پایگاه تحلیلی الوقت - مدت‌هاست که از القاعده یمن کمتر خبری شنیده می شود، اما گزارش ها حکایت از آن دارد که این گروه تروریستی همچنان در استان‌هایی از یمن فعال و مشغول سازماندهی دوباره خود است.
مهمترین خبری که طی چند ماه گذشته در ارتباط با القاعده یمن منتشر شده، خبر مرگ سرکرده سابق این گروه و تعیین رئیس جدید برای القاعده است. با این حال تعیین رئیس جدید القاعده یمن به آسانی صورت نگرفته و به نظر می رسد که القاعده یمن از دورن دچار شکاف‌ها و اختلاف نظرهایی میان رهبران خود است.
اعلام مرگ غافلگیرکننده
القاعده یمن یا آن گونه که برخی کارشناسان منطقه آن را القاعده شبه جزیره عربستان (AQAP) می نامند، حدود 4 ماه پیش در 10 مارس 2024 اعلامیه ای غافلگیرکننده منتشر کرد و مرگ رهبر وقت خود «خالد بطرفی» و همزمان «سعد بن عاطف العولقی»، در استان شبوه یمن را به عنوان امیر جدید این گروه اعلام کرد. بیانیه رسمی القاعده جزئیاتی در مورد نحوه مرگ باطرفی فاش نکرد، اما این اولین باری بود که خبر مرگ یکی از رهبران ارشد القاعده از سوی این گروه بر اثر مرگ طبیعی اعلام می شد. در گذشته، ایالات متحده اولین مرجعی بود که ترور رهبران القاعده را اعلام می کرد، همانطور که در مورد روسای سابق القاعده از جمله ناصر الوحیشی و قاسم الریمی و همچنین اسامه بن لادن و ایمن الظواهری این آمریکا بود که برای اولین بار مرگ آنها را تائید کرد.
روند نصب العولقی به عنوان امیر جدید القاعده اگرچه سریع و روان بود، اما همزمان گزارش‌ها از اختلافات داخلی بر سر رهبری وی در سازمان القاعده حکایت دارد.
باطرفی و بن العولقی: رقبای قدیمی
در فوریه 2020، رهبری القاعده مرگ رهبر وقت خود در استان البیضا را تائید کرد. در آن زمان رهبر این گروه، «قاسم الریمی»، در حمله آمریکا در 31 ژانویه کشته شده بود و جانشین او باید فوراً انتخاب می شد. به موازات افزایش تحرکات رهبران القاعده برای تعیین رهبری جدید، تمرکز بر دو فرد کلیدی، سعد بن العولقی و خالد باطرفی بود.
نامزدهای اولیه جانشینی الریمی، هر دو در برنامه جایزه «پاداش برای عدالت» وزارت خارجه ایالات متحده بودند که برای پیدا شدن آن ها جایزه تعیین شده بود. هواپیماهای آمریکایی حتی اعلامیه‌هایی را بر فراز بخش‌هایی از استان البیضاء ریختند تا توضیح دهند که چگونه مردم می‌توانند مشاهده‌های خود را به آمریکا گزارش دهند و پول نقد دریافت کنند.
در همین حال، در داخل القاعده یک دو قطبی شدید بین هواداران این دو نامزد وجود داشت و نزدیک به سه هفته رایزنی و بحث طول کشید تا مجلس شورا به نتیجه برسد. در ابتدا انتظارات به نفع العولقی بود. قدرت گیری او نتیجه گسترش طبیعی رهبری یمن در شاخه شبه جزیره عربستان القاعده بود و به دلیل سابقه اثبات شده او در زمینه ارتباطات سازمانی، اجماع گسترده ای در مورد نامزدی العولقی در میان رهبران ارشد وجود داشت.
با این حال همه چیز طبق برنامه پیش نرفت. با ادغام سه جریان تأثیرگذار بر سر نامزدی باطرفی، یک اتحاد پدید آمد و جریان سعودی-حضرمی به رهبری حمد التمیمی، تحلیف بطرفی را در 23 فوریه اعلام کرد. این جناح ها نه تنها موفق شدند ترازو را به سمت باطرفی برگردانند؛ بلکه آنها همچنین نقش العوالقی را در تصمیم گیری القاعده تضعیف کردند. در واقع با روی کارآمدن باطرفی، العولقی در القاعده به حاشیه رانده شد.
