الوقت- با گذشت تقریبا دو سال از روی کار آمدن طالبان در افغانستان، اما بحران امنیتی و سیاسی این کشور به معضلی جدی برای همسایگان تبدیل شده است. کشورهای منطقه که در این مدت نشستهای مختلفی را برای بررسی تحولات داخلی افغانستان برگزار کرده‌اند، این بار هم قرار است در نشستی به میزبانی ازبکستان شرکت کنند تا شاید بتوانند با همکاری همدیگر، راهکاری برای برون رفت از بحران‌های افغانستان پیدا کنند. در همین رابطه، چهارمین دور از نشستهای وزرای خارجه کشورهای همسایه افغانستان روز پنجشنبه (۲۴ فرورین) در شهر سمرقند ازبکستان برگزار می‌شود. وزرای خارجه و نمایندگانی از کشورهای ایران، چین، روسیه، پاکستان، ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان در این نشست شرکت خواهند کرد. ضمیر کابلوف، نماینده رئیس‌جمهور روسیه در افغانستان گفت که در این نشست درباره رویدادهای مهم افغانستان گفتگو خواهد شد. مسئله امنیتی و سیاسی افغانستان همواره مهمترین موضوعاتی بوده که در نشستهای قبلی روی آن بحث و تبادل نظر شده است.
در 20 ماه گذشته علاوه بر چهار دور نشستهای وزرای خارجه همسایگان افغانستان، چندین نشست هم بین نمایندگان این کشورها در امور افغانستان در کشورهای مختلف برگزار شده است. این نشستها در شرایطی برگزار می‌شود که وضعیت امنیتی و اقتصادی افغانستان تعریف چندانی ندارد و از زمانی که دولت موقت طالبان قدرت را به دست گرفته، اوضاع معیشتی مردم بسیار بدتر از قبل شده است و نیازمند همکاریهای منطقه‌ای و جهانی است تا باری از روی دوش افغانها بردارند.
غیبت مجدد طالبان
در نشست آتی سمرقند هم مثل سایر نشستهای قبلی، نماینده‌ای از طالبان در آن حضور ندارد، موضوعی که واکنش دولت موقت کابل را در پی داشته است. چرا که آنها اعتقاد دارند در هر گونه نشستی که با موضوع بررسی مسائل افغانستان برگزار می‌شود، باید نماینده‌ای از این کشور حضور داشته باشد. حکومت افغانستان گفته نشست‌هایی که دستورکار آن درباره افغانستان باشد، ضروری است که دیدگاه و نظر حکومت این کشور را بشنوند. اما به رسمت شناخته نشدن حکومت طالبان از سوی کشورهای جهان باعث شده تا در حال حاضر تمام نشستهای منطقه‌ای با موضوع افغانستان بدون حضور نماینده حکومت طالبان برگزار شود.
کشورهای همسایه درحالی می‌خواهند وضعیت افغانستان را بهبود دهند که حاضر نیستند نماینده دولت کابل را به نشستهای خود راه دهند. با اینکه دولت موقت طالبان از سوی جامعه بین‌الملل به رسمیت شناخته نشده است اما به لحاظ سیاسی قدرت سیاسی افغانستان را به طور کامل در دست خود دارد و اگر قرار است مشکلات سیاسی امینتی و اقتصادی آن حل شود، باید با همکاری دولت طالبان باشد. زیرا که باید طالبان طرحهای پیشنهاد شده از سوی دیگران را اجرایی کند و اگر کشورها از طالبان دعوت نکنند، ممکن است این گروه هم از روی لبجازی به خواسته بازیگران منطقه‌ای وقعی ننهد.
همه کشورها شناسایی دولت موقت طالبان را به تشکیل «دولت فراگیر» منوط کرده‌اند ولی با گذشت نزدیک به دو سال، حکومت طالبان در این باره اقدامی انجام نداده است و ادعا دارد که دولت کنونی همان دولت فراگیر است و همه اقوام افغانستان در آن حضور دارند اما آنچه مسلم است ساختار تشکیلاتی دولت موقت، ترکیبی از گروه‌هایی است که در بیست سال اشغال افغانستان، در کنار بدنه اصلی طالبان با نیروهای آمریکایی و دولت مرکزی مبارزه می‌کردند و پس از تصرف کابل، بخشی از هرم قدرت را به دست گرفتند.
