الوقت- در حالی که روند همکاری‌های همه جانبه ایران و روسیه در سالهای اخیر شتاب زیادی گرفته و مناسبات فی‌مابین را به سمت شکل‌گیری اتحاد راهبردی سوق داده است، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در پنجمین نشست گفت‌وگوی امنیت منطقه‌ای که روز چهارشنبه (19 بهمن) در مسکو برگزار می‌شود، صبح امروز(18 بهمن) تهران را به مقصد روسیه ترک کرد.
آخرین باری که نشست مقامهای ارشد امنیتی روسیه، ایران، هند، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان با موضوع افغانستان برگزار شد، به ماه مه ۲۰۲۲ برمی‌‌‌گردد که تاجیکستان میزبان آن بود.
اگرچه موضوع این نشست مربوط به تحولات سیاسی، اقتصادی و امنیتی افغانستان است اما فضاسازی‌های سیاسی و رسانه‌ای که دول غربی در ماه‌های اخیر در مورد همکاری‌های نظامی و امنیتی ایران و روسیه به راه انداخته‌اند تا این روابط را تحت شعاع تحولات جنگ اوکراین تعریف و بازنمایی کنند، سفر شمخانی را از جهات دیگری نیز حائز اهمیت ساخته است.
در همین راستا «جان کربی» هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی در شورای امنیت ملی کاخ سفید شامگاه دوشنبه نسبت به همکاری نظامی ایران و روسیه اظهار نگرانی کرد و مدعی شد که تقویت همکاری‌های نظامی-فنی بین ایران و روسیه می‌تواند به شرکای واشنگتن در منطقه آسیب بزند.
وی در این‌باره اظهار داشت: «روابط بین ایران و روسیه در حوزه دفاعی در حال گسترش و تعمیق است. آنها آشکارا اعلام می‌کنند که می‌خواهند تبادلات بیشتری با یکدیگر [در حوزه نظامی] داشته باشند».
این اظهار نظر مقام کاخ سفید در شرایطی است که نشریه «وال‌استریت ژورنال» روز گذشته در گزارشی تنها به نقل از منابعی که مدعی بود از یک کشور همسو با آمریکا هستند، مدعی شد که مسکو و تهران در حال همکاری برای ساخت کارخانه جدیدی در روسیه برای تولید پهپاد طراحی ایران هستند. ادعاهایی که در ماه‌های اخیر بدون اثبات و ارائه اد له و مدارک محکمه پسند به طور مداوم تکرار شده و همواره نیز از سوی مقامات ایران و روسیه تکذیب شده‌اند. در همین راستا چند روز پیش نیز وزیر امور خارجه اوکراین با تکرار ادعای حمایت ایران از روسیه در جنگ اوکراین، تهدید به قطع روابط دیپلماتیک با ایران کرد.
موضوعات مختلف منطقه‌ای در مذاکرات
ایران و روسیه به عنوان دو وزنه مهم در تحولات منطقه‌ای در حوزه‌های مختلفی با پرونده‌های مشترک سیاسی و امنیتی مواجه هستند و با توجه به منافع مشترک و همسویی دیدگاه‌های کلان در مورد جلوگیری از مداخلات فرامنطقه‌ای و حفظ ثبات و امنیت منطقه از طریق همکاری و مشارکت کشورهای منطقه، در بیشتر این پرونده‌ها با یکدیگر همکاری و گفتگو دارند.
موضوع ثبات افغانستان بعد از خروج نیروهای خارجی، پرونده بحران سوریه و مذاکرات در حال انجام میان دمشق و آنکارا، تداوم معمای امنیتی در قره باغ با زیاده‌خواهی‌های باکو از توافق صلح سال 2020 و نقش‌آفرینی شیطنت‌آمیز بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در دامن زدن به تنش‌ها، مسئله تشدید اوضاع امنیتی در فلسطین، مقابله با تروریسم، پرونده جنگ یمن و منازعه رو به گسترش میان ایران و رژیم صهیونیستی از مهمترینِ این پرونده‌های مشترک سیاسی و امنیتی محسوب می‌شوند.
از طرف دیگر جنگ در اوکراین و تشدید جبهه‌بندی میان روسیه و ناتو موجب شده تا علی رغم تأکیدات مکرر ایران در مورد داشتن موضع بیطرفی در این جنگ، غربی‌ها و برخی دولتمردان اوکراینی می کوشند تا موضوع همکاری‌های مستقل تهران- مسکو را به عنوان متغیری وابسته به تحولات جنگ عنوان کنند. این مسأله طبیعتاً اهمیت موضوع اوکراین را در فضای کنونی دوچندان می‌کند و بنابراین انتظار می‌رود که شمخانی در این سفر همچنان بر سیاست جمهوری اسلامی یعنی بیطرفی و حل سیاسی بحران اوکراین تاکید کند. پیشتر نیز این موضع در جریان دیدار دبیران شورای عالی امنیت ملی دو کشور، پس از سفر آبان ماه «نیکلای پاتروشف» به تهران، مورد تأکید علی شمخانی قرار گرفته بود. وی در این دیدار با اشاره به بحران اوکراین گفته بود: ایران از هرگونه ابتکاری که منجر به آتش‌بس و صلح بین روسیه و اوکراین بر پایه گفتوگو انجام شود استقبال و حمایت کرده و آماده نقش‌آفرینی برای پایان جنگ است.
نگرانی غرب از گسترش روابط تهران- مسکو؛ خودکرده را تدبیر نیست
غربی‌ها در حالی از تقویت روابط تهران- مسکو اعلام نگرانی می‌کنند که اولاً وجود مناسبات حسنه و تقویت همکاری‌های دو طرفه در همه ابعاد و زمینه‌های ممکن بخشی از روال طبیعی روابط دو همسایه بزرگ و متحد منطقه‌ای محسوب می‌شود و به هیچ عنوان نمی‌تواند بر اساس صرفاً یک رویداد صرف طی چند ماه اخیر یعنی جنگ در اوکراین تفسیر شود چنانکه ادعای بزرگتر و حتی معتبرتر درباره نقطه عطف حرکت نوع روابط تهران و مسکو به سمت شراکت راهبردی را باید به شروع بحران سوریه و مقابله مشترک با برنامه گسترده جبهه غربی- عربی برای سقوط حکومت قانونی این کشور ارجاع داد و از سوی دیگر امروزه این استدلال که بخشی از نزدیکی بیشتر روابط تهران- مسکو به دلیل سیاست‌های غلط غرب در ایجاد فشارهای تحریمی به دو کشور بوده است را حتی استراتژیست‌های غربی به آن معترف هستند. یقیناً در چنین وضعیتی این دو کشور برای تأمین منافعشان و خنثی کردن ابزارهای فشار غرب به سمت همکاری بیشتر سوق پیدا می‌کنند همانگونه که تهدید مشترک غرب منجر به نزدیکی بیشتر روابط چین و روسیه در سالهای اخیر شده است.
