الوقت- درحالی که آمریکا در ماه‌های اخیر با سیاستهای مالی جدید سعی کرد در مبادلات اقتصادی بین ایران و عراق مانع ایجاد کرده و سطح تعاملات تجاری دو کشور همسایه را کاهش دهد اما مقامات تهران و بغداد طبق توافقات گذشته تلاش می‌کنند روابط خود را در عرصه‌های اقتصادی و تجاری افزایش دهند.
در ادامه سلسله نشستهای اقتصادی دو کشور، احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد و دارایی ایران به همراه یک هیئت عالی رتبه از مقامات اقتصادی برای شرکت در پنجمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی بین ایران و عراق و رایزنی با مقامات عراقی درباره توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی به بغداد سفر کرده است.
اولین دور گفتگوهای دوجانبه روز دوشنبه با حضور مقامات دو کشور برگزار شد و طرفین افزایش سطح مناسبات در حوزه‌های مختلف را مورد بررسی قرار دادند. این نشست امروز (سه شنبه) به کار خود پایان خواهد داد و خاندوزی در پایان این نشست، سند صورتجلسه کمیسیون مشترک را با اثیر سلمان داوود، همتای عراقی امضا خواهد کرد.
علی فکری، رییس سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران، حجت‌الله عبدالملکی، دبیر شورای عالی مناطق آزاد تجاری- صنعتی و ویژه اقتصادی و جمعی از مدیران ارشد وزارت اقتصاد نیز در این سفر حضور دارند. همچنین، معاونان وزیر نفت و راه و شهرسازی، دبیر کمیسیون اقتصادی دولت و شماری از مدیران ارشد وزارتخانه‌های اقتصاد نیز در این سفر وزیر اقتصاد را همراهی می‌کنند.
دستاوردهای نشست اقتصادی
روند مذاکرات دوجانبه بین مقامات اقتصادی دو کشور مثبت بود و در روز اول گفتگوها تفاهم‌نامه مشترک همکاری اقتصادی ایران و عراق با محورهای حمل و نقل، تجارت، نیرو، برق، گاز، آب و تعاملات بانکی و مالی امضا شد.
خاندوزی در نشست خبری با وزیر تجارت عراق درباره اهداف این نشست مشترک گفت:«ظرفیت تعامل ایران و عراق بسیار فراتر از اعدادی است که در تجارت مشترک دو کشور ثبت شده است. دو کشور اراده جدی در تحقق آرزوهای مشترک دارند و کمیسیون مشترک دو کشور یکی از مهم‌ترین ابزارها برای محقق کردن اراده دو دولت ایران و عراق برای مرتفع کردن موانع برای گسترش روابط اقتصادی است».
خاندوزی تاکید کرد، امیدواریم با مرتفع شدن مشکلات، در سال جدید شاهد ثبت اعداد و ارقام بزرگتری در تجارت بین دو کشور باشیم. وزیر اقتصاد با اشاره به رویکرد عملگرایانه در نشستهای کمیسیون‌های مشترک گفت:«در پنج کمیته ذیل کمیسیون ایران و عراق توافقاتی حاصل شده که امیدواریم زمینه عملیاتی شدن آنها فراهم شود».
در این نشست وزیر تجارت عراق ضمن قدردانی از تمام اعضای کمیسیون مشترک، گفت:«امیدواریم در پایان دور پنجم نشست کمیسیون مشترک حداکثر اهتمام بر اجرای مصوبات اعمال شود». محمدرضا پور ابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در این نشست گفت:«مجلس شورای اسلامی حمایت قاطع خود را در پیاده سازی اهداف تعریف شده در کمیسیون مشترک ایران و عراق اعلام می‌کند و آماده هستیم موانع قانونی در حوزه بانکی را مرتفع کنیم».
