق علی اف در باکو حضور نداشت اما دستور داد تا پرسنل سفارت برگردند و تا زمان برقراری امنیت، و نه برای همیشه، سفارت خود را تعطیل کردند. با توجه به اینکه شخص مهاجم دستگیر و محاکمه شد و حکم قصاص هم درباره او صادر شد، آذربایجان جدیت ایران را در برخورد با متهم مشاهده کردند. در حال حاضر به منظور بازگشایی سفارت در تهران حضور دارند و سفیر قبلی آذربایجان مجدد به تهران بازگشته است. احتمالا برای مراسم تحلیف ریاست جمهوری هم نخست وزریر این کشور حضور خواهد داشت.
سفیر سابق ایران در آذربایجان می افزاید: من در زمان تنش ها سخنرانی های علی‌اف و سایر مسئولان آذربایجان را مرور کردم. آنها درصدد هستند منطقه ای از کشورشان که معتقدند توسط ارمنی ها اشغال شده را پس بگیرند. حیدر علی اف به این نتیجه رسید که حل این اختلاف را به گروه «مینسک» واگذار کند و در همین راستا آتش بس را پذیرفت. بعد از گذشت سی سال و با توجه به بی اعتنایی اعضای گروه مینسک که متشکل از فرانسه آمریکا و روسیه بود و با وجود رفت و آمدهای متعدد این کشورها هیچ تمایلی در راستای حل این مناقشه نداشتند. در نهایت آذربایجان تصمیم گرفت خود اقدام کند.
این کارشناس مسائل قفقاز تصریح کرد: باکو قصد داشت بعد از ترمیم ارتش و بازسازی قوای نظامی خود، که از زمان شوروی باقی مانده بود، دست به عملیات نظامی بزند. در نتیجه این قضیه زمان برد. آذربایجان در شرایطی اقدام به حمله کرد که با روسیه مشورت و رضایت این کشور را گرفت. زیرا روسیه در ارمنستان پایگاه «روشا» را داشت که بدون هماهنگی با مسکو نمی توانست اقدامی انجام دهد. امریکا هم درگیر انتخابات بود. تا اینکه در عرض ۴۴ روز آذربایجان موفق شد اغلب سرزمینهای خود به جز خانکندی را پس بگیرد. و این اقدام تنش هایی را در ایران نیز به وجود آورد زیرا بخشی از آن سرزمین های پس گرفته شده قبلا در اختیار ارمنستان بود و ایران هم از این راه با ارمنستان ارتباط داشت و آذربایجان اعلام کرده بود عبور هر گونه محموله ای باید با اجازه آنها انجام گیرد. باکو توقع داشت ایران کوتاه بیاید و با اطلاع اجازه و هماهنگی آذربایجان از آن منطقه عبور کند. این موضوع باعث سوتفاهم شد.
قضایی در تشریح رفتار باکو در مانور نظامی در منطقه می افزاید: آذربایجان برای قدرت نمایی در مقابل ارمنستان با ترکیه و پاکستان چندین مانور انجام دادند و این باعث ناراحتی تهران شد. البته باکو قصد هیچ گونه تنش و رودرویی با تهران نداشت. من سخنرانی های علی‌اف را رصد کردم. او هیچ وقت یک کلمه نیز علیه تهران سخن نگفته است. حتی او پس از آزادی پل«خدابنده» آن را پل دوستی بین ایران و آذربایجان دانست.
سفیر سابق ایران در آذربایجان با اشاره به رویکرد دولت سیزدهم و شهید رئیسی در قبال آذربایجان اضافه کرد: شهید رییسی هرچه می گذشت اهمیت روابط با باکو را بیشتر درک می کرد در پی گسترش روابط با همسایگان به خصوص جمهوری آذربایجان بود. او خود به این مسائل علاقه داشت و شخصا پیگیری می کرد. شهید رئیسی در رابطه با آذربایجان بسیار به اوضاع مسلط شده بود و در آخرین دیداری که داشتند علی‌اف از دیدار صمیمانه شهید آیت الله رئیسی بسیار خرسند به نظر می‌رسید.
این دیپلمات پیشین کشورمان در بخش دیگری با اشاره به جزئیات سد مشترک «خداآفرین» و «قیز قلعه سی» و تأثیرات اقدامات دولت سیزدهم بر اقتصاد مردم مرزنشین می گوید: باکو از تهران خواسته بود با توجه به توانایی ایران منطقه اشغال شده را آزاد کند تا با همکاری یکدیگر سد مشترک را بسازند اما تهران این سد را با تکنولوژی خود ساخت و به باکو این اطمینان را داد که پس از آزاد شدن منطقه آذربایجان بهره‌برداری به طور مشترک انجام شود. اغلب ساکنین مرزها درآمدشان از طریق رفت و آمد به کشور همسایه انجام می شود. در رابطه با آذربایجان نیز پیش تر مرزها باز بود و مردم مرزنشین دو کشور از فرصت تجارت استفاده می کردند. اما پس از تعطیلی سفارت مردم این مناطق متضرر شدند.
قضایی در پایان ضمن روشن ارزیابی کردن روابط دو کشور اظهار داشت: امیدوار هستیم با بازگشایی سفارت و عادی شدن روابط دو کشور مشکلات حل شود. پس از معرفی پزشکیان به عنوان رییس جمهور منتخب باکو در قبال انتخابات ایران موضع گیری نداشت و علی‌اف جزء اولین نفراتی بود که پیام تبریک فرستاد و از او دعوت کرد. در نهایت چشم‌انداز مناسبات دو طرف را می توان در آینده روشن دید.
