الوقت- درحالی که جامعه جهانی از جمهوری آذربایجان خواسته تا از اقدامات تنش زا در قفقاز جنوبی خودداری کند اما مقامات این کشور برنامه‌های جدیدی را در دستورکار قرار داده است تا شاید بتواند برنامه‌های شکست خورده خود را در قره باغ کوهستانی محقق کند. در روزهای اخیر گزارشهایی منتشر شده که نشان می‌دهد دولت آذربایجان گذرگاه لاچین را به عنوان تنها راه کمکرسانی به مردم ارمنی در قره باغ، مسدود کرده و ارسال روزانه ۴۰۰ تن غذا و دارو از ارمنستان به این منطقه مختل شده است.
به گزارش رسانه‌ها، باکو از 12 دسامبر گذرگاه لاچین را بسته است و طی آن ۱۲۰ هزار نفر از مردم آرتساخ (ناگورنو قره‌باغ) که ۳۰ هزار نفرشان کودک هستند، در بحران انسانی قرار دارند. مرکز اطلاعات رسمی قره‌باغ، در تشریح وضعیت موجود در منطقه قره باغ گفته است، 1100 نفر از جمله ۲۷۰ کودک، به علت انسداد جاده قادر به بازگشت به خانه‌های خود نیستند و بیش از ۲۰ بیمار با حال وخیم در واحد مراقبت‌های ویژه در بیمارستان‌ها هستند که باید فوری به ارمنستان منتقل شوند.
نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان هم با ابراز نگرانی از تداوم مسدود ماندن گذرگاه لاچین، گفت که این گذرگاه مردم قره باغ در جاده‌ها در سرما گرفتار شده‌اند. ساکنان این منطقه ارمنی‌نشین با کمبود بنزین، گازوئیل و گاز مایع مواجه شده و مجبور به صرفه جویی در مصرف سوخت شده‌اند. همچنین، آذربایجان به مدت سه روز گاز این منطقه را قطع کرده بود.
هر چند دولت باکو مسدود کردن این گذرگاه را رد کرده است اما گزارشها خلاف آنرا ثابت می‌کند. جمهوری آذربایجان مدعی است که مسدود کنندگان راه، فعالان محیط زیست هستند که نگران استخراج غیرقانونی معادن طلا در منطقه‌اند. باتوجه به اینکه لاچین تنها راه کمرسانی به منطقه ارمنی نشین است در صورت بسته ماندن آن برای مدت زمان طولانی هزاران نفر با بحرانهای گسترده روبرو خواهند شد. مقامات ایروان گفته‌اند که با شرکای منطقه‌ای و بین‌المللی در تماس هستند تا بتوانند این گذرگاه را دوباره باز کنند. ایروان، این اقدام را نوعی پاکسازی قومیتی از سوی باکو عنوان کرده که ممکن است به کشته شدن هزاران ارمنی در قره باغ منجر شود. این اقدام آذربایجان نقض توافقات صلح در نوامبر 2020 است که بین باکو-ایروان-مسکو امضا شد اما دولت آذربایجان در این دو سال به بهانه‌های مختلف بارها این توافقات را نقض کرده است.
بستن این گذرگاه واکنشهایی را در جهان به همراه داشته است. سخنگوی وزارت خارجه ایران با بیان اینکه استقرار صلح و ثبات در منطقه نیازمند پرهیز از هرگونه تنش غیر ضروری است، ابراز امیدواری کرد سریعا موضوع رفع انسداد کریدور لاچین از طریق گفتگو و بصورت مسالمت آمیز بین طرفین حل و فصل شود. اتحادیه اروپا هم از مقام‌های این کشور خواست تا امنیت تردد و آزادی را در سراسر این گذرگاه تضمین کند. آمریکا هم تاکید کرد که اگر دسترسی به غذا، دارو و گرما مجدد امکان پذیر نشود، زندگی هزاران ارمنی به ویژه کودکان و سالمندان در خطر خواهد بود. دبیرکل سازمان ملل، چین و روسیه هم در واکنش به انسداد این گذرگاه از باکو خواسته‌اند تا آزادی تردد در جاده لاچین را تضمین کند.
گذرگاه لاچین چیست
گذرگاه لاچین با طول 5 کیلومتر یک جاده کوهستانی است که کشور ارمنستان و منطقه محصور قره‌باغ را به هم متصل می‌کند. این گذرگاه بخشی از شهرستان لاچین جمهوری آذربایجان محسوب می‌شود ولی طبق توافقنامه آتش‌بس قره‌باغ تحت کنترل نیروهای حافظ صلح روسیه قرار دارد. باتوجه به اینکه روسیه نیروهایش را به دلیل جنگ اوکراین از این منطقه خارج کرد عملا این کریدور در دست نیروهای باکو قرار گرفته است و از این فرصت برای تحت فشار قرار دادن ارمنی‌ها استفاده می‌کنند.
