الوقت- در پی بازگشت کشورهای عربی به سوریه پس از دوازده سال تنش، تلاش‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به بحران این کشور افزایش یافته است. در همین رابطه، ایمن الصفدی، وزیر خارجه اردن روز دوشنبه به دمشق رفت تا با مقامات ارشد سوری دیدار و گفتگو کرد.
در دیدار الصفدی با بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، موضوع بازگشت آوارگان سوری و روابط دوجانبه بین امان و دمشق بررسی شد. الصفدی آخرین تلاش‌های اردن در رابطه با موضوع بازگشت آوارگان سوری و ایده‌های جدیدی که در این زمینه با هماهنگی گروه تماس عربی و سازمان ملل ایجاد شده است را ارائه داد و بر حمایت اردن از ثبات در سوریه تاکید کرد. وزیر خارجه اردن همچنین با اشاره به حمایت این کشور از ثبات در سوریه، تاکید کرد که امان آماده است در زمینه‌های دوجانبه با سوریه همکاری کند تا بحران سوریه حل شود.
علاوه‌براین، الصفدی بر لزوم همکاری با جامعه بین‌المللی در تلاش برای حل بحران سوریه تاکید کرد، زیرا تحریمها توسط جامعه بین‌المللی اعمال می‌شود و ما باید مسیری را دنبال کنیم که ما را به سمت یافتن شرایطی ببرد که اجازه پایان این تحریمها را بدهد تا وضعیت سیاسی و امنیتی سوریه بهبود یابد.
الصفدی تاکید کرد که قاچاق مواد مخدر از طریق سوریه به اردن، یک خطر واقعی و فزاینده بوده و لازم است برای مقابله با آن همکاری شود و امان به انجام هر کاری که لازم باشد برای حفظ امنیت ملی در برابر این خطر ادامه خواهد داد.
رئیس جمهور سوریه هم در این دیدار اظهار داشت که بازگشت امن آوارگان سوری به شهرها و روستاهای خود، اولویت دولت سوریه است. بشار اسد همچنین گفت که موضوع آوارگان، یک مسئله انسانی و اخلاقی است که نباید سیاسی شود. همچنین در دیدار وزاری خارجه دو کشور، پرونده روابط دوجانبه و روابط کشورهای عربی با سوریه مورد بررسی قرار گرفت.
تحرکات اردن برای همگرایی عربی
اردن در سالهای اخیر تلاشهایی برای بهبود روابط سوریه و کشورهای عربی انجام داده بود تا بار دیگر روند همگرایی منطقه‌ای ایجاد شود. شهر أمان، پایتخت اردن یازدهم اردیبهشت ماه هم میزبان نشست وزیران خارجه پنج کشور عربی سوریه، عربستان سعودی، اردن، مصر و عراق با محوریت سوریه بود. این نشست باعث شد که بازگشت سوریه به اتحادیه عرب در نشست جده عربستان مطرح شده و با این پیشنهاد موافقت شود.
اردن یکی از معدود کشورهایی بود که با شروع بحران سوریه روابط خود را با این کشور قطع نکرد و کانال ارتباط سیاسی خود را تا 2014 با همسایه شمالی حفظ کرد اما پس از اظهارات سیاسی سفیر دمشق در اردن که به مذاق اردنی‌ها خوش نیامد، امان در نهایت سفارت خود را در دمشق بست ولی با این حال مواضع خصمانه‌ای در قبال دمشق اتخاذ نکرد.
اردن همچنین زودتر از برادران عرب خود، مسیر عادی سازی روابط با سوریه را استارت زد. روابط اردن و سوریه در سال 2021 و پس از سفر علی ایوب، وزیر دفاع سوریه به اردن و گفتگو با یوسف الحنیتی، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح این کشور آغاز شد و پس از آن بشار اسد با عبدالله دوم، شاه اردن تماس تلفنی برقرار کرد و متعاقب آن دیدارهایی بین وزرای خارجه دو طرف برای بازگشایی مرزهای دو کشور و همچنین بازگشت مبادلات اقتصادی انجام شد.
اردن که تقریبا سیاستهای منطقه‌ای خود را بیشتر با مصر تنظیم می‌کند، پسس از آنکه دولت مصر در دوره عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور این کشور روابط خصمانه با دولت سوریه را کنار گذاشت و مواضع متعادلی در پیش گرفت، اردنی‌ها هم همین رویه را ادامه دادند و فقط منتظر بودند تا کشورهای بزرگ عرب گامهایی برای عادی سازی روابط با دمشق بردارند تا آنها نیز روابط گذشته را از سربگیرند.
روابط تاریخی و اجتماعی قوی بین دو ملت و پیوندهای ازدواج داخلی و گسترش قبیله‌های عرب، دو کشور را به سمت همگرایی بیشتر سوق داده است و بنابراین هر گونه نقش اردن از سوی مقامات دمشق مورد استقبال قرار خواهد گرفت.
سفر الصفدی به سوریه با توجه به نگرانی فزاینده اردن از تشدید عملیات قاچاق در مرزهای دو کشور و توسعه روش‌های مختلف صورت می‌گیرد، زیرا ارتش اردن در ماههای اخیر 3 عملیات قاچاق مواد مخدر و سلاح از طریق هواپیماهای بدون سرنشین را خنثی کرد.