وزیر اقتصاد همچنین در گفت‌وگوی تلفنی با شبکه خبر درباره جزئیات این نشست مشترک هم توضیحاتی را ارائه داد و اظهار کرد:«در خصوص رفع موانع سرمایه‌گذاری شرکت‌های ایرانی در حوزه برق، صنعت و معدن، پروژه‌های مشترک آبی بین دو کشور، ظرفیت های ترانزیتی ایران و عراق، حل و فصل مشکل مزمن و طولانی مدت راه آهن شلمچه- بصره و ایجاد ۳ شهرک صنعتی مشترک در نقاط مرزی دو کشور و رفع برخی مشکلات بانکی و ارزی که بین ایران و عراق وجود داشت، تفاهماتی صورت گرفت».
خاندوزی همچنین گفت:«بعد از خاتمه جلسه کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور دیداری با نخست وزیر عراق داشتم که با توجه به تاکیدات آقای نخست وزیر مبنی بر اینکه با سرعت باید به سمت اجرایی سازی و عملیاتی کردن این توافقات برویم امیدواریم که ۲۰ درصد افزایشی که امسال در تجارت بین ایران و عراق رخ داده برای سال ۱۴۰۲ عدد بالاتری را تجربه کند». وزیر اقتصاد در ادامه سخنان خود تاکید کرد:«با وجود اینکه طرف‌های ثالث و بدخواهان تلاش می‌کنند تا دو کشور از سطح روابط اقتصادی فعلی بالاتر نرود، فرصت‌های سرمایه‌گذاری بسیار خوبی در حوزه‌های فنی مهندسی و دانش بنیان ایران وجود دارد و قابلیت‌های بسیار بالایی برای اینکه بازارعراق، زیرساختها و پروژه‌های عراقی توسط شرکت‌های ایرانی فعال شود، وجود دارد که ما تمام تلاش خود را می‌کنیم در مصوبات کمیسیون موانع موجود را برداریم».
احمد جمالی، معاون اقتصادی شورای عالی مناطق آزاد نیز از توافقات و تفاهم‌ها برای ایجاد منطقه مشترک آزاد تجاری بین ایران و عراق خبر داد. به گفته جمالی، قرار شد که دو طرف بتوانند دفاتر نمایدگی خود را در مناطق آزاد یکدیگر افتتاح کنند و مقرر شد طی ماه‌های آینده منطقه‌ای را به عنوان منطقه مشترک، تعیین کنند. محمد کاظم آل صادق، سفیر ایران در عراق هم گفت که اراده جدی بین دو کشور برای راه‌اندازی راه آهن شلمچه به بصره وجود دارد و در سفر محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق به تهران این مسئله مورد تاکید قرار گرفت.
تاثیر مثبت نشست مشترک بر افزایش تعاملات تجاری
نشست کمیسیون مشترک اقتصادی بین ایران و عراق از سال 1397 شروع شد و هر ساله بین نمایندگان دو کشور برگزار می‌شود. چهارمین اجلاس کمیسیون مشترک دی ۱۳۹۹ در تهران به میزبانی وزارت نیرو برگزار شد و برگزاری این نشستها تاثیر مثبتی در توسعه مبادلات دو کشور داشته است و آمارها نیز از روند رو به رشد همکاری بین دو کشور حکایت دارد. عراق پس از چین، دومین شریک تجاری ایران به شمار می‌رود و بزرگترین واردکننده کالاهای ایرانی است و باتوجه به ساختار بانکی سنتی و عدم اتصال به شبکه بانکی سوئیفت، در سالهای اخیر در دور زدن تحریم‌ها به ایران کمک زیادی کرده است.
بر اساس آمارها، حجم تجارت ایران و عراق در 10 ماه اول سال 1401، ۹ میلیارد دلار بود و در این مدت صادرات ایران با ۲۳ درصد رشد به ۸ میلیارد و ۹۲۷ میلیون دلار و واردات از عراق با ۸۴ درصد کاهش به ۱۴۶ میلیون دلار رسید. حجم تجارت دو کشور بر مبنای مبلغ 20 میلیارد دلار هدف گذاری شده است و با توجه به افزایش مبادلات دوجانبه رسیدن به این رقم طی سالهای آینده دور از دسترس نیست.
