الوقت- درحالی که پیش‌بینی می‌شد با شروع سال 2023، جنگ اوکراین فروکش خواهد کرد اما تحرکات روسیه و غرب نشان می‌دهد که دامنه این بحران گسترش یافته است. آمریکا و متحدانش با کمکهای تسلیحاتی گسترده به اوکراین سعی کردند روسیه را در یکسالگی جنگ شکست دهند اما این برنامه‌ریزی محقق نشد. با این حال کشورهای غربی همچنان بر تداوم و افزایش ارسال تسلیحات اصرار دارند، موضوعی موجب شده روسیه هشدار دهد صبرش از این جنگ افروزی ها در حال لبریز شدن است و در روزهای اخیر یکی از گزینه‌های خود را برای تحت فشار قرار دادن غربیها رو کرده است.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه روز سه‌شنبه (2 اسفند) اعلام کرد که مسکو مشارکت خود را در پیمان کاهش تسلیحات راهبردی جدید موسوم به «استارت‌نو» تعلیق می‌کند. پوتین گفته که کشوری که به اوکراین تسلیحات می‌دهد و آتش جنگ را شعله‌ور می‌کند نمی تواند از تسلیحات هسته‌ای روسیه بازرسی کند. آمریکا و متحدانش در ناتو می‌خواهند به ما یک شکست استراتژیک را تحمیل کنند و همزمان تلاش می‌کنند به تاسیسات هسته‌ای ما دست یابند اما روسیه اجازه این کار را نخواهد داد. روسها هر گونه بازگشت به این معاهده را به تصمیمات آمریکا مشروط کرده‌اند. برای انجام این کار، واشنگتن باید اراده سیاسی خود را نشان دهد و با حسن نیت تلاش‌هایی برای تنش‌زدایی عمومی انجام دهد.
تعلیق «استارت‌نو» از سوی روسیه، در واکنش به جنگ‌افروزی‌های آمریکا در خاک اوکراین انجام شده است. با وجود اینکه روسها نسبت به کمکهای تسلیحاتی غرب هشدار داده‌اند، اما آمریکا و اروپاییها روز به روز دامنه کمکهای تسلیحاتی خود را تشدید می‌کنند و جو بایدن در سفر هفته گذشته خود به کی‌یف، با کمک نیم میلیاردی دلاری دیگر به اوکراین موافقت کرد. در یکسال گذشته کشورهای غربی حدود 150 میلیارد دلار به اوکراین کمک کرده‌اند و این مسئله خشم روسها را برانگیخته است و به همین خاطر سعی دارند با تعلیق معاهده کاهش و کنترل تسلیحات هسته‌ای، غربیها را به عقب‌نشینی از اقدامات خود در اوکراین وادار کنند.
مسکو بارها تأکید کرده که کشورهای غربی با تأمین تسلیحات برای اوکراین به صورت غیررسمی خودشان را وارد جنگ کرده‌اند. پوتین اخیرا در سخنانی گفت که غرب تنها یک هدف را دنبال می‌کند و آن نابودی روسیه است. غرب فقط می‌تواند روسیه را در «خانواده ملل متمدن» در حالت تجزیه شده بپذیرد، پس به دنبال تجزیه آن و تسلط بر بخش‌های کوچک است و گفت که مسکو با این اقدامات مخربانه مقابله خواهد کرد.
مقامات مسکو در طول جنگ اوکراین، بارها نسبت به عواقب خطرناک اقدامات مخربانه آمریکا و متحدانش هشدار داده‌اند اما تبدیل کردن اوکراین به خاکریز ناتو برای جنگ با روسیه، مسیر دیگری را برای روسها باقی نگذاشته است و تعلیق پیمان استارت نو نشان می‌دهد که مسکو اکنون در مسیر اجرای تهدیدات قدم گذاشته اند.
«استارت نو» چیست
معاهده «استارت نو» آخرین پیمان نظامی باقی مانده بین روسیه و آمریکا بود که برای کاهش و کنترل تسلیحات هسته‌ای امضا شده بود. این پیمان از سوی باراک اوباما، رئیس‌جمهور سابق آمریکا و دیمیتری مِدوِدِف، رئیس‌جمهور سابق روسیه، در ۸ آوریل ۲۰۱۰ در پراگ، پایتخت جمهوری چک امضا شد. پیمان «استارت نو» جایگزین پیمان‌های «استارت ۱» و استارت 2» است. این پیمان پس از ماه‌ها مذاکره با هدف ازسرگیری روابط با کرملین امضا شد و بر اساس آن، ایالات متحده باید استقرار سپرهای ضد موشکی در لهستان و جمهوری چک را کنار می‌گذاشت. این قرارداد ۱۰ساله لازم‌الاجرا و در فوریه ۲۰۲۱ منقضی شد و طی توافقات انجام شده بین دو کشور، قرار شد تا پنج سال آینده تا 2026 هم این پیمان نظامی ادامه داشته باشد.
