الوقت- در آستانه فرارسیدن اربعین حسینی و مراسم پرشکوه راهپیمایی اربعین میلیون‌ها زائر از سراسر جهان و با عقاید و مذاهب مختلف به سوی عراق و شهر کربلا به راه افتاده‌اند تا بزرگترین تجمع بشری جهان را بار دیگر به نمایش بگذارند.
اگرچه برگزاری راهیمایی اربعین عمری به درازای صدها سال دارد اما استقبالی که امروزه از این مراسم در سطح بین المللی صورت می‌گیرد بی سابقه است.
بر همین اساس شکل‌گیری این تجمع مردمی بزرگ و خودجوش از ملل مختلف آنهم حول یک رویداد مذهبی موجب توجه محققان در حوزه های مختلف علمی به این پدیده انسانی نوظهور شده است. اربعین را می‌توان از جنبه‌های مختلف مردم‌شناسی، جامعه‌شناختی، اسطوره‌شناختی، سیاسی و ژئوپلتیکی و ... مورد بررسی و واکاوی قرار داد اما در این میان یکی از وجوه کمتر پرداخته شده اربعین، مبحث اقتصاد اربعین است که موضوعی بسیار مهم و قابل پردازش به عنوان یک الگوی توسعه اقتصادی در سطح ملی و حتی منطقه‌ای است.
نقش اربعین در توسعه اقتصادی استان‌های مرزی
یکی از وجوه پربرکت اقتصادی اربعین به ارمغان آوردن زیرساخت‌های توسعه‌ای و شرایط رشد اقتصادی در شهرها و استان‌های مرزنشین پذیرای زائرین در ایران بوده است.
پس از پایان دفاع مقدس (جنگ هشت ساله) استان‌های مرزی با عراق بویژه غربی و جنوب غرب بیش از دیگر مناطق کشور با آسیب‌های ناشی از جنگ دست و پنجه نرم کردند و بازسازی و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی همواره بخشی از برنامه‌های ویژه دولت‌های مختلف برای این استانها بوده است.
با این حال شرایط اربعین فرصت‌های اقتصادی قابل ملاحظه ای را برای جبران عقب‌ماندگی‌های اقتصادی این استانها فراهم آورده و از طرفی سرعت رسیدگی به پروژه‌های زیرساختی مرتبط با اربعین نقش مهمی در تسریع بهبود وضعیت اقتصادی مرزنشینان داشته است.
تخصیص اعتبارات ویژه از سوی دولت به استان‌های میزبان زائران بیشتر از بودجه‌های سالیانه یکی از نمود برکات اربعین برای این استانها بوده است. برای مثال در این رابطه 25 مرداد حسن بهرام نیا استاندار ایلام گفت: مبلغ ۶ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان در کمتر از دو سال گذشته در جهت توسعه زیرساخت های اربعین هزینه شده است.
همچنین مهرداد بذرپاش 19 مرداد 1402 گفت وزارت راه و شهرسازی برای اربعین بیش از سه هزار میلیارد تومان اعتبار درنظرگرفته است.
همچنین 13 مرداد 1402 سردار کریمیان جانشین فرماندهی سپاه امیرالمومنین(ع) استان ایلام با بیان اینکه اربعین پیشران توسعه استان ایلام است، خاطرنشان کرد: زیرساخت های مرزی در این استان باید مورد توجه قرار گیرد و امری راهبردی است، توسعه فرودگاه ایلام، رفع فرسودگی شبکه آب و فاصلاب، توجه به کاشت گونه های مقاوم درختی در استان از دیگر مواردی است که باید مورد توجه مسوولان در راستای ترسیم آینده بر مبنای امروز قرار گیرد.»
یکی از مهترین پروژه‌های زیرساختی سال های اخیر که میتواند نقش مهمی در تقویت کریدور ترانزیتی (مسافری و کالا) غرب کشور داشته باشد عملیات اجرایی تونل‌های شماره ۱ و ۲ اربعین در مسیر ایلام به مهران و مرز بین المللی مهران است، پروژه‌ای که میتواند راه توسعه این استان را به جهت همسایگی با کشور عراق فراهم سازد. استان ایلام به جهت کوهستانی بودن منطقه به صورت ویژه جهت افزایش کیفیت حمل و نقل و تسهیل در تردد به حفر تونل‌های با کیفیت نیازمند است.