از طرفی، مسئله ناامنی افغانستان هم برای کشورهای منطقه مهم تلقی می‌شود که خواسته‌اند تا دولت طالبان در این باره هم همکاریهای لازم را انجام دهد. هر چند طالبان مدعی است که توانسته امنیت کامل را در سراسر افغانستان برقرار کرده و گروههای تروریستی را تحت کنترل درآورد اما حملات گسترده که در یکسال گذشته از سوی داعش در بخشهای مختلف این کشور انجام شده است، نشان می‌دهد که تروریستها همچنان در افغانستان جولان می دهند و در صورتی که عملیات تروریستی داعش تشدید شود، برای کشورهای همسایه هم تهدید جدی به شمار می‌رود. باتوجه به اینکه گفته می‌شود آمریکا هم روی این گروه تکفیری متمرکز شده تا آنرا تقویت کند، ناامنی‌ها به مرزهای ایران و آسیای مرکزی هم سرایت کرده و منطقه را با بحران جدیدی مواجه خواهد کرد.
مسئله مهاجرین افغان هم یکی از موارد نگران کننده برای کشورهای همسایه افغانستان است و تلاش می‌کنند تا طالبان در این پرونده هم همکاری کند. چند میلیون نفر از اتباع افغانستان در کشورهای ایران، پاکستان و جمهوریهای آسیای مرکزی پراکنده شده‌اند و نشست‌هایی هم در این باره در تهران انجام شده بود ولی این تلاشها کافی نبوده و نتوانسته بحران مهاجرین را به طور کامل حل کند. همچانکه با وجود بازگشت 800 هزار نفر از مهاجرین افغان از خاک ایران، اما بر اساس گزارشها هر روز صدها افغان به دلیل ناامنی اقتصادی به صورت غیرقانونی وارد مرزهای ایران می‌شوند و به نوعی دور باطل همچنان در حال تکرار است. این مسئله نشان می‌دهد که طالبان برخلاف وعده‌هایی که داده است، نتوانسته شرایط را برای بازگشت مهاجرین فراهم کند.
با توجه به وضعیت پیچیده امنیتی و افزایش فعالیت‌های تروریستی در افغانستان و مسائل مرتبط با تولید مواد مخدر در این کشور، انجام هماهنگی‌های منطقه‌ای و تلاش‌های مشترک برای مبارزه با تروریسم و مبارزه با مواد مخدر از سوی کشورهای منطقه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین، حل همه این بحرانها با کمک و مساعدت حکومت افغانستان دست یافتنی است و کشورها باید مسئائل سیاسی را جدای از بحران امنیتی و اقتصادی در نظر بگیرند.
نشستهای مدام اما کم فروغ برای مشکلات افغانستان
با وجود برگزاری نشستهای متعدد درباره تحولات داخلی افغانستان اما در عرصه عمل دستاوردهای خاصی حاصل نشده است. با اینکه کشورهای همسایه افغانستان به دلیل نگرانی‌های مشترکی که دارند برای حل اختلاف این کشور اشتراک نظر دارند اما این بازیگران اقدام عملی مشترکی که بتوان برای حل اختلافات افغانستان امیدوار بود، انجام نداده‌اند. زمانی می‌توان به موفقیت نشستهای منطقه‌ای امیدوار بود که برنامه عملیاتی هم برای غلبه بر مشکلات و چالشهای موجود در دستورکار باشد و صرف برگزاری نشستها و گرفتن عکس‌های یادگاری گرهی از مشکلات افغانها باز نخواهد کرد.