پیمان «استارت نو»، زرادخانه‌های دو کشور را که ۹۰ درصد تسلیحات هسته‌ای دنیا را در خود جای داده‌اند به حداکثر ۱۵۵۰ کلاهک مستقر در هر دو طرف محدود می‌کند و این میزان کاهش ۳۰ درصدی در مقایسه با پیمان قبلی در سال ۲۰۰۲ است. این پیمان همچنین تعداد موشک و بمب افکن دوربرد را تا 700 فروند و موشک بالستیک قاره پیما را تا 800 فروند محدود می‌کند. بر اساس این پیمان، هر یک از طرفین می‌تواند سالانه تا 18 بازرسی از سایت‌های تسلیحات هسته‌ای استراتژیک انجام دهد تا مطمئن شود که طرف مقابل محدودیت‌های معاهده را نقض نکرده است.
در اوایل هزاره سوم، آمریکا سعی داشت با استقرار سامانه‌های موشکی در لهستان و جمهوری چک، به مرزهای روسیه نزدیک شده و تحرکات این کشور را رصد کند اما روسها به شدت با این مسئله مخالفت کردند و نسبت به عواقب آن به آمریکایی‌ها هشدار دادند و سرانجام استارت نو به این کشمکش پایان داد.
در دوره جنگ سرد آمریکا و روسیه به دلیل رقابت گسترده، سلاحهای غیرمتعارف زیادی در اختیار داشتند ولی با استارت نو به طور برابر از این تسلیحات برخوردار شدند تا موازنه را حفظ کنند. چرا که همین تعداد سلاحهای مخرب هم برای نابودی کل جهان کافی است.
جهان یک گام به جنگ هسته‌ای نزدیک شد
معاهدات نظامی بین روسیه و آمریکا در سه دهه گذشته عامل بازدارنده‌ای برای رویارویی مستقیم بین دو طرف بود اما جنگ اوکراین همه چیز را تغییر داد و سطح تنشها را بالا برد. در یکسال گذشته جامعه جهانی نسبت به خروج آمریکا و روسیه از این پیمان نظامی ابراز نگرانی کرده بودند، زیرا در صورت از بین رفتن همکاری‌ها بین دو ابرقدرت، هیچ کنترلی بر تسلیحات هسته‌ای وجود نخواهد داشت و جهان را به سمت افزایش شمار تسلیحات هسته‌ای و افزایش احتمال جنگ هسته‌ای سوق خواهد داد. همچنان که مقامات روسیه بارها هشدار داده‌اند که برای جلوگیری از شکست خود و دفاع از تمامیت ارضی آماده هستند که از سلاحهای راهبردی استفاده کنند. با توجه به اینکه روسیه و آمریکا در یکسال گذشته به رویارویی مستقیم نزدیک شده‌اند، تعلیق همکاری‌های هسته‌ای می‌تواند بحران جدید را برای جهان ایجاد کند.
جیمز کامرون، عضو پروژه هسته‌ای اسلو در این باره گفت: «اگر استارت جدید کنار گذاشته شود، این به منزله بازگشت به گمانه‌زنی‌ها در دوران جنگ سرد در مورد توانایی‌ها و نیات کشورهای دشمن خواهد بود؛ بنابراین یک بی‌ثباتی بزرگ را در روابط دوطرف خواهیم داشت که هر یک از آنها بر اساس بد‌ترین سناریو عمل خواهند کرد و سامانه‌ها و برنامه‌های دقیق‌تری را برای استفاده از آنها اضافه می‌کنند، و این در نهایت منجر به وضعیت بسیار ناپایدارتر بین دو طرف خواهد شد و خطر بیشتری برای نوعی از استفاده هسته‌ای خواهد بود». اگر آمریکا هم اقدام مشابهی انجام دهد، سبب می‌شود قدرتهای هسته‌ای سطح بازدارندگی خود را تقویت کنند و این می‌تواند به مسابقه تسلیحاتی منجر شده و جنگ سرد جدید را که به گفته برخی کارشناسان از ماه‌ها قبل شروع شده عمیق‌تر کند.
اقدام جدید روسیه درحالی است که از زمان شروع جنگ اوکراین، مقامات کرملین بارها نسبت به وقوع جنگ جهانی سوم به غربیها هشدار داده‌اند. به دنبال این هشدارهای مکرر بود که ماه گذشته دانشمندان هسته‌ای با بیان اینکه حمله روسیه به اوکراین خطر نابودی انسان به دست خودش را افزایش داده، ساعت آخرالزمان هسته‌ای را ۱۰ ثانیه جلو کشیده و روی 90 ثانیه تنظیم کردند. این اقدام نشان داد که جهان بیش از هر زمان دیگری به سمت نابودی پیش می‌رود و اگر یکی از طرفین درگیر در اوکراین، اقدام اشتباهی مرتکب شود می‌تواند جهان را به عصر حجر برگرداند. مقامات روسی و آمریکایی هشدار داده‌اند که در جنگ هسته‌ای، هیچ طرفی پیروز نیست و سعی دارند تا از هر گونه تنش تحریک آمیز خودداری کنند اما با این حال در ماههای اخیر بیشتر به سمت تشدید تنشها پیش رفته‌اند.