برگزاری نشستهای مشترک اقتصادی، درحالی است که دولت سیزدهم افزایش همکاری با همسایگان را در دستورکار خود قرار داده است و عراق از جمله کشورهایی است که توسعه همکاریهای تجاری با آن از اهمیت به سزایی برخوردار است. هر چند به دلیل تحریمهای آمریکا، دولت عراق در انتقال ارز به ایران با مشکل جدی مواجه است اما با این حال بخشی از این منابع ارزی از روشهای مختلف به تهران منتقل می‌شود و به همین خاطر آمریکا در ماه‌های اخیر تلاش کرد تا دسترسی جمهوری اسلامی به داراییهای خود در عراق را قطع کند، اقدامی که واکنش تند مقامات بغداد را به همراه داشت. با این وجود دولت عراق سعی دارد بدهی‌های ایران پرداخت کند تا در مبادلات دوجانبه خللی وارد نشود.
در همین ارتباط، در روزهای اخیر برخی منابع اعلام کردند که 500 میلیون دلار از داراییهای ایران در عراق به زودی آزاد خواهد شد و در صورتی که روند انتقال ارز به ایران تسهیل شود، این مسئله در افزایش صادرات به همسایه غربی هم کمک شایانی خواهد کرد. بر اساس آمارهای غیررسمی، گفته می‌شود ایران بین 10 تا 20 میلیارد دلار ذخایر ارزی مسدود شده در عراق دارد که اگر آزاد شوند می‌تواند در بخش اقتصادی کشورمان گشایش اساسی ایجاد کند.
از سوی دیگر، تمایل به توسعه روابط تجاری از سوی هر دو کشور با جدیت دنبال می‌شود و طرف عراقی هم تمایل خود را برای ارتقای مناسبات با ایران ابراز کرده است. ماه گذشته فواد حسین، وزیر خارجه عراق اعلام کرد که کشورش چراغ سبز آمریکا درباره ادامه خرید برق و گاز از ایران را دریافت کرده است. بخش زیادی از نیازهای برق و گاز عراق از سوی ایران تامین می‌شود و از آنجا که عراقی‌ها به این منابع انرژی به شدت نیاز دارند، در صورت رفع موانع از سوی آمریکا می‌توانند میزان بیشتری از برق و گاز خود را از طریق ایران خریداری کنند.
عراق به عنوان یکی از کشورهای واقع در غرب آسیا می‌تواند یکی از بازارهای صادرات غیرنفتی کشور باشد و اگر خط آهن شلمچه-بصره افتتاح شود، روند انتقال کالاها هم به سهولت و در کمترین زمان ممکن و با هزینه کمتر انجام خواهد شد و دو کشور هم تلاش دارند هرچه سریعتر این پروژه به سرانجام برسد.
عراق علاوه بر مسائل اقتصادی در دو سال گذشته در عرصه سیاسی نیز سطح روابط خود را با ایران افزایش داده است و این کشور میزبان پنج دور مذاکرات نمایندگان ایران و عربستان سعودی بود که در نهایت این گفتگو در چین نتیجه داد و به امضای توافق بین تهران و ریاض منجر شد.
در یکسال گذشته که تغییرات زیادی را در عرصه‌های ژئوپلتیکی و اقتصادی جهان ایجاد کرد، کشورهای منطقه را به این سمت سوق داد تا تبادلات اقتصادی و تجاری با همسایگان را تقویت کنند و ایران و عراق هم تلاش می‌کنند در چنین فضای خصم آلود جهانی در چارچوب سیاست «نگاه به شرق»، سطح همکاریهای دوجانبه را ارتقا دهند.