منطقه لاچین آخرین منطقه از سه منطقه‌ای بود که ارمنستان به عنوان بخشی از تعهداتش در بیانیه سه جانبه به آذربایجان بازگرداند. بخش بزرگتری از آن به جز شهر لاچین و روستاهای زابوخ و سوس در دسامبر 2020 به آذربایجان بازگردانده شد. بر اساس توافق سه جانبه، کریدور لاچین شامل شهر لاچین و دو روستای اطراف آن در منطقه نظارت موقت نیروهای حافظ صلح روسی مستقر در مناطق خاصی از منطقه قره باغ آذربایجان باقی ماند. شهر لاچین و دو روستای اطراف قرار بود پس از راه اندازی بزرگراه جدید که ارمنی‌های ساکن در قره باغ را به ارمنستان متصل می‌کند، تحت کنترل آذربایجان قرار گیرد.
جمهوری آذربایجان در مرداد سال جاری ساخت جاده جدید را به پایان رساند و در نهایت به بهره برداری رسید. پس از راه اندازی جاده جدید، در آگوست 2022، آذربایجان کنترل شهر لاچین و دو روستای اطراف آن را بازپس گرفت تا در نهایت حاکمیت خود را بر کل منطقه لاچین بازگرداند. کریدور جدید لاچین که بخشهایی‌هایی از آن از خاک ارمنستان و حتی ایران عبور می‌کرد در نهایت به نخجوان وصل می‌شد ولی مقامات باکو از این دالان تحمیلی رضایت نداشتند. حدود 12 کیلیومتر از این کریدور باید توسط دولت ارمنستان ساخته می‌شد و تا پایان 2022 هم به اتمام می‌رسید ولی تاکنون اقدام موثری در این زمینه انجام نشده و باکو از این مسئله عصبانی است.
با بسته شدن این کریدور، منطقه آرتساخ ارمنی نشین در محاصره کامل قرار می‌گیرد و راه تعامل آن با جهان خارج قطع خواهد شد و هیچگونه کمکی به این منطقه عملا میسر نخواهد بود. بستن این گذرگاه که جان دهها هزار ارمنی را تهدید می‌کند و به خاطر ماهیت کوهستانی و هوای سرد آن می‌تواند بحران را در صورت ادامه مسدود بودن گذرگاه لاچین افزایش بدهد. بنابراین، در صورت اصرار باکو به ادامه این وضعیت، کشورهای منطقه و بازیگران فرامنطقه‌ای ناگزیر وارد عمل خواهند شد تا رهبران آذربایجان را به عقب‌نشینی وادار کنند. چرا که جامعه جهانی در قبال این مسئله سکوت نمی‌کند و حامیان ارمنستان سعی دارند تا از طریق دیپلماتیک این بحران را هر چه سریعتر حل کنند.
تلافی زنگه زور با لاچین
گذرگاه لاچین به نوعی جایگزین کریدور زنگه‌زور شده است که باکو قصد داشت تا به هر صورتی شده آنرا احداث کند. احداث دالان زنگه زور که مقامات آذربایجان مدعی بودند در توافقات 2020 روی آن اجماع شده است قرار بود خاک اصلی جمهوری آذربایجان را به منطقه خودمختار نخجوان وصل می‌کرد. با این کریدور، عملا مرزهای ایران و ارمنستنان به طور کامل قطع می‌شد. این کریدور به دلیل مخالفت‌های ارمنستان، ایران و تا حدودی روسیه به منصه ظهور نرسید و دولتمردان باکو از این مسئله به شدت خشمگین شدند. ایران بارها هشدار داده که اجازه تغییرات ژئوپلتیکی در مرزهای قفقاز را نخواهند داد و به همین دلیل مقامات باکو با کمک ترکیه سعی دارند از طرق دیگری برنامه‌های خود را به پیش ببرند.
منتقدان جمهوری آذربایجان را متهم کرده اند که با استفاده از این گزینه غیرانسانی سعی دارد به ارمنی‌های ساکن قره باغ این هشدار را بدهد که ماندن در قره باغ برای آنها هزینه خواهد داشت و بهتر است هر چه سریعتر این منطقه را ترک کنند تا با کمترین هزینه بتواند بخشهای باقی مانده قره باغ را به کنترل خود درآورد. مقامات جمهوری آذربایجان همواره گرفته‌اند که قره باغ به طور کامل متعلق به این کشور است و باید به سرزمین اصلی عودت داده شود. هر چند نزدیک به 70 درصد از این سرزمینها در جنگ 2020 از دست ارمنی‌ها خارج شد اما با این حال بخشی از قره باغ کماکان در اختیار ارمنی‌ها قرار دارد و باکو سعی دارد تا به هر نحوی شده این مناطق باقی مانده را هم آزاد کند. از سوی دیگر، باکو هیچ گاه از احداث کریدور زنگه‌زور عقب نشینی نکرده است با چنین اقداماتی می‌خواهد ارمنستان را مجبور کند به خاطر امنیت و حفظ جان ارمنی‌ها با احداث زنگه زور موافقت کند.
بستن گذرگاه لاچین می‌تواند به درگیری مجدد ارمنستان و آذربایجان منجر شده و آتش جنگ در قفقاز را شعله ور کند و این اقدام تنش زا راه رسیدن به صلح احتمالی بین دو کشور را هم با مشکل مواجه خواهد کرد. از طرفی، افکار عمومی جهان هم این مسئله را نمی‌پذیرد که باکو برای رسیدن به اهداف سیاسی خود، مردم بی‌گناه را مجازت کند؛ لذا دولتمردان باکو نمی‌توانند از این مسیر به خواسته‌های خود برسند و مجبور به عقب‌نشینی خواهند شد.