اقدام روسیه و کمکهای تسلیحاتی غرب به اوکراین که به اذعان آمریکایی‌ها تا زمان شکست روسها ادامه خواهد داشت، سطح منازعه جهانی را افزایش می‌دهد. پیش از این، آمریکا در بهمن 97 از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد (INF) خارج شد. این معاهده در سال ۱۹۸۷ در واشنگتن میان رهبران ایالات متحده و شوروی برای حذف موشک‌های میان‌برد و کوتاه‌برد امضا شده بود. پس از این اقدام واشنگتن در دوران ترامپ از توسعه برنامه سلاحهای هسته‌ای تاکتیکی خبر داد که نشانگر شروع فصل جدیدی از رقابت هسته‌ای قدرتهای بزرگ جهان بود.
پوتین با این اقدام سطح منازعه را تا سطح دفاع راهبردی ارتقا داد و باتوجه به اینکه عملا نظارت و کنترل بر تسلیحات هسته‌ای روسیه از میان رفته، تهدید جدی برای آغاز رقابتهای تسلیحاتی و مقدمه‌ای برای وقوع جنگ هسته‌ای است. روسیه با تصمیم اخیر خود سعی دارد به غربیها این پیام را بدهد که اگر بخواهند به ماجراجوییهای خود در اوکراین ادامه دهند، عواقب جبران ناپذیری برای آنها خواهد داشت اما کاخ سفید به جای کاهش تنشها بر آتش جنگ در اروپا می‌دمد و در تازه‌ترین اقدام در واکنش به اقدام مسکو، بمب افکن‌های اتمی بی 52 خود را در اسپانیا مستقر کرده ست تا در صورت لزوم از آنها استفاده کند. تجربه یکسال جنگ در اوکراین نشان داد که هر چه غربیها تسلیحات بیشتری به کی‌یف ارسال کنند و ناتو نیروهای بیشتری را در کشورهای همجوار روسیه مستقر کند، نه تنها تنشها کاهش نمی‌یابد بلکه درگیری مستقیم ناتو و مسکو را تسریع خواهد کرد و این موضوع نگران کننده در هفته‌های اخیر به شکل گسترده‌ای از سوی ناظران به صراحت اعلام شده است.
اروپاییها که در خط مقدم نبرد با روسیه هستند بیش از آمریکا نگران تصمیم جدید روسیه هستند و رهبران این قاره گفته‌اند که این اقدام می‌تواند ساختارهای امنیتی اروپا را تغییر دهد. اگرچه این احتمال وجود دارد که پس از پایان جنگ اوکراین روسیه و آمریکا دوباره معاهده کاهش تسلیحات هسته‌ای را ازسربگیرند اما این مسئله واضح است که آثار تعلیق استارت نو در حوزه «بازدارندگی و خلع سلاح» تا مدت زمان طولانی باقی خواهد ماند. چیزی که روسها هم به آن اشاره کرده‌اند که روابط این کشور با غرب دیگر به دوره قبل از جنگ اوکراین برنمی‌گردد و دو طرف دیگر اعتمادی به هم ندارند و در آینده سعی خواهند کرد تا توان هسته‌ای و نظامی خود را در برابر رقیب افزایش دهند. تلاش برای افزایش قدرت بازدارندگی هسته‌ای بین کشورهای صاحب دارنده این نوع تسلیحات، مثل دوره جنگ سرد به مسابقه تسلیحاتی کشیده خواهد شد و جهان را ناامن‌تر خواهد کرد.
در دوره جنگ سرد آمریکا و شوروی هیچ کنترلی بر تسلیحات هسته‌ای طرف مقابل نداشتند و با سوء‌ظن نسبت به پیشرفتهای هسته‌ای رقیب می نگریستند و این مسئله خطر وقوع جنگ هسته‌ای را بالا برده بود اما در سه دهه گذشته پیمان‌های نظامی تا حد زیادی تنش بین مسکو واشنگتن را کنترل می‌کرد ولی از سال گذشته دو قدرت بار دیگر به سمت رویارویی پیش می‌روند و این مسئله برای صلح جهانی خطرآفرین است. در حال حاضر، فضای سوء‌ظن بین روسیه و آمریکا دوباره حاکم شده است و نداشتن اطلاعات از میزان قدرت هسته‌ای روسیه و آمریکا، دو طرف را به تقابل بیشتر سوق خواهد داد.
پس از شروع جنگ اوکراین که به تغییرات ژئوپلتیکی در جهان منجر شد، بسیاری از کشورها از جمله خود اوکراین به این باور رسیدند که اگر سلاح هسته‌ای داشته باشند به عنوان ابزار بازدارنده می‌توانند از تهاجم خارجی جلوگیری کرده و امنیت مرزهای خود را تامین کنند. این تفکر اکنون جهانی شده است و در صورتی که بار دیگر مسابقه تسلیحاتی شروع شود، کشورهای دیگر هم در سیاستهای اعلانی خود در این زمینه بازنگری خواهند کرد و به سمت ساخت سلاحهای اتمی خواهند رفت، چرا که نبود اعتماد بین قدرتهای بزرگ می‌تواند برای کشورهای درحال توسعه اثرات مخربی داشته باشد.
