الوقت- رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه که به چرخش‌های ناگهانی در سیاست خارجی معروف است، در ماه‌های اخیر به یکباره رنگ عوض کرده و در مسیری قدم گذاشته که سالها پیش بدون عقلانیت سیاسی تخریب کرده بود.
اردوغان در بحبوحه شروع عملیات نظامی در سوریه، از روند عادی سازی روابط با مصر در سیاست خارجی خود رونمایی کرد و در سخنانی با تکرار این مسئله که در سیاست قهر نیست گفت، ما با مردم مصر روابط تاریخی داریم. در 9 سال اخیر مشکلاتی را داشتیم اما با پادرمیانی امیر قطر، دیداری با عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر داشتیم و گفتیم که وزرای خارجه ما دیدارهایشان را با هم داشته باشند و بعد از آن روابطمان را گسترش دهیم. در تایید سخنان اردوغان، مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه هم در این باره گفت که ممکن است به زودی رایزنی‌های سیاسی مجدد بین معاونان وزیر انجام و در ماه‌های آینده نیز سفرای دو کشور تعیین شوند.
ترکیه در یکسال گذشته تلاش کرده روابط به هم ریخته خود با قدرتهای منطقه‌ای را ترمیم کند، عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی و شیخ‌نشین‌های خلیج فارس انجام شده و دو ضلع دیگر این مربع یعنی سوریه و مصر هنوز باقی مانده که اردوغان روی این دو کشور تاثیرگذار در منطقه هم متمرکز شده است.
هدف ترکیه از عادی سازی روابط با مصر
بدون تردید اردوغان که سیاستمداری سیاس است و از هر اقدام دیپلماتیک به نفع آنکارا استفاده می‌کند، در مورد برقراری روابط با مصر هم اهدافی را برای خود در نظر گرفته است. روابط ترکیه با مصر پس از برکناری محمد مرسی، رئیس جمهور سابق مصر در ژوئیه 2013 و غیرقانونی شدن گروه اخوان المسلمین، تیره شد و این امر باعث شد تا دو کشور سفرای یکدیگر را اخراج کنند.
ترکیه در کنار قطر، بزرگترین حامی اخوان‌المسلمین است و از این گروهها در مصر و فلسطین و در شمال آفریقا حمایت می‌کند. السیسی هم به محض قدرت گیری در مصر، سیاست قلع و قمع اخوان‌المسلیمن را در دستورکار قرار داد و اکنون فعالیت‌های این گروه را در سراسر مصر ممنوع و همه رهبران آنرا زندانی و یا اعدام کرده است. عرصه برای اخوان‌المسلمین چنان تنگ شده که رهبر آن چند ماه پیش در سخنانی اعلام کرد که این جنبش بعد از این در هیچ فعالیت سیاسی شرکت نخواهد کرد و به نوعی مهر ابطالی بر یک قرن فعالیت سیاسی این گروه در مصر زده شد. بنابراین، اردوغان این مسئله را به خوبی درک می‌کند که السیسی هم شخصیتی همانند او دارد و در حال حاضر رهبر بلامنازع مصر به شمار می‌رود و سعی دارد با السیسی کنار بیاید و ادامه تنش را به صلاح آنکارا نمی‌داند.
اردوغان یک دهه در منطقه جنگ افروزی کرد و تقریبا با همه قدرتهای منطقه دچار چالش شد و این تقابل نه تنها برای ترکیه ثمری نداشت بلکه این کشور را منزوی و به لحاظ اقتصادی ضعیف کرد و در کنار این بحران جنگهای بی‌نتیجه در لیبی و سوریه هم مزید بر علت شد و در نهایت اردوغان را به تغییر مواضع در عرصه سیاست خارجی واداشته است.
یکی از اهداف ترکیه از نزدیک شدن به مصر، تلاش برای حل اختلافات در لیبی است و اردوغان میداند که بدون کمک مقامات قاهره و شیوخ عرب که در مقابل آنکارا در لیبی فعالیت می‌کنند، حل بحران این کشور میسر نخواهد بود و لذا در زمانی که روسیه و غرب در اوکراین درگیر هستند و توجهی به تحولات لیبی ندارند، دست دوستی به سمت قاهره دراز کرده تا شاید بتوانند راه حلی برای بحران 11 ساله این کشور پیدا کنند.
از آنجا که مسئله اقتصاد در جهان کنونی در روابط کشورها امری اساسی به شمار می‌رود، ترکیه هم در بهبود مناسبات خود با قاهره روی این مسئله متمرکز خواهد بود. بر اساس گزارش رسانه‌های ترک، افزایش روابط اقتصادی پس از عادی سازی در دستور کار قرار خواهد گرفت و حجم روابط دو کشور که در 9 سال گذشته تا حدودی کاهش یافته بود دوباره تقویت خواهد شد. خجم روابط سالانه دو کشور 4.6 میلیارد دلار است که انتظار می‌رود به محض ازسرگیری روابط دیپلماتیک، این حجم گسترش یابد.
از سوی دیگر، مصر و ترکیه رقیب یکدیگر برای تسلط بر منابع انرژی در شرق مدیترانه هستند، ترکیه تلاش می‌کند بخشی از ذخایر گاز طبیعی در منطقه را در اختیار خود داشته باشد و مصرهم درصدد است تا ترکیه را از این ثروت منع کند. بنابراین مسئله انرژی یکی از الزامات آنکارا برای بهبود روابط با قاهره است تا بتواند به راحتی از منابع غنی در دریای مدیترانه بهره‌مند شود.