ایران که بیشترین نگرانیها را از جانب افغانستان احساس می‌کند به این واقعیت پی برده است که اگر بخواهد چالشهای امنیتی را حل کند به کمک دولت موقت طالبان نیاز دارد و به همین خاطر اخیرا سفارت افغانستان در تهران را به طالبان تحویل داد تا با اشتراک مساعی این گروه بتواند پرونده مهاجران و مسئله قاچاق مواد مخدر و مقابله با تروریسم را حل کنند. جمهوری اسلامی حتی تعاملات اقتصادی خود را با افغانستان افزایش داده است و روز به روز این همکاریها در حال توسعه است. جمهوری اسلامی نشان داده که اگر حکومت طالبان از خود حسن نیت نشان دهد، حاضر است در حل مشکلات افغانستان کمک کند. ایران حتی سعی دارد با ملزم کردن دولت طالبان به پایبندی به موافقت‌نامه‌های سیاسی گذشته و مناسبات مرزی و حق‌آبه، شیوه حکومت داری را به رهبران طالبان یاد دهد، زیرا افغانستان امن منافع ایران را بیشتر تامین می‌کند تا کشور ناامن در مرزهای شرقی.
با وجود اقدامات عملی از سوی ایران، اما چنین تحرکاتی از سوی سایر کشورهای منطقه انجام نشده است و تا زمانی که تعاملات سیاسی به وجود نیاید نمی‌توان مسائل دیگر را حل و فصل کرد. در این رابطه می‌توان به اختلاف طالبان و ایران بر مسئله حق‌آبه از رود هیرمند اشاره کرد که پس از گشایش‌های سیاسی در روابط تهران و کابل، طالبان در این پرونده هم حاضر به همکاری شد. لذا، اگر کشورهای دیگر هم مسیر ایران را ادامه دهند، شاید بتوان بخشی از مشکلات امنیتی و اقتصادی افغانستان را حل کرد.
با اینکه نشست کشورهای منطقه تاکنون نتیجه ملموسی نداشته است اما حداقل پیامد این نوع تحرکات دیپلماتیک این است که ابتکارعمل برای حل مسائل و بحران‌های سیاسی و امنیتی افغانستان در اختیار و انحصار قدرت‌های منطقه‌ای قرار می‌گیرد و این امر به خودی خود، بسترهای مساعد برای مداخله مستمر قدرت‌های بیگانه در امور داخلی جوامع اسلامی را از میان برمی‌دارد. بنابراین، همکاری منطقه‌ای و دیپلماسی همسایگان در حال حاضر یکی از اساسی‌ترین راه‌های غلبه بر بحران‌های جاری در افغانستان به شمار می‌آید.
در کل می‌توان گفت، درحالی که طالبان نتوانسته خواسته جامعه جهانی را برای تشکیل دولتی فراگیر برآورده کند، اما وضعیت اقتصادی و امنیتی افغانستان به گونه‌ای است که نیازمند همکاریهای جهانی است. کشورهای غربی به سرکردگی آمریکا نشان داده‌اند که وضعیت ناامن و بحرانی افغانستان برای آنها اهمیتی ندارد و مسدود کردن بیش از 7 میلیارد دلار از داراییهای این کشور در بانک‌های غربی هم بر این مسئله صحه می‌گذارد و بنابراین نمی‌توان به کمکهای آمریکا و متحدانش که هزاران کیلومتر از مرزهای افغانستان فاصله دارند، امید بست. سازمان ملل هم با وجود ارسال کمکهای مالی محدود، اما تحت تاثیر سیاستهای آمریکا اقدام موثری برای حل مشکلات افغانستان انجام نداده است. بنابراین، ازیکسو کشورهای منطقه که در خط مقدم سرایت ناامنی‌ها از افغانستان قرار دارند و از سو دیگر حکومت امارت سلامی، باید با سطح همکاریهای خود را ارتقا دهند تا بتوانند این کشور را از وضعیتی که به آن گرفتار شده است، نجات دهند. زیرا ادامه بحران امنیتی و اقتصادی، سبب گسترش ناامنی و منجر به سیل جدیدی از مهاجرت افغانها خواهد بود که برای کشورهای همسایه خوشایند نیست.