اهمیت تسهیل سفر زائران اربعین موجب شد تا این پروژه مهم به طور ویژه توسط دولتمردان دنبال شود و نهایتاً 3 شهریور فرشاد دوستی مدیرکل راه و شهرسازی استان ایلام از زیر بار ترافیک قرار گرفتن تونل‌های اول و دوم راه کربلا در باند دوم بزرگراه ایلام - مهران و زیرگذر ارغوان خبر داد.
در استان آذربایجان غربی نیز که از دیگر مبادی سفر زائران به عراق است، سید محسن حمزه‌لو مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان‌غربی گفت: «اربعین فرصت ویژه‌ای برای توسعه استان بوده و تامین زیرساخت‌ها لازم برای تردد زائران اربعین حسینی از مهمترین مسائل مورد توجه بوده و این امر نیز با جدیت دنبال می‌شود ».
به گفته این مقام مسئول ۵۶ کیلومتر از راه های اصلی در محورهای مختلف استان ، منتهی به پایانه مرزی تمرچین و مسیر تردد زائران تا اربعین امسال آماده بهره‌برداری می‌شود .
توسعه پایانه‌های مرزی همواره یکی از ظرفیت‌های اقتصادی مهم برای توسعه اقتصادی مناطق مرزنشین بوده است. در استان کرمانشاه پایانه مرزی خسروی از مهمترین مبادی ترانزیت کالا و مسافر میان ایران و عراق می‌باشد که به واسطه قرار گرفتن در مسیر حرکت زوار به سمت کربلا مورد توجه دولت برای تقویت زیرساختی آن بوده است. در این رابطه عارف نوروزی سرپرست ستاد اجرایی فرمان امام با اشاره به اقدامات زیرساختی ستاد اجرایی فرمان امام در این خصوص نیز گفت: احداث ٣ کیلومتر «جاده کمربندی برکت» در پایانه مرز خسروی و تجهیز پایانه برکت، ساخت و تجهیز مسجد و حسینیه در مرز خسروی، احداث ۲۲۰ چشمه سرویس بهداشتی در مرزهای خسروی و ریمدان توسط ستاد اجرایی فرمان امام امسال موجب تسهیل تردد زائران و کاهش مشکلات سال‌های قبل خواهد شد.
تقویت تعاملات اقتصادی ایران و عراق
به طور حتم مراسم راهپیمایی اربعین نقش مهمی در تقویت روابط تجاری و اقتصادی ایران و عراق میتواند داشته باشد.
در حال حاضر عراق یکی از مهمترین شرکای اقتصادی ایران است و دو کشور درصدد هستند تا سطح مبادلات اقتصادی خود را به رقم 20 میلیارد دلار در آینده نزدیک برسانند.
در سطح خرد در نجف و کربلا؛ مغازه های کنار حرم‌های مطهر امامان معصوم، سوغات مذهبی مانند تسبیح، انگشتر عقیق و ... می فروشند. بیشتر مغازه داران برای معامله به فارسی صحبت می کنند. همجنین میلیون‌ها زائر ایرانی هر ساله در هتل ها و مسافرخانه ها مستقر می‌شوند که به رونق بخش هتلداری عراق کمک شایانی می‌کند و در مقابل با وجود تقویت این تبادلات، گرایش عراقی‌ها برای سفرهای زیارتی و سیاحتی و درمانی به ایران افزایش یافته است.
در سطح کلان نیز یکی از زیرساخت‌های اصلی لازم برای تحقق این هدف تقویت شبکه ترانزیتی کالا میان دو کشور است که در این رابطه علاوه بر نقش مثبت اربعین در توسعه پایانه‌های مرزی و آسان کردن سفر شهروندان در مسیر افزایش شناخت از بازار سرمایه‌گذاری و نیازمندی‌های اقتصادی، اتصال سریعتر شبکه ریلی نیز به واسطه مراسم اربعین در دستور کار قرار گرفته است.
ایران و عراق سالهاست که درباره اتصال شبکه ریلی از طریق خط آهن شلمچه – بصره توافق کرده اند اما به دلایل مختلف این طرح بسیار کّند پیش رفته است.