مرگ مشکوک امیر
در عین حال سلامتی خالد بطرفی از نوامبر 2023 به طور مداوم رو به وخامت رفت. به طور معمول، رهبران ارشد فقط از طریق کمیته پزشکی القاعده درمان می شوند، اما اگر مشکل سلامتی شدید باشد، این گروه مجبور می شود رهبران خود را به بهترین بیمارستان موجود در نزدیکی پناهگاه های امن خود منتقل کند. این اتفاق پیشتر در سال 2020 رخ داده بود و زمانی که الریمی برای معالجه به مناطق خارج از پناهگاه های امن این گروه در استان البیضاء منتقل شد، در واقع محل نگهداری وی نیز افشا شد و او در معرض حمله آمریکا قرار گرفت و کشته شد. علیرغم دلهره مقامات امنیتی القاعده از این گزینه و تلاش آنها برای درمان باطرفی در پناهگاه، اما آنها در چهار ماه گذشته قبل از مرگ باطرفی مجبور شدند او را دو بار به دلیل مشکلات کبدی به بیمارستانی خارج از پناهگاه های امن این گروه منتقل کنند.
اگرچه اقدامات درمانی در نوبت اول موفق بود، اما درمان باطرفی در ادامه شکست خورد و باطرفی جان خود را از دست داد. با این حال روی کارآمدن العوالقی القاعده یمن را در مسیر جدیدی خواهد انداخت.
العوالقی در نقش امیر
انتقال قدرت در القاعده یمن نشان داد که این سازمان هنوز از سطح قابل توجهی از فعالیت برخوردار است. سال 2024 یک دوره انتقالی برای این گروه خواهد بود که طی آن سعدالعوالقی بر سه اولویت تمرکز خواهد کرد. اولاً او کنترل بخش های حیاتی القاعده را به دست خواهد گرفت، به ویژه: فرماندهی کل، که شامل امیر به همراه 6-8 رهبر دیگر است. کمیته های اجرایی (نظامی، مالی، رسانه ای، امنیتی و عملیات ویژه)؛ و امیران نواحی و ولایات. العوالقی یا باید وفاداری رهبران فعلی را جلب کند یا رهبران جدیدی را که به او وفادار هستند منصوب کند.
دوم این که العولقی تلاش خواهد کرد تا روابط تیره شده با گروه های اجتماعی و قبیله ای یمن، به ویژه در استان های ابین و شبوه را ترمیم کند. یکی از دلایل مخالفت‌های العوالقی در مورد رویکرد باطرفی برای از سرگیری عملیات نظامی در جنوب این بود که او معتقد است که علمیات نظامی در جنوب، القاعده را در تقابل مستقیم با قبایل قرار می دهد. علاوه بر این، در دوران باطرفی، القاعده تعدادی از گروگان های خارجی را ربود و اکنون این یک چالش برای امیر جدید این گروه است.
در عین حال، در این مرحله انتقالی، احتمالاً العوالقی از اتخاذ هر گونه مواضع قاطعی در مورد تعدادی از موضوعات کلیدی خودداری می کند که مهم ترین آنها رابطه او با سیف العدل، از دیگر رهبران برجسته القاعده است. العولقی اولین رهبر القاعده یمن خواهد بود که نمی داند دقیقاً با چه کسی به عنوان امیر قانونی القاعده در سراسر جهان بیعت کند، زیرا وضعیت سیف العدل هنوز به طور رسمی اعلام نشده است. این احتمال وجود دارد که العوالقی مشروعیت رهبری سیف العدل در سازمان اصلی القاعده را به چالش نکشد. به هر حال، العوالقی برای او احترام زیادی قائل است و او را ادامه دهنده طبیعی مسیر بن لادن و الظواهری می داند و هرگز جایگاه او را در مقام امیرکل القاعده زیر سوال نبرده است.
علاوه بر این، بعید است العولقی در کوتاه مدت وارد نبردهای آشکار با انصارالله یمن شود، اما به تدریج تلاش خواهد کرد تا با آن ها وارد تقابل شود.
علاوه بر این، العولقی هیچ تغییری در سیاست نظامی این گروه در دیگر مناطق ایجاد نخواهد کرد. او به احتمال زیاد از گشودن هر گونه جبهه ای با نیروهای مختلف امنیتی و نظامی وفادار به عربستان در عدن اجتناب خواهد کرد.