حل پرونده آوارگان
با وجود عادی سازی روابط اعراب با سوریه، اما همچنان برخی کشورها به دلیل برخی ملاحظات سیاسی و امنیتی، از توسعه روابط دوجانبه خودداری می‌کنند و اردن سعی دارد بار دیگر همگرایی عربی-سوری را احیا کند و به همین خاطر ابتکاراتی را مطرح کرده است. ابتکار اردن، بخشی از اتکار عربی است که هدف آن یافتن پویایی برای حل و فصل بحران سوریه است.
به گفته کارشناسان این ابتکار، گامهای عملی در عرصه میدانی و جهت‌گیری واقعی برای اجرای آن، روابط دوجانبه و قاچاق را شامل می‌شود تا بتوانند به راه حلی اساسی برای پایان دادن به بحران این کشور دست پیدا کنند. ئدر حال حاضر، مهمترین مسئله برای اردن، بازگشت آوارگان سوریه به سرزمین خودشان است و تلاش می‌کند با کمک دولت دمشق آنرا به سرانجام برساند.
اردن و سوریه 375 کیلومتر مرز مشترک دارند و به همین خاطر اردن یکی از کشورهایی بود که بیشترین آسیب را از بحران همسایه شمالی دید. این کشور در یک دهه گذشته میزبان حدود 1.3 میلیون سوری است که بیش از نیمی از آنها پس از شروع بحران وارد اردن شده‌اند و اکثر آنها در اردوگاه‌ها زندگی می‌کنند.
اردن، پیش از این تجربه میزبانی از آوارگان فلسطینی را در کارنامه خود دارد و از زمان تاسیس رژیم جعلی صهیونیستی که میلیونها فلسطینی آواره شدند، اردن به عنوان مقصد اصلی این آوارگان تبدیل شد و میلیونها نفر از سالهای 1948 تا 1967 به اردن مهاجرت کردند و با ادغام در جامعه اردنی، به عنوان شهروند این کشور شدند. بر اساس آمارها، بیش از 60 درصد ترکیب جمعیتی اردن، را آوارگان فلسطینی تشکیل می‌دهند که سبب شده تا هویت اردنی‌ها تحت الشعاع این حجم از جمعیت فلسطینی قرار گیرد و به عبارتی، اردنی‌های اصیل در برابر جامعه فلسطینی اقلیت به حساب می‌آیند.
اردنی‌ها در آن زمان به دلیل شرایط خاصی که فلسطینی‌ها داشتند و اردن هم قیمومیت مسجدالاقصی و قدس را به دست گرفته بود، نمی‌توانست فلسطینیان را به سرزمین مادری خود بازگرداند و مجبور شد تا با هویت جدید سازگار شود. اما اردن با اینکه 12 سال از صدها هزار سوری پذیرایی کرده است، اما نمی‌خواهد برای همیشه از آوارگان نگه داری کند. زیرا اگر 1.3 میلیون آواره سوری هم به 11 میلیون نفر اردنی اضافه شود، هویت اردنی در آینده با چالش جدی مواجه خواهد شد و مقامات امان دوست ندارند تجربه فلسطینی‌ها تکرار شود.
مسئله نگران کننده دیگر برای اردن، بحث تروریسم در خاک سوریه است که در یک دهه گذشته مرزهای اردن را بی‌ثبات کرده است. اردن که کشور کوچکی در منطقه به شمار می‌رود، در صورت سرایت تروریسم به این کشور با بحران فزاینده‌ای روبرو خواهد شد و لذا سعی دارد با همکاری سوریه و سایر اعراب، امنیت را در خاک همسایه خود برقرار کرده و شرایط را برای بازگشت آوارگان فراهم کند.
زیرساختها برای بازگشت آوارگان فراهم نیست
دولت سوریه هم که با شکست گروههای تروریستی، توانسته امنیت نسبی را در کشور برقرار کند درصدد است تا پرونده آوارگان را هر چه سریعتر به نتیجه برساند. با وجود تمایل دولت سوریه برای بازگشت آوارگان اما باتوجه به از بین رفتن بسیاری از زیرساختها در دوره بحران شرایط در حال حاضر برای بازگشت میلیونها سوری به خاک وطن فراهم نیست. دولت سوریه امیدوار است با بهبود روابط این کشور با اعراب، از ابتکارهای اردن برای بازگشت سوری‌ها بهره بگیرد.
از سوی دیگر، مقامات دمشق بارها از مسئله قاچاق در مرز با اردن انتقاد کرده و آنرا یکی از موانع پیش روی حل بحران آوارگان اعلام کرده‌اند. مقامات سوری بر این باورند که دور شدن اعراب از سوریه در سالهای اخیر، سبب شده تا مسئله آوراگان با چالش مواجه شود و دوباره نیازمند همکاری امنیتی بین کشورهای عربی هستند تا بتوانند این مشکل را حل کنند.
بنابراین، کشورهای عربی که مسیر عادی سازی روابط را در پیش گرفته‌اند با سرمایه‌گذاری در زیرساختهای سوریه و بازسازی این کشور می‌توانند روند بازگشت آوارگان را تسهیل کنند. کشورهای ثروتمند خلیج فارس می‌توانند با تزریق میلیاردها دلار به اقتصاد نیمه جان سوریه و تلاش برای خنثی سازی تحریمهای غرب، گامهای مثبتی در حل بحران سوریه بردارند. زیرا، هر چه سوریه آرامش داشته باشد، کشورهای منطقه هم از ثبات و امنیت بیشتری برخوردار خواهند شد.