مصر در آگوست گذشته توافقنامه منطقه انحصاری اقتصادی را برای تحدید مرزها در شرق مدیترانه با یونان امضا کرد، کشوری که ترکیه بر سر اشتراک عادلانه منابع انرژی دریایی در منطقه با آن درگیر است و اردوغان نمی‌خواهد با تداوم قطع روابط با مصر، کشورهای منطقه را به سمت دشمن خود در مدیترانه سوق دهد. بر این اساس، ترکیه قصد دارد قراردادهایی در زمینه انرژی با مصر امضا کند تا وزن خود را در برابر یونان در دریای مدیترانه بالا ببرد. ترکیه که به دلیل بحران انرژی در اروپا، می‌خواهد نقش کریدور انتقال گاز به اروپا را بازی کند تا از این طریق منابع مالی سرشاری را برای خود دست و پا کند، در روابط خود با مصر هم این مسئله را مدنظر دارد تا با استخراج منابع گازی از دریای مدیترانه بتواند بخشی از نیاز متحدان غربی خود را تامین کند.
افزایش شانس پیروزی در انتخابات
از آنجا که تنش با همه بازیگران منطقه‌ای در دوره خود اردوغان انجام شده است، بنابراین سعی دارد تا دوباره روابط خوب گذشته را با این کشورها ازسربگیرد. اردوغان با چرخش 180 درجه‌ای از مواضع قبلی، سعی دارد در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در ژوئن 2023 با همه کشورهای جهان روابط دوستانه‌ای برقرار و اشتباهات خود را جبران کند و درصدد است تا اختلافات آنکارا با مصر و سوریه را در این مدت باقی مانده حل کند. زیرا این مسئله امتیازی برای او در مقابل رقبا خواهد بود که می‌تواند با مانور دادن روی آن افکار عمومی را به سمت خود جلب کند. لذا، تسریع در عادی سازی روابط با مصر مصرف داخلی هم دارد، زیرا اردوغان سعی دارد به هر نحوی شده قدرت را کماکان در دستان خود حفظ کرده و رهبری خود بر ترکیه را برای 5 سال آینده تضمین کند.
موضع محتاطانه قاهره
گرچه مقامات آنکارا شوق و ذوق زیادی برای عادی سازی روابط با مصر از خود نشان می‌دهند اما رهبران قاهره خود را چندان راغب نشان نمی‌دهند. باتوجه به اینکه اردوغان در سیاستهای خود «هردمبیل» عمل می‌کند، السیسی سعی دارد محتاطانه با این چرخش مواضع آنکارا برخورد کند و منتظر اقدام جدی از سوی دولت ترکیه است تا در نهایت تصمیم خود را بگیرد. قاهره حمایت از اخوان‌المسلمین را به عنوان یک مانع جدی در راستای اهداف خود ارزیابی می‌کند و تا زمانی که آنکارا گام‌های اساسی برای از بین بردن نگرانی‌های قاهره انجام ندهد بعید است که مصری‌ها به راحتی به عادی سازی تن دهند. همچنانکه سامح شکری، وزیر خارجه مصر چند ماه پیش در سخنانی گفته بود«ما بر اساس آنچه ترکیه انجام می‌دهد تصمیم خواهیم گرفت، نه آنچه می‌گوید و ما بر اساس سیاستهای دولت ترکیه در سطوح دوجانبه و منطقه‌ای موضوع را رصد و ارزیابی خواهیم کرد». اینگونه اظهارات بیانگر این است که قاهره می‌خواهد بداند آیا گام‌های ترکیه نوید ثبات در سیاست را می‌دهد یا فقط شعاری عوام فریبانه است.
مصری‌ها از حمایتهای گسترده آنکارا از اخوان‌المسلمین به شدت خشمگین هستند و لذا یکی از موضوعاتی که در مسیر عادی سازی باید حل و فصل شود مسئله حمایتهای ترکها از این جنبش در حال انقضا است. قاهره از ترکیه انتظار دارد که دولت السیسی را به عنوان مرجع قانونی کشور رسماً به رسمیت بشناسد و هر گونه حمایت از مخالفان داخلی و اخوان‌المسلین را کنار بگذارد.
مسئله دیگر که بر روند عادی سازی سایه انداخته است حمایت ترکیه از دولت وفاق ملی لیبی است که مصر آنرا تهدیدی برای امنیت مرزهای خود میداند و خواستار نرمش اساسی در پرونده لیبی است. زیرا به دلیل حمایتهای گسترده آنکارا از دولت مشروع لیبی، مصری‌ها این کشور را مانع جدی به سرانجام رسیدن مذاکرات سیاسی بین دو طرف درگیر می‌دانند.
مصر با حضور جنگجویان و مزدوران خارجی در لیبی، از جمله آنهایی که توسط ترکیه به کشور همسایه فرستاده شده‌اند، مخالف است و بارها خواستار خروج نیروهای ترکیه از لیبی شده است و این پرونده هم یکی از موضوعات دو طرف در روند عادی سازی خواهد بود و آزمون برای سنجش میزان جدیت آنکارا در روابط دوجانبه است.
این مسئله را هم باید مدنظر داشت که ترس مصری‌ها از این است که این آشتی ترکیه ممکن است ساختگی باشد و به همین منظور، مقامات قاهره اعتماد چندانی به سیاستهای مرموز اردوغان دارند و لذا گوشه چشمی هم به نتایح انتخابات آتی ترکیه دارند که شاید رقبای داخلی اردوغان کرسی ریاست جمهوری را به دست بگیرند و با این افراد سر میز مذاکره بنشینند.
ترکیه با میانجیگری در بحران اوکراین که با هدف افزایش تأثیرگذاری این کشور در تحولات جهانی انجام شد، سعی دارد با قدرت دیپلماسی، چهره جدید خود را نشان دهد و با برداشتن گام‌های عادی سازی، از توانایی قدرتهای منطقه‌ای برای شکل‌دهی به دیپلماسی خود در عرصه بین‌المللی استفاده کند.