اکنون اما نیازمندی به کمک‌گیری از شبکه ریلی برای پاسخگویی به حجم روزافزون تقاضای سفر به عتبات عالیات در عراق بویژه در موسم اربعین حسینی، موجب شده تا مسئولان دو کشور تمهیدات فوق العاده ای برای عملیاتی شدن طرح به اجرا بگذارند.
ابتدا در فروردین ماه سال جاری در دیدار مهرداد بذرپاش-وزیر راه و شهرسازی- با رزاق محیبس السعداوی -وزیر حمل و نقل عراق، پروژه راه‌آهن شلمچه-بصره مورد بحث قرار گرفت و مقرر شد جمهوری عراق اعتبارات این پروژه را در بودجه ۲۰۲۳ خود در نظر بگیرد.
پس از این دیدار یونس خالد، مدیرعامل راه‌آهن جمهوری عراق با استقبال از هرگونه اتصال ریلی بین دو کشور گفت: دولت عراق آمادگی دارد تا بابت احداث این پروژه ۲۱۵ میلیارد دینار عراقی هزینه کند.
اعلام موافقت عراق برای پیشبرد پروژه برای رسیدن به اربعین امسال موجب شد تا بخش اول پروژه در خردادماه با حضور محمدکاظم آل صادق، سفیر ایران در بغداد و اسعد العیدانی، استاندار بصره افتتاح شود.
اکنون تنها با گذشته دو ماه از افتتاح فاز اول طرح، صالحی رئیس سازمان راه‌آهن ایران از امکان سفر ریلی به عراق برای زائران اربعین خبر داده است. وی در رابطه با جزییات حرکت قطار ترکیبی تهران-کربلا، افزود: این قطار از تهران به مقصد نهایی شلمچه طی مسیر می‌کند و سپس بوسیله اتوبوس تا بصره، پیمایش مسیر دارد و از بصره نیز با قطار تا ایستگاه راه‌آهن کربلا، می‌رود. این مسیر ۲۸ ساعته است بطوریکه ۱۸ ساعت آن در خاک ایران و ۲ ساعت نیز برای تشریفات مربوط به گذرنامه و انتقال زائرین به بصره و در نهایت ۸ ساعت مسیر بصره به کربلا، به طول می‌انجامد».
همچنین یکی دیگر از اثرات اربعین در تقویت روابط اقتصادی ایران و عراق، در حوزه خدمات زیرساختی است که ایران در شهرهای مقدس نجف و کربلا برای خدمترسانی بهتر به زائران اباعبدالله (ع) در راهپیمایی اربعین ارائه می‌دهد. برای مثال ۸ مرداد ۱۴۰۲ امیر جبلی، معاون توسعه منابع انسانی و پشتیبانی هلال احمر ایران گفت که این سازمان قصد دارد یک بیمارستان ۱۱ طبقه در شهر کربلا بسازد. همین تجربه‌های موفق نشان دادن توان بالای ایران در ارائه خدمات پزشکی به زائران از کشورهای مختلف، موجب شده تا بسیاری از مردم عراق، ایران را برای معالجه بیماری و دریافت انواع خدمات پزشکی انتخاب کنند و از این طریق فعالیتی ارزآور برای کشور باشد.
تجارت منطقه‌ای در مسیر اقتصاد اربعین
تسریع در پروژه اتصال شبکه ریلی ایران به عراق از جنبه تجارت منطقه ای نیز برای دو کشور سودآور و حائز اهمیت است. ایران میتواند از طریق عراق به کشورهای حاشیه خلیج فارس متصل شود و این امر به نوبه خود به عراق کمک می‌کند تا در پروژه های ترانزیتی بین المللی همانند کمربند جاده چین و یا کریدور شمال- جنوب نقش آفرینی بیشتری داشته باشد.
در همین ارتباط اخیراً اولین قطار روسی حامل کانتینرهای تجاری به مقصد عربستان سعودی وارد ایران شد و قرار است از طریق بندر عباس به شبه جزیره منتقل شود. طبیعتاً تکمیل پروژه شلمچه – بصره که از عواید پربرکت اربعین بوده و گسترش آن تا عمق کشورهای جنوب خلیج فارس، موجب می‌شود تا همکاری‌های تجاری منطقه‌ای تقویت شود.
